Καθημερινές είναι οι συζητήσεις για ιδέες, αξίες, οράματα, ιδανικά. Οι έννοιες αυτές δεν είναι ούτε γενικές, ούτε αφηρημένες. Δέχονται αλλαγές στην πορεία εξέλιξης των κοινωνιών. Σε τελευταία ανάλυση καθορίζονται από την υλική - οικονομική βάση της κοινωνίας και αντανακλούν τις σχέσεις παραγωγής. Στις ταξικές δε, κοινωνίες, έχουν βαθιά ταξικό περιεχόμενο. Κάτω απ' αυτό το πρίσμα εξετάζουμε τον εθελοντισμό.

O εθελοντισμός είναι μια κοινωνική αξία, που περικλείει μέσα της διάφορα χαρακτηριστικά, όπως η ανιδιοτέλεια, η θέληση προσφοράς, χωρίς την αναμονή κάποιου οφέλους υλικού ή ηθικού.

Η άρχουσα τάξη από τη δική της μεριά δίνει άλλη ερμηνεία στον εθελοντισμό και άλλη η εργατική τάξη, η οποία φανερώνει τα χαρακτηριστικά του αναπτύσσοντας την ταξική αλληλεγγύη.

Σήμερα, που έχουν οξυνθεί οι αντιθέσεις του καπιταλισμού, η επίθεση της αστικής τάξης έχει ενταθεί, ενώ ταυτόχρονα οξύνεται η ταξική πάλη, ιδιαίτερα στο ιδεολογικό επίπεδο. Η ανατροπή του σοσιαλισμού, έφερε στο προσκήνιο τις πιο αντιδραστικές ιδέες και στο επίπεδο των αξιών.

Ο καπιταλισμός είναι αναγκασμένος να παίρνει τα ανάλογα μέτρα και ρυθμίσεις κάθε φορά για τη διατήρηση της εξουσίας του. Στα πλαίσια αυτά εντάσσεται και η προσπάθειά του να πείσει ότι δεν είναι αντιδραστικός ως σύστημα. Ομως, είναι τέτοια η φύση του, όπου τα λόγια των Μαρξ - Ενγκελς, πριν από εκατόν πενήντα χρόνια, διατηρούν στο ακέραιο την επικαιρότητά τους: "Παντού, όπου η αστική τάξη ήρθε στην εξουσία... δεν άφησε κανένα άλλο δεσμό ανάμεσα σε άνθρωπο και σε άνθρωπο, εκτός από το γυμνό συμφέρον, από την "πληρωμή τοις μετρητοίς". Επνιξε στα παγωμένα νερά του εγωιστικού υπολογισμού τα ιερά ρίγη του ευλαβικού ρεμβασμού, του ιπποτικού ενθουσιασμού, της μικροαστικής μελαγχολίας. Μετέτρεψε την προσωπική αξιοπρέπεια σε ανταλλακτική αξία και στη θέση των απειράριθμων γραφτών και των έντιμα αποκτημένων ελευθεριών, έβαλε τη μοναδική ασυνείδητη ελευθερία του εμπορίου. Με μια λέξη, στη θέση της καλυμμένης με θρησκευτικές και πολιτικές αυταπάτες εκμετάλλευσης, έβαλε την ανοιχτή, ξεδιάντροπη, άμεση, σκληρή εκμετάλλευση" (Κομμουνιστικό Μανιφέστο).

Η προσπάθεια αλλοίωσης του ταξικού περιεχόμενου του εθελοντισμού, από την άρχουσα τάξη και η αντικατάστασή του με την ουσία και το περιεχόμενο που η ίδια θέλει να δώσει, δεν είναι καινούρια. Στη χώρα μας οι "δωρεές" "εθνικών ευεργετών", αλλά και πολλών επιχειρηματιών, σε διάφορους τομείς της κοινωνικής πολιτικής και ιδιαίτερα της πρόνοιας, είχαν και έχουν φορολογικές εκπτώσεις και άλλες κρατικές διευκολύνσεις, προσπαθώντας επίσης να "ξεπλένουν" τον εαυτό τους από το στίγμα του εκμεταλλευτή, μέσα από τη φιλανθρωπία.

Αλλωστε, οι αστοί έχουν τη δυνατότητα να διαθέτουν ψίχουλα από τα υπερκέρδη που αποκομίζουν από την υπερεκμετάλλευση των εργαζομένων, προκειμένου να εμφανίσουν δήθεν ανθρώπινο πρόσωπο, επιδρώντας ταυτόχρονα στην άμβλυνση της ταξικής συνείδησης και πάλης.

