Οταν στα τέλη καλοκαιριού - αρχές φθινοπώρου του 1955 γινόταν η τριμερής διάσκεψη στο Λονδίνο για το Κυπριακό, η Ελλάδα ήταν ουσιαστικά χωρίς πρωθυπουργό. Ο Αλέξανδρος Παπάγος όδευε ολοταχώς προς το θάνατο και τις κυβερνητικές υποθέσεις χειρίζονταν οι δύο αντιπρόεδροι της κυβέρνησης, ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος και ο Στέφανος Στεφανόπουλος. Στη συνείδηση, μάλιστα, της κοινής γνώμης είχε διαμορφωθεί η εντύπωση πως ένας από τους δύο θα διαδεχόταν τον στρατάρχη.

Στις 4 Οκτώβρη 1955, το απόγευμα, ο Παπάγος ορίζει διάδοχό του, αναπληρωτή πρωθυπουργό, τον Στ. Στεφανόπουλο. Η απόφασή του αυτή, μάλιστα, δημοσιεύεται αυθημερόν στην "Εφημερίδα της Κυβέρνησης". Λίγες ώρες μετά ο αρχηγός του "Ελληνικού Συναγερμού" θα φύγει από τη ζωή. Την επομένη, 5 Οκτώβρη, με μια θεαματική κίνηση του Παλατιού θα έρθουν τα πάνω κάτω. Ο μονάρχης Παύλος Γλύξμπουργκ θα καλέσει έναν από τους νεότερους σε ηλικία υπουργούς, τον υπουργό Δημοσίων Εργων, Κωνσταντίνο Καραμανλή, και θα του αναθέσει το σχηματισμό κυβέρνησης, αγνοώντας εντελώς τη θέληση του Παπάγου, αλλά και επεμβαίνοντας απροκάλυπτα στις εσωκομματικές διαδικασίες του κυβερνητικού κόμματος, στο οποίο δεν αφήνει το παραμικρό περιθώριο να εκλέξει τον αρχηγό του και πρωθυπουργό της χώρας. Γιατί όμως επιλέχτηκε ο Καραμανλής; Ενας από τους βασικούς λόγους ήταν και το Κυπριακό.

Στις 21 Δεκέμβρη του 1958, στην εφημερίδα "Νεολόγος" της Πάτρας δημοσιεύτηκε επιστολή του πολιτευτή - και τέως διευθυντή του πολιτικού γραφείου του Π. Πιπινέλη - Π. Σωτηρόπουλου με σημαντικές αποκαλύψεις. Συγκεκριμένα, ο Σωτηρόπουλος αποκάλυπτε ότι το Σεπτέμβρη του 1955, τότε δηλαδή που προετοιμαζόταν η διαδοχή του Παπάγου, ο Κ. Καραμανλής έδωσε ένα μνημόνιο στον Πιπινέλη, όπου περιέγραφε τις απόψεις του για την πολιτική που έπρεπε να ακολουθήσει η νέα - μετά τον Παπάγο - κυβέρνηση. "Μεταξύ των σκέψεων - προτάσεων - έγραφε στην επιστολή του ο Σωτηρόπουλος - εις εξ ή επτά κατά τον αριθμόν παραγράφους, ως ενθυμούμαι, υπήρχε και μία η οποία ανεφέρετο εις την καταπολέμησιν του κομμουνισμού, και ετέρα διαλαμβάνουσα, ότι επί του Κυπριακού θα κατεβάλλετο προσπάθεια εξουδετερώσεων των αντιδράσεων της κοινής γνώμης προς συμβιβαστικήν επίλυσιν τούτου".

Στη συνέχεια ο Σωτηρόπουλος ανέφερε ότι ο Πιπινέλης έδωσε το μνημόνιο για να μεταφραστεί στα αγγλικά. Προφανώς έπρεπε να ενημερωθούν και οι "σύμμαχοι", οι Αμερικανοί και οι Βρετανοί, για να δώσουν στον φιλόδοξο πολιτικό το χρίσμα του διαδόχου του στρατάρχη.

