- Λέγεται, ότι το Κόμμα σας σύρθηκε στη Συμφωνία της Βάρκιζας... Στις Συμφωνίες όμως της Πλάκας, της Καστανιάς, του Λιβάνου και της Καζέρτας, το Κόμμα σας προσήλθε και υπέγραψε αυτοβούλως. Αυτό δεν ήταν λάθος;

- "Το ΚΚΕ ούτε στη Συμφωνία της Βάρκιζας ούτε σε άλλη συμφωνία σύρθηκε. Αλλωστε και μετά τα Δεκεμβριανά ολόκληρη η χώρα, με εξαίρεση την Αθήνα, ήταν στα χέρια του και οι δυνάμεις του ΕΛΑΣ ήταν ανέπαφες. Ο,τι έκανε το έκανε με τη θέλησή του, πιστεύοντας ότι κάνει το σωστό για τα λαϊκά συμφέροντα. Πήγε με τη θέλησή του, παρά το γεγονός ότι οι Αγγλοι με την ανοιχτή πια και μάλιστα ένοπλη επέμβασή τους ατίμασαν τις υπογραφές τους, παλινόρθωσαν το δωσιλογισμό και περνούσαν "διά πυρός και σιδήρου" τους αγωνιστές της Εθνικής Αντίστασης. Παρά το γεγονός αυτό, το ΚΚΕ εξακολουθούσε ακόμα να πιστεύει ότι είναι δυνατό, στο όνομα του συμμαχικού αγώνα και των αρχών της Γιάλτας, να δεχτούν ή τουλάχιστον να ανεχθούν το να δοθεί η ευκαιρία στον ελληνικό λαό να αποφασίσει λεύτερα για το πολιτικό του μέλλον και για την κυβέρνησή του".

- Αρα υπάρχουν ευθύνες...

- "Η ευθύνη του ΚΚΕ βρίσκεται, πρώτον, στο ότι δεν έριξε όλες τις δυνάμεις του ΕΛΑΣ στη μάχη της Αθήνας και περιορίστηκε κυρίως στις δυνάμεις του εφεδρικού ΕΛΑΣ της πρωτεύουσας. Το δεύτερο είναι ότι αντί να πάει στη Βάρκιζα, έπρεπε να δώσει τη μάχη της Ελλάδας και να την κερδίσει με τον κύριο όγκο των δυνάμεων του ΕΛΑΣ, που ήταν ανέπαφες. Αυτό το ενδεχόμενο το είχαν συνειδητοποιήσει οι Αγγλοι και κατέβαλλαν κάθε προσπάθεια να πάμε στη Βάρκιζα. Ο Τσόρτσιλ μάλιστα, στα απομνημονεύματά του, αναφέρεται σε μια επιστολή του στον στρατάρχη Αλεξάντερ, όπου ο τελευταίος του συνιστούσε να βρει πολιτική λύση στο Ελληνικό Ζήτημα, γιατί οι βρετανικές δυνάμεις δεν ήταν σε θέση να αντιμετωπίσουν τον ΕΛΑΣ έξω από την Αθήνα".

- Η αποχή του ΚΚΕ από τις εκλογές της 21ης Μάρτη του 1946 δεν ήταν λάθος;

- "Σε σχέση με τα υπαρκτά και τα ανύπαρκτα λάθη του Κόμματος που τόση εκμετάλλευση έγινε και γίνεται από τους διάφορους "λαθολόγους", θα 'θελα να υπογραμμίσω ότι τα όποια λάθη, μικρά ή μεγάλα, το ΚΚΕ τα έχει παραδεχτεί ανοιχτά και τίμια. Δεν πρέπει όμως να μας διαφεύγει ότι τα όποια λάθη έκανε, τα έκανε δρώντας, παλεύοντας. Τα έκανε στην πορεία της υπεράσπισης της τιμής και της λευτεριάς της Πατρίδας και έγραψε απαράμιλλες σελίδες ηρωισμού και αυτοθυσίας, ενώ τα άλλα κόμματα λούφαξαν ή βυσσοδομούσαν σε βάρος του Κόμματος και της δημοκρατικής εξέλιξης στη χώρα.

Οσα λάθη και αν έκανε το Κόμμα τα έκανε αγωνιζόμενο για τα λαϊκά συμφέροντα, για την προκοπή και την πρόοδο της πατρίδας".

- Η αποχή όμως από τις εκλογές;

- "Το Κόμμα, όπως είναι γνωστό, χαρακτήρισε την αποχή από εκείνες τις εκλογές σαν λάθος τακτικής, αρχικά, και μετά, στο 8ο Συνέδριο, σαν λάθος καθοριστικής σημασίας. Νομίζω πως η θέση αυτή του 8ου Συνεδρίου ήταν λαθεμένη.

Είναι γνωστό ότι οι εκλογές εκείνες είχαν καταγγελθεί όχι μόνο από το ΕΑΜ, αλλά από την πλειοψηφία των πολιτικών δυνάμεων του τόπου σαν νόθες, ότι επρόκειτο για ένα εκλογικό πραξικόπημα. Ακόμα και ο τότε πρωθυπουργός, Θεμιστοκλής Σοφούλης, μιλούσε ανοιχτά γι' αυτό το θέμα.

