Το δημόσιο αστικό πανεπιστήμιο βρίσκεται σε μια κατάσταση προϊούσης κρίσης, που οφείλεται στη συστηματική ενσωμάτωσή του στην καπιταλιστική ολοκλήρωση του Ευρωπαϊκού Χώρου Ανώτατης Εκπαίδευσης και τη σταδιακή μετατροπή των λειτουργιών και δομών του σε επιχειρηματική κατεύθυνση και δεν ανταποκρίνεται στις κοινωνικές ανάγκες. Ομως η αναθεώρηση του άρθρου 16 αποτελεί ένα ορόσημο στην πορεία αυτή, γιατί οι ποσοτικές αλλαγές των αντιδραστικών μεταρρυθμίσεων οριοθετούνται με την ποιοτική αλλαγή της ολοκληρωτικής ιδιωτικοποίησης. Σηματοδοτεί το τέλος εποχής του δημόσιου αστικού πανεπιστημίου. Ηθική και πολιτειακή νομιμοποίηση των ανυπόληπτων κέντρων ελευθέρων σπουδών, τα οποία ανάγονται σε κινητήρια δύναμη της «αναβάθμισης» της Ανώτατης Εκπαίδευσης σύμφωνα με τα στελέχη της ΝΔ και του ΠΑΣΟΚ. Η όποια προοδευτική ή αντιδραστική μεταρρύθμιση δεν είναι κατά βάση ένα τεχνικό θέμα, αλλά πρώτα και κύρια έχει αξιακό περιεχόμενο. Σε αυτό το άρθρο θα δούμε κάποιες από τις «νέες» αξίες και αρχές, που θα φέρουν τα ιδιωτικά πανεπιστήμια, και οι οποίες με τον ανταγωνισμό θα περάσουν στα κρατικά για να τα «αναβαθμίσουν».
Το αστικό πανεπιστήμιο διαμορφώθηκε με την ανάδυση της νεαρής αστικής τάξης, που διεκδικούσε τη θεωρητική θεμελίωση της δικής της ελευθερίας και δημοκρατίας από τη φεουδαρχία και τον κληρικαλισμό. Η ακαδημαϊκή ελευθερία, η ελεύθερη διακίνηση ιδεών, η δημοσιοποίηση όλων των αποτελεσμάτων της έρευνας και η ανεπηρέαστη αναζήτηση της επιστημονικής αλήθειας, η οποία τίθεται στην άμεση κριτική των ισοτίμων (peer review), είναι βασικές αξίες με τις οποίες διαμορφώνεται το λεγόμενο Ερασμιακό πανεπιστήμιο. Οι καθηγητές αναγορεύονται σε δημόσιους λειτουργούς για να γίνει διακριτός ο ρόλος τους στην αστική κοινωνία. Η αυτοδιοίκηση, η εκλογή των οργάνων από τα μέλη της πανεπιστημιακής κοινότητας, το άσυλο και η επιστημονική ανεξαρτησία από την κρατική ή άλλη εξουσία θεσμοθετήθηκαν για να εξασφαλιστεί η κατοχύρωση των βασικών αξιών. Η άνθηση των επιστημών και οι ανακαλύψεις γνώρισαν μια πρωτόγνωρη εξέλιξη με γνώμονα το καθολικό συμφέρον της αστικής τάξης, που παρουσιάζονταν σαν συμφέρον της κοινωνίας. Ολα αυτά ώσπου διαμορφώνεται το μονοπωλιακό κεφάλαιο, που απαιτεί την αποκλειστική αξιοποίηση των επιστημών και τη διαμόρφωση του επιστημονικού δυναμικού στα μέτρα του, για να ξαναζωντανεύει από τις κρίσεις. Στο όνομα της ατομικής ιδιοκτησίας, δείχνει το ακραίο σκοταδιστικό του πρόσωπο. Επαναφέρει το μεσαιωνικό αποκρυφισμό με όρους αγοράς. Τότε, μόνο οι μυημένοι και η εκκλησιαστική εξουσία είχαν πρόσβαση και έλεγχο στην εξέλιξη της επιστήμης. Σήμερα, το προνόμιο ανήκει στις μονοπωλιακές επιχειρήσεις.