Η "φιλανθρωπία" των μεγάλων κυριών - βλέπε Φρειδερίκη, Βαρδινογιάννη, Λαιμού κ.ά. - σε "εθελοντική" βάση λειτουργούσε και λειτουργεί. Επίσης η Εκκλησία με τα φιλόπτωχα ταμεία και τα ιδρύματα, μ' αυτή τη λογική λειτουργεί. Ετσι, "φιλανθρωπία" και "εθελοντισμός", σαν πλευρές της ιδεολογίας της άρχουσας τάξης, "συγκοινωνούν".

Μέσα στα πλαίσια αυτά η κυβέρνηση παίρνει μέτρα προώθησης του εθελοντισμού στη χώρα μας. Στο νόμο 2646/98 που ψήφισε στα θερινά Τμήματα της Βουλής και με τις πλάτες της υποταγμένης πλειοψηφίας του συνδικαλιστικού κινήματος, πέρασε άρθρο με τίτλο "Ανάπτυξη Εθελοντισμού", θεσμοθετώντας τον εθελοντισμό. Μάλιστα, καθορίστηκε ως επίσημη μέρα εορτασμού του η 5η του Δεκέμβρη.

Δεν είναι τυχαίο ότι για τη θεσμοθέτηση του εθελοντισμού επιλέχθηκε ο συγκεκριμένος νόμος, που αφορά στον τομέα της πρόνοιας, γιατί ο τομέας αυτός ευαισθητοποιεί πιο πολύ, αγκαλιάζοντας ένα ευρύ φάσμα δραστηριοτήτων που σχετίζονται με το παιδί, την οικογένεια, την τρίτη ηλικία, τους άνεργους, τα άτομα με ειδικές ανάγκες (ΑμΕΑ), τους παλιννοστούντες, τους πρόσφυγες, τους φυλακισμένους, τους εξαρτημένους από ουσίες, τις μειονότητες, τις μονογονεϊκές και πολύτεκνες οικογένειες.

Στην ουσία του, ο νόμος αυτός διευκολύνει το πέρασμα και της πρόνοιας στην ιδιωτική πρωτοβουλία - "υπηρεσίες μπορούν να παρέχουν και ιδιωτικοί φορείς κερδοσκοπικού χαρακτήρα" (άρθρο 1, παρ. 4).

Επίσης, "ιδιωτικοί φορείς μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα" καλούνται να παίξουν και αυτοί καθοριστικό ρόλο. Σ' αυτούς "τους ιδιωτικούς φορείς μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα" περιλαμβάνονται και οι "οργανώσεις εθελοντικού χαρακτήρα" (άρθρο 2, παρ. 1).

Σε έγγραφο του υπουργείου Υγείας - Πρόνοιας με τίτλο "Γενικές αρχές για την ανάπτυξη, οργάνωση και λειτουργία του Εθνικού Συστήματος Κοινωνικής Φροντίδας", στη σελίδα 11, αναφέρεται: "Η ανάπτυξη και δικτύωση εθελοντικού κινήματος σε όλη τη χώρα για τη στήριξη προνοιακών προγραμμάτων... αποτελεί βασικό πυλώνα για ολοκληρωμένο, αποτελεσματικό και συμμετοχικό σύστημα κοινωνικής φροντίδας. Η συμμετοχή σε εθελοντικές ή μη κυβερνητικές οργανώσεις ενθαρρύνεται με κίνητρα κοινωνικής αναγνώρισης... και άλλες διευκολύνσεις". Και παρακάτω: "Τα φιλανθρωπικά σωματεία μετονομάζονται σε σωματεία κοινωνικής αλληλεγγύης".Επίσης, σε άλλο έγγραφο του ίδιου υπουργείου αναφέρεται: "... στα δευτεροβάθμια και τριτοβάθμια επίπεδα φροντίδας, ενθαρρύνεται και προωθείται η εθελοντική συμμετοχή και συμβολή", αφού παραπάνω έχει ξεκαθαρίσει ότι η πρωτοβάθμια "κοινωνική φροντίδα" - έτσι ονόμασαν την πρόνοια - θα γίνεται με τη "... δημιουργική αξιοποίηση... των ίδιων και του κοινωνικού τους περίγυρου".