Οι Εγγλέζοι, που ήταν τα αφεντικά στη χώρα μας, απέρριπταν κάθε ιδέα αναβολής τους και επέβαλαν τη διενέργειά τους στις 31 του Μάρτη. Επιδίωκαν, με αυτές τις νόθες εκλογές, να νομιμοποιήσουν το μοναρχοφασιστικό καθεστώς. Το ΕΑΜ, όπως και μια σειρά από άλλα κόμματα, αρνήθηκαν τη συμμετοχή τους σ' αυτή την εκλογική παρωδία. Από τις εκλογές απείχαν το Προοδευτικό Κόμμα του Καφαντάρη, ο Τσουδερός, η ομάδα του Καρτάλη, το Αγροτικό Σοσιαλιστικό Κόμμα, οι δημοκρατικοί αριστεροί του Σοφιανόπουλου, οι αριστεροί φιλελεύθεροι, το Σοσιαλιστικό Κόμμα ΕΛΔ των Σβώλου - Τσιριμώκου, όλοι οι δημοκρατικοί σύλλογοι της χώρας υπό τον στρατηγό Οθωναίο κλπ.".

- Πώς έφτασε όμως το ΚΚΕ στην αποχή;

- "Αρχικά πρότεινε στην Κεντρική Επιτροπή του ΕΑΜ να πάρει μέρος το ΕΑΜ με έναν υποψήφιο σε κάθε εκλογική περιφέρεια. Και τούτο σαν δείγμα αναμέτρησης. Η πρόταση αυτή του ΚΚΕ απορρίφθηκε από την ΚΕ του ΕΑΜ και έτσι τελικά τάχθηκε υπέρ της αποχής και ανέλαβε τις ευθύνες του για τη θέση της αποχής.

Η ουσία του λάθους της αποχής από τις εκλογές δε βρίσκεται στην ίδια την αποχή, αλλά στο ότι δε δόθηκε το πραγματικό νόημα και η συνέχεια. Η αποχή, που αποφασίστηκε σε συνθήκες ουσιαστικά μονόπλευρου εμφύλιου πολέμου, σήμαινε ότι εξαντλήθηκαν οι δυνατότητες ειρηνικής δημοκρατικής εξέλιξης. Η συνέχεια έπρεπε να ήταν το άμεσο πέρασμα στην ένοπλη αντίσταση και πάλη, πράγμα που δεν έγινε. Κι έτσι χάθηκε πολύτιμος χρόνος εξασφάλισης των εφεδρειών και δόθηκε χρόνος στον αντίπαλο για την οργάνωση του κρατικού μηχανισμού του. Δίχως στρατηγικές εφεδρείες μικρός ή μεγάλος αγώνας στηρίζεται στο τυχαίο. Η στάση αυτή του Κόμματος μαρτυράει και το πόσο επίμονα επιδίωκε τον ομαλό δημοκρατικό δρόμο εξέλιξης".

- Ακολούθησε όμως ο εμφύλιος. Δεν ήταν τραγικό λάθος;

- "Με συγχωρείτε, αλλά όπως βάζετε το ερώτημα θεωρείτε σαν δεδομένο ότι το ΚΚΕ αποφάσισε τον εμφύλιο.

Η αλήθεια είναι εκ διαμέτρου διαφορετική. Στον εμφύλιο το ΚΚΕ εξωθήθηκε. Για το ΚΚΕ ο εμφύλιος ήταν υποχρεωτικός. Πήγαμε σ' αυτόν, γιατί δεν είχαμε άλλη διέξοδο. Πήγαμε σ' αυτόν, αφού είχε εξαντληθεί κάθε δυνατότητα ειρηνικής επίλυσης, έστω και σε βάρος μας, του εσωτερικού προβλήματος της χώρας. Ο αντίπαλος δεν ήθελε την ειρήνη και την ομαλότητα. Ηθελε την υποδούλωση του λαού και την εξόντωσή μας.

Στη μεταβαρκιζιανή Ελλάδα σε χιλιάδες και σε δεκάδες χιλιάδες μετριούνται οι δολοφονίες, οι βασανισμοί, οι βιασμοί, οι συλλήψεις, οι εκτοπίσεις, οι εμπρησμοί και άλλες θηριωδίες σε βάρος των αγωνιστών της Εθνικής Αντίστασης και ειδικότερα σε βάρος των κομμουνιστών".

- Λέτε, δηλαδή, ότι έπρεπε να απαντήσετε σ' ένα δίλημμα...

- "Μπροστά σ' αυτή την κατάσταση, το εθνικό απελευθερωτικό κίνημα είχε να διαλέξει: ή να μη δεχτεί όλα αυτά τα τερατώδη εγκλήματα και κακουργήματα μέχρι και τη μαζική εξόντωση των οπαδών του, την καταρράκωση της Εθνικής Ανεξαρτησίας και της Δημοκρατίας ή όφειλε να αντισταθεί, υπερασπιζόμενο τη ζωή των μαχητών και οπαδών του, την τιμή της Εθνικής Αντίστασης, την Εθνική Ανεξαρτησία και τη Δημοκρατία.

Διάλεξε το δεύτερο. Πιστεύοντας, μάλιστα, όπως ήταν λογικό, πως μπροστά στην ένοπλη αντίστασή του οι αντίπαλοί του θα έστεργαν σε μια πολιτική λύση του προβλήματος.

Αυτός, άλλωστε, είναι και ο λόγος ότι για ολόκληρο το 1946 και το μισό 1947, το κύριο βάρος δε συγκεντρώθηκε, δυστυχώς, στον ένοπλο αγώνα και στην εξασφάλιση των απαραίτητων εφεδρειών, πράγμα που μπορούσε να οδηγήσει στη λύση του προβλήματος".