Διαρθρώνεται σε τρεις άξονες: Αξονας Α (παιδιά - έφηβοι), άξονας Β (ενήλικες), άξονας Γ (τρίτη ηλικία). Εχει έναν ορίζοντα χρονικό δέκα ετών, με ενδιάμεσους στόχους δράσης και φιλοδοξεί "...στο τέλος της 10ετίας να έχουν κλείσει σχεδόν όλα τα ψυχιατρεία με τη σημερινή μορφή, αφού θα έχουν μετασχηματιστεί σε Περιφερειακά Ψυχιατρικά Νοσοκομεία των 60 - 100 κλινών ή σε ευρύτερους ψυχιατρικούς τομείς Γενικών Νοσοκομείων με ένα πλήρες δίκτυο υπηρεσιών ψυχικής υγείας στην περιφέρειά τους. Η οικονομική κάλυψη του προγράμματος (3,5 δισ.) θα είναι από εθνικούς πόρους και κοινοτικούς (1). Οι φορείς υλοποίησης θα είναι ΝΠΙΔ (μη κερδοσκοπικοί) και ΝΠΔΔ" (σελ. 2, 3 και 30).

Σε μια πρώτη ματιά του κειμένου του προγράμματος "Ψυχαργώ", όλα φαίνονται καλά, π.χ., κάποιος εκσυγχρονιστής θα ηδονιζόταν από τη διάρθρωση, το χρονοδιάγραμμα, τους στόχους κ.ά. ή κάποιος "ανίδεος" πολίτης θα έδινε τη συγκατάθεσή του πρόθυμα.

****

Ο καν. 815/84 ήταν συγχρηματοδοτούμενος και έγινε κάτω από την πίεση και την κατακραυγή της διεθνούς κοινής γνώμης. Υπήρξαν πριν, καταγγελίες Ελλήνων ψυχιάτρων για την κατάσταση που επικρατούσε στα ψυχιατρεία και, ειδικά, του Ψυχιατρείου της Λέρου. Οι κυβερνήσεις ΝΔ και ΠΑΣΟΚ, οι ηγεσίες του υπουργείου Υγείας, αλλά και των ψυχιάτρων, εκτός ελαχίστων εξαιρέσεων, ποιούσαν την νήσσαν το λιγότερο, και πολλοί είχαν απέχθεια και έχουν στη λεγόμενη ψυχιατρική μεταρρύθμιση. Η χρονική περίοδος δεν είναι τυχαία, αλλά είναι απότοκος των κοινωνικών κινημάτων αμφισβήτησης της 10ετίας του 1960 - '70 σε Ευρώπη (Ιταλία - Αγγλία - Γαλλία) και Β. Αμερική, καθώς και στην Ελλάδα. Το λαϊκό κίνημα ριζοσπαστικοποιείται, αντιπαλεύει και αμφισβητεί την καθεστηκυία τάξη πραγμάτων. Καρπός αυτού του κινήματος ήταν, μεταξύ άλλων, και η θεσμοθέτηση του ΕΣΥ.

Πώς εκτιμάται η λεγόμενη πρώτη φάση:

- Σε αδρές γραμμές υπάρχουν δύο ειδών απαντήσεις:

Η πρώτη είναι η "επίσημη" που υποστηρίζεται, λίγο ή πολύ, τόσο από την κυβέρνηση, όσο και από ένα σύνολο ψυχιάτρων, επιστημόνων, στελεχών κλπ., που έτρεξαν να μαζέψουν από την πίτα, γι' αυτό θα τους ονομάσω, συμβολικά, παρατρεχάμενους που ισχυρίζονται τα εξής:

Η ψυχιατρική μεταρρύθμιση ολοκληρώνεται (2) ή βρίσκεται στη δεύτερη φάση της (3) και καθορίζουν ως πρωτεύοντα χαρακτηριστικά της την αποασυλοποίηση και την κοινωνική επανένταξη των ψυχασθενών και έχουν μια γραφειοκρατική - τεχνοκρατική αντίληψη διαχείρισης περισσότερο των ασθενών (μετακινήσεις ασθενών σε άλλα άσυλα, βελτίωση συνθηκών διαβίωσης, μετεγκατάστασή τους σε ξενώνες, διαμερίσματα κ.ά) μέχρι που τέλειωσε το πρόγραμμα χρηματοδότησης. Ολα αυτά με ένα σχεδιασμό, αποσπασματικό, μικρόψυχο και χωρίς όραμα.

