Εκεί που χτυπούσε

η καρδιά της Ελλάδας

• Το ιστορικό τυπογραφείο του βουνού στην Καρύτσα
• Αγνωστες σελίδες από τη ζωή, τη δράση και το έργο του

Ανάξιος που δεν μπορεί

κάστρο τη γνώμη του να χτίσει.

Και καρτερεί και λέει να ιδώ

και τρέμει του η ψυχή σαν κυπαρίσσι

Κ. Παλαμάς

Ενα από τα κάστρα αυτά - ίσως το πιο αντιπροσωπευτικό στο είδος του για την εποχή εκείνη υπήρξε και το τυπογραφείο της "Κόκκινης Σημαίας", στην Καρύτσα της Ευρυτανίας.

Το τυπογραφείο, που με τις εφημερίδες, τις προκηρύξεις, τα βιβλία και το πλούσιο άλλο τυπογραφικό υλικό, υπήρξε το διάστημα της Κατοχής ο μαζικός διαφωτιστής και καθοδηγητής του λαού μας για την απελευθέρωσή του από το φασιστικό ζυγό.

Εκεί, που για ένα και πάνω χρόνο, με τους χτύπους του πιεστηρίου του, κτυπούσε και η καρδιά της μαχόμενης Ελλάδας.

Μια ομάδα τυπογράφων και δημοσιογράφων με την πένα και το συνθετήριο στο ένα χέρι και με το αυτόματο στο άλλο, έδιναν τη δική τους μάχη - δίπλα στα δοξασμένα τμήματα του ΕΛΑΣ, τις οργανώσεις του ΕΑΜ και της ΕΠΟΝ - στις πόλεις του κάμπου και στα βουνά για τη χιλιάκριβη τη λευτεριά.

Θα γυρίσουμε τη σελίδα του χρόνου πίσω 56 ολόκληρα χρόνια. Σε μια αετοφωλιά - εκεί που σμίγουν τα Αγραφα με την Πίνδο - έχει μεταφερθεί και σταλεί το τυπογραφείο αυτό. Και θα στεγαστεί σε ένα βλάχικο κονάκι.

Στα τέλη του 1943 οι Γερμανοί πραγματοποίησαν τη μεγάλη εκκαθαριστική επιχείρηση στη Ρούμελη. Είναι το κύκνειο άσμα του χιτλερισμού πριν από την ήττα του και την καταστροφή. Καίνε και καταστρέφουν στο πέρασμά τους τα πάντα. Ανάμεσά τους και το Μικρό Χωριό της Ευρυτανίας, όπου είχε στηθεί ένα άλλο τυπογραφείο του βουνού, που εξυπηρετούσε τις εκδοτικές ανάγκες των κεντρικών καθοδηγητικών οργάνων του Απελευθερωτικού Αγώνα.

Μετά την καταστροφή του το τεχνικό προσωπικό - με επικεφαλής τον Γιώργο Καλαντζόπουλο - έρχεται στην Καρύτσα, για να ενισχύσει το εκεί τυπογραφείο. Οι εκδοτικές του υποχρεώσεις έχουν στο μεταξύ αυξηθεί σημαντικά με την εγκατάσταση στο χωριό Πετρίλια της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΕ και του ΕΑΜ, της ΠΕΕΑ (της Κυβέρνησης του Βουνού) και του Γενικού Στρατηγείου του ΕΛΑΣ.

Μαζί τους, όμως, έρχονται και τρεις επίλεκτοι της αθηναϊκής δημοσιογραφίας: Ο Κώστας Βιδάλης, ο Τάκης Χατζής (βραβευμένος αργότερα λογοτέχνης) και ο Νίκος Γιανναράς. Οι δύο πρώτοι υπεύθυνοι της έκδοσης της "Ελεύθερης Ελλάδας" (κεντρικού οργάνου της ΕΠΟΝ).

Ο ερχομός τους δεν ήταν μόνο μια μεγάλη ενίσχυση του δικού μας εκδοτικού μηχανισμού. Μας έφεραν και τον αέρα της αθηναϊκής δημοσιογραφίας, αλλά και την αθηναϊκή "εφημεριδιακή" πρακτική.

Μας έφεραν, όμως, ακόμα και τη ζωντανή - θα έλεγα - εικόνα από τη ζωή, τη δράση και τον αγώνα του λαού της αδούλωτης Αθήνας.

Είχαν πρόσφατα ανεβεί στο βουνό και είχαν τόσα και τόσα να μας αφηγηθούν. Αμίμητες οι αφηγήσεις του Κώστα Βιδάλη, του εξαιρετικού "κυρίου συναδέλφου", προσφώνηση με την οποία αποκαλούσε τους πάντες. Και με επίλογο: "Ο σοσιαλισμός τελειωμένη υπόθεση".

Μια από τις αφηγήσεις αυτές θα την ανέφερα αυτούσια: Κατεχόμενη Αθήνα στη χειρότερη και βαρβαρότερη εποχή της. Ο Κ. Βιδάλης, δαιμόνιος ρεπόρτερ - πηγαίνει στο υπουργείο Εσωτερικών. Μπαίνει στο γραφείο του υπουργού, του διαβόητου Ταβουλάρη. Και ακολουθεί ο διάλογος:

- Καλημέρα, συναγωνιστή υπουργέ!

- Βιδάλη, πρόσεξε γιατί θα σε στείλω Μέρλιν (ήταν η έδρα της γερμανικής Γκεστάμπο, τόπος βασανισμού και εκτελέσεων πατριωτών)

Φυσικά δεν τον έστειλε. Ο Βιδάλης ήταν χαρισματικός. Είχε το προτέρημα να αφοπλίζει τους πάντες. Αφόπλισε ακόμα και τον Ταβουλάρη. Και από εκείνη τη μέρα τον προσφωνούσε πάντα (ειρωνικά βέβαια) "συναγωνιστή". Και μόνο τους Αγγλους βασανιστές της Ιντέλιτζενς Σέρβις δεν μπόρεσε να αφοπλίσει, που λίγα χρόνια αργότερα μαζί με τους Σούρληδες τον δολοφόνησαν άγρια στο χωριό Μελία της Θεσσαλίας. Αλλά αυτοί ήταν ανθρωπόμορφα τέρατα και όχι άνθρωποι για να συγκινηθούν.

Οσον αφορά τον τρίτο της δημοσιογραφικής παρέας - τον Νίκο Γιανναρά - αυτός παρέμεινε κοντά μας ως την απελευθέρωση της πατρίδας μας. Και είναι μαζί με τον γράφοντα οι μόνοι επιζώντες από την αξιόλογη εκείνη δημοσιογραφική ομάδα εργασίας του Τυπογραφείου της "Κόκκινης Σημαίας".

Σκληρή, αλλά και ωραία η εποχή εκείνη. Και πάντα με θαυμασμό και συγκίνηση την αναπολεί κανείς. Ακόμα κι όταν άγρια μας έδερνε η βαρυχειμωνιά, που πολλές φορές μας έβρισκε χωρίς φωτιά και δίχως τρόφιμα. Αλλα ποιος τα λογάριαζε αυτά. Είχαμε τα νιάτα, τα ιδανικά και τα οράματα, που θέρμαιναν το νου και την καρδιά, περιμένοντας την Αυγή με τους Κόκκινους Ηλιους.

Τα κείμενα έγραψε

ο Θανάσης ΖΑΦΕΙΡΟΠΟΥΛΟΣ