Με τη νομιμοποίηση της ίδρυσης των ιδιωτικών πανεπιστημίων ο έλεγχος της επιστημονικής εξέλιξης από το κεφάλαιο γίνεται άμεσος και ολοκληρωτικός. Το διευθυντικό δικαίωμα του ιδιοκτήτη ή των μετόχων του ιδιωτικού πανεπιστημίου έρχεται σε πλήρη αντίθεση με την ακαδημαϊκή ελευθερία. Είναι δυνατόν ένας διδάσκων ή ερευνητής σε ιδιωτικό «πανεπιστήμιο» να υποστηρίξει την επιστημονική αλήθεια όταν αυτή έρχεται σε αντίθεση με τα συμφέροντα των ιδιοκτητών και απειλεί την κερδοφορία της επιχείρησης - «πανεπιστήμιο» ή της εταιρείας που συγχρηματοδοτεί το ερευνητικό έργο; Οι ιδιώτες - μέτοχοι είναι σαφές ότι θα παρεμβαίνουν άμεσα ή έμμεσα στη διαμόρφωση των προγραμμάτων σπουδών και τις κατευθύνσεις της έρευνας. Ακόμη και σε υποτιθέμενη νομική κατοχύρωση των ερευνητών, είναι γνωστές, από τη λειτουργία ιδιωτικών επιχειρήσεων, οι αφόρητες πιέσεις και απειλές απόλυσης που ασκούνται στο προσωπικό, ώστε να μην ακούσει τη φωνή της συνείδησής του και να συμμορφωθεί με τη θέληση του ιδιοκτήτη. Μπορεί ο υπάλληλος του ιδιοκτήτη του «πανεπιστημίου», που θα πουλάει γνώση στους πελάτες -φοιτητές να είναι δημόσιος λειτουργός; Η ακαδημαϊκή ελευθερία προϋποθέτει την εξασφάλιση της μονιμότητας του προσωπικού, που δεν είναι αποδεκτή ούτε μπορεί να κατοχυρωθεί στον ιδιωτικό τομέα. Σήμερα η ακαδημαϊκή ελευθερία και η ανεπηρέαστη αναζήτηση της επιστημονικής αλήθειας μπορεί να ανθίσει μόνο σε περιβάλλον κοινωνικής, και όχι ατομικής, ιδιοκτησίας.
Το διευθυντικό δικαίωμα είναι ασυμβίβαστο με την Αυτοδιοίκηση του πανεπιστημίου, τη συμμετοχή των φοιτητών στα όργανα διοίκησης, καθώς και την εκλογή των οργάνων διοίκησης από το διδακτικό και ερευνητικό, διοικητικό προσωπικό και τους φοιτητές. Οι μέτοχοι διορίζουν τα διοικητικά όργανα των επιχειρήσεών τους και δεν μπορεί να υπάρξει εξαίρεση, που να θέσει σε κίνδυνο τα κεφάλαιά τους. Η ιδιοκτησία είναι ασυμβίβαστη με τη δημοκρατία, την αυτοδιοίκηση, την ελεύθερη διακίνηση ιδεών και το πανεπιστημιακό άσυλο. Οποιαδήποτε δραστηριότητα εντός του «ιερού» της ιδιοκτησίας του ιδιώτη, της επιχείρησης και των μετόχων, μπορεί να λάβει χώρα μόνο με τις ευλογίες και την άδειά τους.
Η συλλογική οργάνωση προσωπικού και φοιτητών θα είναι υπό διωγμό ή θα είναι αποδεκτή αν είναι ελεγχόμενη από τη διοίκηση του ιδιωτικού πανεπιστημίου, όπως συμβαίνει σε πολλές επιχειρήσεις, όπου η τρομοκρατία κάνει δύσκολη και μερικές φορές αδύνατη τη συνδικαλιστική δράση. Η ακαδημαϊκή ζωή με την ελευθερία της συλλογικής οργάνωσης, την ελεύθερη διακίνηση ιδεών και την πολιτική δράση μπορεί να διαμορφώσει ελεύθερες προσωπικότητες και κινήματα, που συμβάλλουν στην κοινωνική πρόοδο, όπως έχει δείξει η Ιστορία.