Η κυβέρνηση Καραμανλή και ο ίδιος προσωπικά προσπάθησαν να υποβαθμίσουν τη σημασία των αποκαλύψεων Σωτηρόπουλου, αλλά και του επίμαχου μνημονίου. Ο Πιπινέλης το εμφάνισε ως δικό του κείμενο και πήρε όλη την ευθύνη πάνω του, αλλά ελάχιστοι ήταν αυτοί που πίστεψαν ότι δεν είχε γίνει αλισβερίσι με το Κυπριακό για την πρωθυπουργοποίηση του Σερραίου πολιτικού. Αλλωστε, από το κείμενο του μνημονίου, που παρουσιάστηκε στη Βουλή, το Γενάρη του 1959, όταν έγινε σχετική προ ημερησίας διατάξεως συζήτηση, οι προθέσεις του Καραμανλή για συμβιβασμό στο Κυπριακό προκύπτουν αβίαστα. Συγκεκριμένα, στη σχετική παράγραφο του εν λόγω κειμένου που αφορά το Κυπριακό αναφέρεται: "Το επίμαχον κυπριακόν ζήτημα θα εξακολουθήση, παρά την απόφασιν του ΟΗΕ, να δηλητηριάζη το λαϊκόν αίσθημα εις βάρος των συμμάχων μας και επ' ωφελεία των εχθρών αυτών. Θα δεήση επομένως να επιδιωχθή η ταχυτέρα διευθέτησις επί τη βάσει μιας αληθούς και ευρείας αυτοκυβερνήσεως της νήσου παρεχομένης συνάμα και γενικής διαβεβαιώσεως ως προς την τελικήν αυτοδιάθεσιν του πληθυσμού της" (Σπ. Λιναρδάτου: "Από τον Εμφύλιο στη Χούντα" τόμος β σελ. 351).

Από το δεύτερο μισό της δεκαετίας του '50 ως τα σήμερα, στις υποψίες ότι ο Καραμανλής είχε πάρει το πρωθυπουργικό χρίσμα από τους Αμερικανούς και τους άλλους Δυτικούς "συμμάχους", δίνοντας, μεταξύ άλλων, ανταλλάγματα και στο Κυπριακό, έχουν πλέον προστεθεί και οι αποδείξεις. Τόσο τα βρετανικά όσο και τα αμερικανικά αρχεία, που έχουν δημοσιοποιηθεί, δεν αφήνουν την παραμικρή αμφιβολία πως ο διάδοχος του Παπάγου ήταν άνθρωπος της Δύσης, δεσμευμένος να μη διαταράξει ούτε κατ' ελάχιστον τις σχέσεις εξάρτησης της Ελλάδας με το διεθνή ιμπεριαλισμό, το ΝΑΤΟ και τις ΗΠΑ. Ας σταθούμε όμως στις αμερικανικές αρχειακές πηγές, οι οποίες είναι άκρως αποκαλυπτικές:

Δώδεκα μέρες πριν το θάνατο του Παπάγου ο τότε αρχηγός της CIA, Αλεν Ντάλες, έστειλε στον αδελφό του και υπουργό Εξωτερικών των ΗΠΑ ένα άκρως απόρρητο έγγραφο με τίτλο "Σχόλια του βασιλέα Παύλου και του Κ. Καραμανλή σχετικά με την ελληνική πολιτική κρίση". Στο έγγραφο αυτό, ανάμεσα στα άλλα, αναφέρεται πως "ο κ. Καραμανλής εξακολουθεί να ελπίζει ότι οι ΗΠΑ μπορούν να βοηθήσουν την Ελλάδα να βρει τρόπους να μπει στο ράφι το Κυπριακό με έντιμο τρόπο, ώστε να μπορέσει να αντιμετωπίσει τα εσωτερικά οικονομικά προβλήματα. Δημοσίως, θα ανακοινώσει ότι η πολιτική της Ελλάδος στο Κυπριακό θα συνεχιστεί, αλλά θα αλλάξουν μόνο οι μέθοδοι για την υλοποίησή της" (Αλέξη Παπαχελά: "Ο βιασμός της Ελληνικής Δημοκρατίας - Ο αμερικανικός παράγων 1947 - 1967", εκδόσεις ΕΣΤΙΑ, σελ. 47 - 48).

Ο Καραμανλής τήρησε απόλυτα τις υποσχέσεις του προς τους "συμμάχους". Με μεθοδικότητα και αποφασιστικότητα, παρακάμπτοντας κάθε εμπόδιο που εμφανιζόταν στο δρόμο του, οδήγησε την Κύπρο σε μία κατ' ευφημισμόν ανεξαρτησία, που αποτέλεσε και τη βάση για τα δεινά που ακολούθησαν στη συνέχεια. Ας πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή.