Για να λειτουργεί καλύτερα ο "εθελοντισμός" τους, το κράτος οργανώνει τις Ενώσεις των εθελοντών μέχρι και σε επίπεδο Συνομοσπονδίας, που θα χρηματοδοτούνται από το υπουργείο Υγείας - Πρόνοιας.

Ολα αυτά δεν είναι μόνο επιλογές της κυβέρνησης, αλλά και της ΕΕ. Η κοινή θέση του Συμβουλίου της Ευρωπαϊκής Ενωσης για την "Ευρωπαϊκή εθελοντική υπηρεσία των νέων" 96/0318 (COD),στη σελίδα 4 αναφέρει: "η συμμετοχή των νέων σε δραστηριότητες εθελοντικής υπηρεσίας συνιστά μορφή άτυπης εκπαίδευσης... συντελεί στο μελλοντικό τους προσανατολισμό, στη διεύρυνση των οριζόντων τους, ευνοεί την ανάπτυξη των κοινωνικών τους δεξιοτήτων, της ενεργοποίησης του πολίτη και της ισόρροπης ένταξης στην κοινωνία, από οικονομική, κοινωνική και πολιτιστική άποψη και προάγει τη διαμόρφωση συνείδησης του πραγματικού Ευρωπαίου πολίτη".

Με την υπογραφή της Συνθήκης του Μάαστριχτ και την εφαρμογή της Λευκής Βίβλου στο όνομα της ανάπτυξης και της ανταγωνιστικότητας των επιχειρήσεων - δηλ. του μεγάλου κεφαλαίου - προπαγάνδιζαν ότι θα μειωθεί η ανεργία, θα αυξηθεί η απασχόληση, θα δημιουργηθούν νέες θέσεις εργασίας. Ομως όλα τα μέτρα που έχουν παρθεί όχι μόνο δε μείωσαν την ανεργία, αλλά και τη διόγκωσαν. Γι' αυτό ρίχνουν, τώρα, στο "παιχνίδι" το όπλο του "εθελοντισμού".

Μέσω αυτού: 1) Θέλουν να εμφανίσουν μειωμένους τους δείκτες ανεργίας, κυρίως των κοινωνικών κατηγοριών που είναι ιδιαίτερα υψηλοί, όπως στους νέους και στις γυναίκες. Γι' αυτό χρησιμοποιούν το ιδεολόγημα του "ενεργού πολίτη" και της "άτυπης εκπαίδευσης". Οπου "ο ενεργός πολίτης, ο ατύπως εκπαιδευόμενος" θα 'ναι ο νέος εθελοντής ή εθελόντρια που θα προσφέρει τις υπηρεσίες του μ' ένα μικρό χαρτζιλίκι. 2) Αυτές οι κοινωνικές κατηγορίες να μπορούν να απασχοληθούν σε κάποιο τομέα (και αυτός της Πρόνοιας ενδείκνυται και προσιδιάζει με τα χαρακτηριστικά των νέων και των γυναικών), ούτως ώστε να αμβλύνεται η ταξική συνειδητοποίησή τους και η ανάπτυξη της ταξικής πάλης. 3) Οι καπιταλιστές προσπαθούν να αντιμετωπίσουν τη σημερινή οικονομική κρίση, που είναι κρίση υπερσυσσώρευσης πλούτου και παραγωγής, να ανοιχτούν νέες αγορές για να επενδύσουν. Τέτοιες αγορές είναι κι αυτές των κοινωνικών υπηρεσιών, που μέχρι τώρα βρίσκονταν κάτω από τον κρατικό έλεγχο. Αυτό, σε συνδυασμό με το αίτημα των κεφαλαιοκρατών για τη μείωση "του μισθολογικού κόστους", οδηγεί στην ιδιωτικοποίηση κρατικών υπηρεσιών με τη χρησιμοποίηση σ' αυτές "εθελοντών", που επειδή θα ασκούν δήθεν κοινωνικό έργο θα "αμείβονται" υποτυπωδώς, χωρίς εργασιακά και κοινωνικά δικαιώματα, αλλά θα έχουν ηθικές αμοιβές (επαίνους, βεβαιώσεις παρακολούθησης, ενισχύσεις για ανάληψη παρόμοιων δραστηριοτήτων κλπ).