Είναι σαφές το πώς η ΝΔ, το ΠΑΣΟΚ και ένα μέρος του ΔΕΠ θέλουν να διαμορφώσουν το κατ' όνομα δημόσιο πανεπιστήμιο, που θα περάσει στην ιδιωτικοποίηση με τον άκρατο ανταγωνισμό με τα ιδιωτικά: Ολες οι αρχές και αξίες που αποτέλεσαν τη βάση για τη διαμόρφωση του αστικού δημόσιου πανεπιστημίου θα έχουν μόνο ιστορική αξία, αφού και τυπικά θα ανήκουν στο παρελθόν. Ηδη έχουμε συμπράξεις του Πανεπιστημίου Αθηνών με ιδιωτικό κολέγιο, όταν οι αρχές του πανεπιστημίου αυτού ομνύουν στο δημόσιο πανεπιστήμιο. Να μην ξαφνιαστούμε αν αρχίσει και η μετοχοποίηση των κρατικών πανεπιστημίων, όπως συνέβη με άλλους δημόσιους φορείς που παρέχουν κοινωνικά αγαθά ζωτικής σημασίας, όπως το νερό.
Ο κοινωνικός ρόλος του πανεπιστημίου και η πολιτιστική του συνεισφορά δεν μπορεί να ανθίσει σε καθεστώς ιδιωτικοποίησης και ολοκλήρωσης στη σημερινή βαρβαρότητα του κεφαλαίου. Η αθηναϊκή δημοκρατία παρήκμασε όταν οι τοκογλύφοι απαλλοτρίωναν τα κτήματα των κληρούχων και η οικονομική ισχύς και πραγματική εξουσία συγκεντρώνονταν στους ολίγους. Η συγκέντρωση χρηματοδοτήσεων και εξουσίας σε «κέντρα αριστείας» και λίγους πανεπιστημιακούς αναιρεί την ακαδημαϊκή ελευθερία της πλειοψηφίας των διδασκόντων και ερευνητών και υπονομεύει τα όποια τυπικά στοιχεία δημοκρατικότητας έχουν απομείνει στο κρατικό πανεπιστήμιο. Οταν η μερική απασχόληση διδασκόντων και ερευνητών (ΠΔ 407) στα κρατικά πανεπιστήμια καλύπτει το 30% του ΔΕΠ και το ποσοστό βαίνει αυξανόμενο, ποια ακαδημαϊκή ελευθερία και ενιαίος φορέας κατοχυρώνεται; Μπορεί να θεωρείται ακαδημαϊκός λειτουργός ο καθηγητής που έχει ιδρύσει εταιρεία με σκοπό το κέρδος ή έχει αποφασίσει την επιβολή διδάκτρων στο μεταπτυχιακό και τα μοιράζεται με τους συν αυτώ;
Σε ένα καθεστώς τρομακτικής ανισότητας στην κατανομή της ισχύος και της εξουσίας, προς όφελος των μεγάλων επιχειρήσεων, δε νοείται δημοκρατία ούτε ελευθερία, αφού απαλλοτριώνονται γενικά αλλά και σε χώρους, που είχαν παραχωρηθεί από την αστική τάξη στην άνοδό της ή έχουν κατακτηθεί με σκληρούς αγώνες. Η αναθεώρηση του Συντάγματος είναι το ρέκβιεμ του δημόσιου αστικού πανεπιστημίου, το οποίο δεν μπορεί να αναστηθεί και να ανθίσει μέσα στον Ευρωπαϊκό Χώρο Ανώτατης Εκπαίδευσης και τη Νέα Τάξη, γιατί έκλεισε τον ιστορικό του κύκλο. Οσοι πιστεύουν ότι μπορεί να γυρίσουν πίσω τον τροχό της Ιστορίας ματαιοπονούν αλλά και αποπροσανατολίζουν.
Η αντίσταση στην κατάργηση του άρθρου 16 είναι βεβαίως επιβεβλημένη, αλλά δεν αρκεί. Θα είναι ριζοσπαστική - προοδευτική μόνο όταν το κίνημα προβάλει αιτήματα που διαμορφώνουν τις βάσεις του νέου εργατικού πανεπιστημίου, για μια κοινωνία κοινοκτημοσύνης και οικονομικής ισότητας «ελεύθερα συνεταιρισμένων παραγωγών», ελεύθερων ανθρώπων.
Νίκος Α. ΑΣΠΡΑΓΚΑΘΟΣ
Καθηγητής Πανεπιστημίου Πατρών
Feeds
Εκδηλώσεις 