Πρώτο μέλημα της κυβέρνησης Καραμανλή ήταν να μη φύγει το Κυπριακό από τα πλαίσια της Βορειοατλαντικής Συμμαχίας και προϋπόθεση γι' αυτό - ώστε να υπάρχει και ευχέρεια χειρισμών - ήταν να χτυπηθεί το αντιιμπεριαλιστικό κίνημα σε Ελλάδα και Κύπρο. Αλλωστε, αυτή ήταν και η απαίτηση των Αμερικανών για να βοηθήσουν σ' ένα "έντιμο" κλείσιμο της κυπριακής υπόθεσης (Α. Γ. Ξύδη, Σπ. Λιναρδάτου - Κ. Χατζηαργύρη: "Ο Μακάριος και οι σύμμαχοί του", εκδόσεις "Γκούτενμπεργκ", σελ. 299). Στην Κύπρο το τσάκισμα του αντιιμπεριαλιστικού κινήματος ήταν δουλιά κυρίως των Αγγλων αλλά και της ΕΟΚΑ, που δεν έχανε ευκαιρία να δολοφονεί και να τρομοκρατεί Ελληνοκύπριους και Τουρκοκύπριους αριστερούς, τα στελέχη, τα μέλη και τους οπαδούς του ΑΚΕΛ. Στην Ελλάδα το "θεάρεστο" έργο ανέλαβαν οι αρχές καταστολής. Προκαλεί δε κατάπληξη και στον πιο ανυποψίαστο παρατηρητή το γεγονός ότι τα χτυπήματα του λαϊκού κινήματος σε Ελλάδα και Κύπρο γίνονται συνδυασμένα. Ετσι, μέσα στο 1956 ξαπολήθηκε ένα τεράστιο κύμα άγριας τρομοκρατίας στην Ελλάδα και στη Μεγαλόνησο με φανερό σκοπό να μη μείνει τίποτα όρθιο. Ας σταθούμε σε ορισμένα χαρακτηριστικά παραδείγματα: Στις 9 Μάρτη 1956 οι βρετανικές αρχές συλλαμβάνουν τον Μακάριο και τον εξορίζουν στις Σεϋχέλλες, όπου θα μείνει για 13 ολόκληρους μήνες. Την επομένη στην ΑΘήνα γίνονται μεγάλες διαδηλώσεις διαμαρτυρίας του λαού και της νεολαίας. Η Αστυνομία θα τις διαλύσει με κάθε μέσο. Δεκάδες τραυματίες διαδηλωτές είναι ο απολογισμός. Με την ίδια σκληρότητα θα χτυπήσουν οι δυνάμεις κρατικής καταστολής και τις επόμενες μέρες, που ο λαός της πρωτεύουσας θα επιχειρήσει να ξαναβγεί στους δρόμους, ενώ η κυβέρνηση δε διστάζει να απαγορεύσει τα λαϊκά συλλαλητήρια, κερδίζοντας τις επιδοκιμασίες και τα συγχαρητήρια του Αμερικανού πρεσβευτή Κάνον ("Το Βήμα" 30/3/1956). Ταυτόχρονα, η Ασφάλεια προχωρεί σε συλλήψεις 35 μελών και στελεχών της ΕΔΑ και στον εκτοπισμό τους στο Αϊ - Στράτη.

Στην Κύπρο, που επίσης θα γίνουν διαδηλώσεις και καθολική απεργία διαμαρτυρίας για τη σύλληψη του Αρχιεπισκόπου, ο νέος κυβερνήτης σερ Τζον Χάρντιγκ (ειδικός στην καταστολή απελευθερωτικών κινημάτων με θητεία στην Κένυα και στη Μαλαισία) θα εξαπολύσει κύμα πρωτόγνωρης τρομοκρατίας μετατρέποντας το νησί σ' έναν απέραντο στρατώνα. Οι συλλήψεις, οι κακοποιήσεις πολιτών, οι απαγορεύσεις κυκλοφορίας είναι τα ελάχιστα απ' όσα συνέβησαν. Σε λίγο ήρθαν και τα χειρότερα.