Στο παράρτημα της κοινής θέσης του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου για την "εθελοντική υπηρεσία νέων", αναφέρεται: "... ο νεαρός εθελοντής ή εθελόντρια συμμετέχει... σε μη κερδοσκοπική και μη αμειβόμενη δραστηριότητα, συλλογικού ενδιαφέροντος, για περιορισμένο χρονικό διάστημα (12 μηνών το πολύ). Εξασφαλίζεται η παροχή στέγης και τροφής και η πλαισίωση από επίτροπο (δάσκαλο εθελοντών). Στο σχέδιο εθελοντικής υπηρεσίας βεβαιώνεται ότι ο εν λόγω νεαρός εθελοντής ή εθελόντρια έχει ασφαλιστική κάλυψη ασθενείας, καθώς και άλλες ανάλογες ασφαλιστικές καλύψεις. Ο νεαρός εθελοντής ή εθελόντρια λαμβάνει αποζημίωση/ ένα ποσό για μικροέξοδα".

"Θα είναι δυνατό να χορηγούνται ενισχύσεις σε πρωτοβουλίες των νέων μετά τη λήξη της ευρωπαϊκής εθελοντικής τους υπηρεσίας για να τους βοηθήσουν να ξεκινήσουν και να προωθήσουν δραστηριότητες κοινωνικού, πολιτιστικού, κοινωνικοπολιτιστικού και οικονομικού χαρακτήρα και ή να συμμετάσχουν σε συμπληρωματικές μορφωτικές δραστηριότητες".

Η πολιτική κυβέρνησης και ΕΕ, ντυμένη με το μανδύα του "εθελοντισμού" έχει πολλαπλά αποτελέσματα και πολλούς αποδέκτες.

Πρώτα απ' όλα αφαιρεί από το κράτος την υποχρέωση να παρέχει κοινωνικές υπηρεσίες, μειώνοντας τις κρατικές δαπάνες, που τις φορτώνονται τα λαϊκά στρώματα. Υποβαθμίζεται η παροχή κοινωνικών υπηρεσιών στα πλαίσια της ελεημοσύνης, μόνο για τους εξαθλιωμένους. Με το να αναδεικνύει σε "βασικούς πυλώνες άσκησης κοινωνικής φροντίδας", τις "Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις" (ΜΚΟ), "Νομικά Πρόσωπα Ιδιωτικού Δικαίου μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα, είτε σωματεία ή συλλόγους" (Ν. 2646, άρθρο 12, παρ. 2), ανατρέπει το ρόλο και το χαρακτήρα του κινήματος, με αποτέλεσμα να χτυπηθεί το οργανωμένο ταξικό συνδικαλιστικό, εργατικό, νεολαιίστικο και γενικότερα το αγωνιζόμενο - διεκδικητικό λαϊκό, μαζικό κίνημα.

Ο "εθελοντισμός" τους θα λειτουργεί και μάλιστα, υπό την άμεση εποπτεία, έλεγχο και χρηματοδότηση από τα ταμεία της ΕΕ, σε όλα τα κράτη - μέλη της. Αυτός ο "εθελοντισμός", με τους κρατικοδίαιτους εθελοντές θα είναι ο πολιορκητικός κριός για την παραπέρα αφαίρεση κατακτήσεων και δικαιωμάτων των εργαζομένων (ΣΣΕ, επαγγελματικά δικαιώματα κλπ), την παραπέρα ένταση της εκμετάλλευσης, της αύξησης των κερδών για τις πολυεθνικές και τα μονοπώλια, που έχουν αναπτύξει τη δράση τους στις κοινωνικές λειτουργίες του κράτους (υγεία, παιδεία, πρόνοια). Το δέλεαρ των κονδυλίων που θα διατεθούν από την ΕΕ και που ανέρχονται σε αρκετά δισεκατομμύρια, δε θα μπορούσαν να τους αφήσουν ασυγκίνητους...

Το οργανωμένο ταξικό συνδικαλιστικό κίνημα μαζί με το νεολαιίστικο και γενικότερα το λαϊκό μαζικό κίνημα, που γνωρίζει πολύ καλά τι σημαίνει εθελοντής, τι σημαίνει να δίνεις ακόμα και τη ζωή σου για τον άνθρωπο, που γνωρίζει ότι την τελική απάντηση τη δίνει η ταξική πάλη - ένας παράγοντας που δε λαμβάνεται υπόψη από τους "πληρωμένους εθελοντές" - που αποδεικνύει καθημερινά το τι είναι προσφορά, είναι σίγουρο πως θα δώσει τη δική του απάντηση σε όλες αυτές τις μεθοδεύσεις για άλωσή του.

Μάριος ΚΑΜΑΚΑΡΗΣ

Μέλος ΔΣ Πανελληνίου Συλλόγου Παραπληγικών