Ηταν Δευτέρα 7 Αυγούστου 1944, απομεσήμερο, όταν γερμανικά στρατεύματα με τη συνδρομή των ταγματασφαλιτών θα έζωναν το Βύρωνα απ' άκρη σ' άκρη. Σε λίγο το χωνί του γερμανοτσολιά θα μετέδιδε τη διαταγή του Γερμανού στρατιωτικού διοικητή: "Να συγκεντρωθούν όλοι οι άνδρες στην πλατεία της Αστυνομίας". Συγκεντρώθηκαν κάπου 1.000 άτομα.

Η πλατεία της Αστυνομίας είναι γεμάτη, οι ταγματασφαλίτες και οι Γερμανοί με τα πολυβόλα και τα ντουφέκια σημαδεύουν το πλήθος. Και δε θα αργήσει ν' αρχίσει το "έργο" των κουκουλοφόρων. Κάποιος, ψηλός, λιγνός με πολιτικά, λένε οι πηγές, υποδείχνει ένα ένα τα παλικάρια που οι ταγματασφαλίτες θα πάρουν υπό την απειλή του πιστολιού και θα οδηγήσουν στη μάντρα της Χρυσοστόμου Σμύρνης. Οι επιλεγμένοι ήταν ένα βήμα πριν το θάνατο, αλλά οι κατακτητές και τα ανθρωπόμορφα τέρατα με την ελληνική φωνή που τους συνόδευαν είχαν διέξοδο. Μπορούσε να σώσει τη ζωή του όποιος πρόδιδε.

Ενα αγόρι που αρνήθηκε να μαρτυρήσει τους ΕΑΜίτες της συνοικίας εκτελέστηκε εν ψυχρώ μπροστά στα μάτια όλων. Την ίδια τύχη είχαν άλλοι δύο από τους επιλεγμένους του κουκουλοφόρου καθώς οδηγούνταν στη μάντρα. Ενα τέταρτο παλικάρι που είχε κρυφτεί στο απέναντι ξυλουργείο δολοφονήθηκε επίσης εν ψυχρώ, όταν έγινε αντιληπτό και επιχείρησε να διαφύγει.

Ως εκείνη την ώρα ο Βύρωνας πλήρωνε βαρύ φόρο αίματος. Κι ακόμη δεν είχε παιχτεί η τελευταία πράξη του δράματος. Πριν όμως φτάσουμε σ' αυτήν αξίζει να πούμε δυο λόγια για το Βύρωνα της κατοχής και της αντίστασης.

Από την άνοιξη του 1944 οι Γερμανοί κατακτητές και οι συνεργάτες τους των ταγμάτων ασφαλείας είχαν υποχρεωθεί να εγκαταλείψουν το λεκανοπέδιο της Αττικής και να περιοριστούν στο κέντρο της Αθήνας και στις πολύ κεντρικές συνοικίες. Οι ανατολικές συνοικίες είχαν ουσιαστικά απελευθερωθεί. Εκεί ήταν ο έκτος ΕΑΜικός Εθνικοαπελευθερωτικός τομέας, που περιλάμβανε τις περιοχές Ζωγράφου, Κουπόνια, Ιλίσια, Καισαριανή, Παγκράτι, Νέα Ελβετία, Κοπανάς, Γούβα, Μετς, Αγιάννης, Νέος Κόσμος, Υμηττός, Δουργούτι, Κατσιπόδι, Ηλιούπολη, Βύρωνας.

Οσο πλησίαζε η ώρα της απελευθέρωσης της χώρας, όσο πλησίαζε η στιγμή της ήττας του φασισμού διεθνώς, τόσο περισσότερο αυξανόταν η πίεση του κατακτητή και των συνεργατών του πάνω στις ελεύθερες περιοχές. Ετσι τα "μπλόκα" και τα "ντου" των γερμανοτσολιάδων πολλαπλασιάστηκαν στις ελεύθερες ΕΑΜικές συνοικίες από το καλοκαίρι του '44 κι ένα απ' αυτά έλαβε χώρα στο Βύρωνα στις 7 Αυγούστου, για να καταλήξει - όπως συνήθως κατέληγαν αυτές οι επιχειρήσεις του εχθρού - σε αιματηρό τέλος.

Ο Βύρωνας δεν ήταν μια οποιαδήποτε συνοικία της Αθήνας. Ηταν μια προσφυγοσυνοικία 25 περίπου χιλιάδων κατοίκων στα χρόνια της κατοχής που οι περισσότεροι απ' αυτούς ήταν οργανωμένοι στο ΕΑΜ - ΕΛΑΣ. Λίγοι ήταν οι ανοργάνωτοι κι ελάχιστοι, δακτυλοδεικτούμενοι, οι προδότες.

Από το χειμώνα του '44 η συνοικία του Βύρωνα ήταν ελεύθερη. Για την ακρίβεια ελεύθερη - πολιορκημένη. Μέσα στη συνοικία οι ΕΛΑΣίτες, οι ΕΠΟΝίτες, το ΕΑΜ, το ΚΚΕ, ο λαός. Κι απ' έξω οι προδότες και οι ξένοι κατακτητές. Μέσα στη συνοικία η ζωή ήταν οργανωμένη στα πρότυπα της Ελεύθερης Ελλάδας. Η εξουσία ήταν λαϊκή και οι άνθρωποι, παράλληλα με τον πόλεμο, ανέπτυσσαν σπουδαίες πολιτιστικές δραστηριότητες που κάπου κάπου διακόπτονταν από τις επιθέσεις των ορδών του φασισμού. Να τι ήταν και να γιατί πλήρωσε ο Βύρωνας στο μπλόκο της 7ης Αυγούστου 1944.

Ηταν 7 Αυγούστου 1944 κι ο ήλιος άρχισε να γέρνει στο Βύρωνα. Οι γερμανοτσολιάδες έπρεπε πια να εγκαταλείψουν τη συνοικία, αφού το σκοτάδι σε μια περιοχή τόσο εχθρική γι' αυτούς δεν ήταν καθόλου δικός τους σύμμαχος. Στη μάντρα της οδού Χρυσοστόμου στέκονται δώδεκα παλικάρια. Σε λίγο θα τα θερίσει ο θάνατος που σπέρνουν οι ριπές των όπλων. Μόνο ένας θα σωθεί κι αυτός από τύχη. Στη συνέχεια ο εχθρός θα αποχωρήσει από τον τόπο του εγκλήματος, παίρνοντας μαζί του για το στρατόπεδο Χαϊδαρίου τετρακόσιους ογδόντα εφτά Βυρωνιώτες. Οι περισσότεροι θα σταλούν στη Γερμανία και πολλοί απ' αυτούς θα πεθάνουν στα στρατόπεδα συγκέντρωσης.

Βαρύ το τίμημα, αλλά το αληθινό μπόι του ανθρώπου - λέει ο ποιητής - μετριέται με τη λευτεριά. Κι η λευτεριά δεν έρχεται χωρίς θυσίες. Γι' αυτό κι ο Βύρωνας έχει περάσει στην ιστορία ως μετερίζι του αγώνα για μια Ελλάδα λεύτερη, ανεξάρτητη, δημοκρατική, ανοιχτή στην κοινωνική πρόοδο και το σοσιαλισμό, για έναν κόσμο απαλλαγμένο από το φασισμό και τις αιτίες που τον γενούν, πιο δίκαιο, πιο ανθρώπινο, ειρηνικό και δημοκρατικό.

Γ. Π.