Το Μάη του '56, στις 10 του μηνός, εκτελέστηκαν διά απαγχονισμού οι Κύπριοι πατριώτες Μ. Καραολής και Α. Δημητρίου. Μια μέρα πριν οργανώνονται στην Αθήνα μεγάλες λαϊκές διαδηλώσεις για τη σωτηρία τους, αλλά αυτή τη φορά η Αστυνομία θα ξεπεράσει κάθε προηγούμενο, κάνοντας χρήση περιστρόφων και χτυπώντας στο ψαχνό. Τρεις νεκροί, 165 τραυματίες - πολλοί τραυματισμένοι από σφαίρες - και πλήθος διαδηλωτών με μώλωπες είναι ο τραγικός απολογισμός. Ο Καραμανλής με δηλώσεις του κάνει λόγο για αναρχικούς (σ. σ.: έτσι αποκαλούσαν τότε τους κομμουνιστές οι αρχές), που παρεισέφρησαν στη λαϊκή διαδήλωση, αποβλέποντας "ευθέως εις αντεθνικούς σκοπούς" και αποτέλεσαν την αιτία των αιματηρών γεγονότων. Ο κομμουνιστικός κίνδυνος - ή δάκτυλος κατά μία άλλη παρεμφερή ορολογία - ήταν πάντοτε η πρώτη δικαιολογία που επικαλούνταν οι κρατούντες για να αιτιολογήσουν τις πράξεις τους.

Ταυτόχρονα με την καταστολή προωθούνταν και οι κατάλληλες κινήσεις σε διπλωματικό επίπεδο για την προώθηση μιας συμβιβαστικής λύσης. Οι κινήσεις αυτές ήταν που έστρωσαν τελικά το δρόμο προς τη Ζυρίχη. Ετσι, η πορεία προς την "εξαρτημένη ανεξαρτησία" της Κύπρου, όπως αυτή καθορίστηκε από τις Συμφωνίες της Ζυρίχης και του Λονδίνου το 1959, είχε προδιαγραφεί από πολύ νωρίς ως μία από τις εναλλακτικές λύσεις του Κυπριακού. Πρωταγωνιστικός μάλιστα προς αυτή την εξέλιξη υπήρξε ο ρόλος των Ηνωμένων Πολιτειών, ενώ η κυβέρνηση Καραμανλή δεν έκανε τίποτε άλλο από το να εξυπηρετήσει τους... συμμάχους.

Το Νοέμβρη του 1956 ο Καραμανλής επισκέφτηκε τις ΗΠΑ, είχε επίσημες συνομιλίες με τον Πρόεδρο Αϊζενχάουερ και άλλους Αμερικανούς αξιωματούχους και σε συνέντευξη που έδωσε στη Νέα Υόρκη δεν άφησε περιθώρια παρανοήσεων σχετικά με την πολιτική του στο Κυπριακό. "Είμεθα έτοιμοι - είπε - να δεχθώμεν ακόμη και επέμβαση των Ηνωμένων Εθνών εις την Κύπρον, μολονότι πιστεύομεν, ότι το φλέγον αυτό ζήτημα δύναται να λυθή ικανοποιητικώς με αμέσους διαπραγματεύσεις μεταξύ της Κύπρου, της Ελλάδος, της Μ. Βρετανίας και της Τουρκίας". Το Κυπριακό, από διεθνές ζήτημα, μετατρεπόταν, πλέον, σε ελληνοτουρκική διαφορά με διαιτητή τους Εγγλέζους.

Τις μέρες που ο Καραμανλής έκανε τις προαναφερόμενες επαφές του στις ΗΠΑ η εφημερίδα "Ακρόπολις", στο φύλλο της 17/11/1956, δημοσίευε μια πολύ ενδιαφέρουσα ανταπόκριση από την Ουάσιγκτον, όπου μεταξύ άλλων αναφερόταν: "Δύο ιδέαι επικρατούν μεταξύ των αμερικανικών κύκλων. Πρώτον, δεκαετής αναβολή της λύσεως του Κυπριακού, κατά το διάστημα της οποίας θα δοθή εις τον κυπριακόν λαόν αυτοκυβέρνησις εντός των πλαισίων της Βρετανικής Κοινοπολιτείας. Δεύτερον, ανεξαρτησία της Κύπρου, δηλαδή δημιουργία αυτονόμου ανεξαρτήτου Κυπριακού Κράτους υπό την αιγίδα των Ηνωμένων Εθνών". Δύο χρόνια μετά, η δεύτερη ιδέα της "εξαρτημένης ανεξαρτησίας" της Κύπρου με εγγυήτριες δυνάμεις τη Μ. Βρετανία, την Ελλάδα και την Τουρκία ήταν γεγονός.

Γ. Π.

Στο επόμενο:

Οι Συνθήκες Ζυρίχης

και Λονδίνου