Η δεύτερη, η "ανεπίσημη", είναι αυτή που δύσκολα περνά από τα δίκτυα των ΜΜΕ και που οι φορείς της είναι στην πρώτη γραμμή της μάχης για την αποασυλοποίηση και την ψυχιατρική μεταρρύθμιση. Εχουν ως στόχο τους τον άνθρωπο και τα δικαιώματά του και πιστεύουν ότι η ψυχιατρική μεταρρύθμιση μπορεί να γίνει πραγματικότητα μέσα από ένα κίνημα κοινωνικό - μαζικό, πολιτικό που θα έχει στην προβληματική του και στους αγώνες του μια άλλη αντίληψη και για την ψυχική υγεία. Βασικό αίτημα που εκφράζει και θέση είναι "...η ανάληψη από το κράτος της χρηματοδότησης των προγραμμάτων μέσω του κρατικού προϋπολογισμού και τον έλεγχο του δημοσίου (4), (5). Είναι ένα αίτημα που αναδύθηκε από την αναγκαιότητα της συνέχειας της προσπάθειας. Η ψυχιατρική μεταρρύθμιση είναι, λοιπόν, το ζητούμενο, δεν έχει ολοκληρωθεί ούτε ολοκληρώνεται με το "Ψυχαργώ". Οι όποιες κατακτήσεις έχουν γίνει είναι εύθραυστες, η πορεία είναι αντιφατική και απαιτείται η επαγρύπνηση και η συστράτευση των δυνάμεων που εμπλέκονται με αυτήν.

***

Είναι ανακόλουθο, γιατί, ενώ αναγνωρίζει τη στρατηγική σημασία της παρέμβασης στον άξονα Ι (παιδί - έφηβος) δεν προβλέπει κανένα μέτρο για την αποκατάσταση της φυσιογνωμίας του Παιδοψυχιατρικού Νοσοκομείου, όπου νοσηλεύονται περισσότεροι ενήλικοι παρά ανήλικοι ασθενείς. Τηρεί εύγλωττη σιωπή για τις ιδιωτικές ψυχιατρικές κλινικές, ενώ έχει φιλοδοξίες 10ετούς προγράμματος.

Είμαστε υπέρ του προγραμματισμού, που συνοδεύεται, όμως, και από τα απαραίτητα μέτρα 10ετούς υλοποίησής του με την αποκλειστική ευθύνη και διαχείριση του δημοσίου. Συμφωνούμε με τις στρατηγικές προτεραιότητες (παιδί, έφηβος - ενήλικας).

Λαμβάνοντας υπόψη τη γενικότερη πολιτική που ασκείται με τις περικοπές των κοινωνικών δαπανών, την αντιμετώπιση της υγείας ως εμπορεύματος που αποδίδει στη βάση της ανταποδοτικότητας, της εξαίρεσης των ψυχιατρείων από την επιχορήγηση, την ψήφιση του Ν. 2519/21/8/97 που υπονομεύει τις όποιες κατακτήσεις του κοινωνικού κινήματος στο χώρο της υγείας κ. ά., είμαστε, ιδιαίτερα, επιφυλακτικοί όσον αφορά τη διάθεση της κυβέρνησης και του κράτους να αναλάβουν τις υποχρεώσεις τους έναντι του ψυχικά άρρωστου.

***

Ο J. Jervis (Γιέρβις), Ιταλός ψυχίατρος, σημείωνε στο βιβλίο του "Εγχειρίδιο Κριτικό της Ψυχιατρικής": "...η θεσμοθέτηση του Εθνικού Συστήματος Υγείας δεν είχε ως στόχο την παραγωγή υπηρεσιών, δηλ. θεραπευτικές και ασφαλιστικές προσφορές εργασίας, αλλά παραγωγή εισοδημάτων και κερδών για τη βιομηχανία και για μια σειρά παρασιτικών οργανισμών και επαγγελματικών κατηγοριών. Η παραγωγή αυτών των θεραπευτικών και ασφαλιστικών εισφορών είναι το ΜΕΣΟΝ για να αποκτηθούν αυτά, αλλά παρουσιάζονται ΨΕΥΔΩΣ ως το ΣΚΟΠΟ. Ενα νοσοκομείο, δηλ., δεν είναι - όπως φαίνεται - μια επιχείρηση που παράγει υπηρεσίες, αλλά πρώτα ένα παρασιτικό ίδρυμα. Τα άμεσα συμφέροντα αυτού που εργάζεται στο ίδρυμα ή το διευθύνει, και επόμενα το χρησιμοποιεί ως πηγή κέρδους, ως πεδίο πολιτικής και πελατειακών σχέσεων κλπ. παντρεύονται με τα συμφέροντα και τα κέρδη - αρκετά μεγαλύτερα - των βιομηχανιών που χρησιμοποιούν το νοσοκομείο ως αγορά για τα προϊόντα τους: φάρμακα, οικοδομές, ιατρικές συσκευές...".

Σ. Β.

Παραπομπές

1. Τετράδια Ψυχιατρικής Ν. 59. Ανακοινώσεις υπουργού Υγείας και Ημερήσιος Τύπος.

2. Δηλώσεις υφυπουργού κατά την τοποθέτηση νέου προέδρου στο ΠΝΑ.

3. Πρόγραμμα "Ψυχαργώ"

4.5. Τετρ. Ψυχιατρικής Ν. 56. Ανακοινώσεις Κ. Θ. Λέρου και ΨΝΑ).