Η Ναόε, μία 20χρονη Γιαπωνέζα φοιτήτρια, τινάζει νευρικά τα μαλλιά της, καθώς αφηγείται στον Σκοτ Νορθ (Αμερικανό καθηγητή Κοινωνιολογίας στο Πανεπιστήμιο της Οσάκα) ένα συνηθισμένο 24ωρο απ' τη ζωή του 22χρονου συντρόφου της.

Ο Ουατανάμπε έπιασε τον περασμένο Απρίλη δουλιά σε μία εμπορική επιχείρηση σχεδόν αμέσως μετά την αποφοίτησή του απ' το πανεπιστήμιο. Εκτοτε ξυπνάει καθημερινά στις 6.00 το πρωί για να πάει στη δουλιά. Εάν η Ναόε είναι «τυχερή», τον βλέπει για λίγο - μία ή δύο φορές τη βδομάδα - γύρω στις 11.00 το βράδυ. Αυτή όμως είναι η εξαίρεση στον κανόνα. Γιατί συνήθως ο Ουατανάμπε δεν επιστρέφει με το τελευταίο τρένο, αλλά με ταξί γύρω στις 3.00 τα ξημερώματα. Τρεις ώρες μετά, ο Ουατανάμπε ξαναρχίζει τον ίδιο, αέναο κύκλο...

Στις ερωτήσεις του καθηγητή, η Ναόε δε δείχνει την παραμικρή έκπληξη για το εξαντλητικό ωράριο εργασίας του συντρόφου της. Το θεωρεί δεδομένο και «φυσιολογικό»... Οπως και οι περισσότεροι Ιάπωνες. Αντίθετα, ο Σκοτ Νορθ καταπλήσσεται ακόμη περισσότερο, όταν μαθαίνει απ' τη Ναόε πως οι υπερβολικές υπερωρίες του Ουατανάμπε ούτε πληρώνονται, ούτε αποζημιώνονται με περισσότερο ελεύθερο χρόνο απ' τον εργοδότη.

«Ο Ουατανάμπε είναι δόκιμος. Μαθητεύει κοντά στον σενπάι (σ.σ. ανώτερο εργασιακά και ηλικιακά στέλεχος). Ετσι πρέπει να κάνει για τα επόμενα δύο χρόνια προτού καν του επιτραπεί να εγγραφεί στις μισθολογικές καταστάσεις για υπερωρίες»... του απαντά η Ναόε, που λίγη ώρα μετά παραδέχεται ότι δεν είναι ικανοποιημένη απ' την προσωπική της ζωή... Θα ήθελε, εξομολογείται, για τον εαυτό της και για τον σύντροφό της περισσότερο ελεύθερο χρόνο...

Η περίπτωση της Ναόε και του Ουατανάμπε δεν είναι η εξαίρεση στον εργασιακό κανόνα της Ιαπωνίας. Πρόσφατο εκτενές άρθρο των «Asia Times Online» αναφέρεται στα εξαντλητικά ωράρια δουλιάς του μέσου Ιάπωνα εργαζόμενου και στις αρνητικές επιπτώσεις που έχει αυτή η (επί πολλές δεκαετίες) πρακτική όχι μόνο σε επίπεδο προσωπικό, αλλά σε κοινωνικό και εργασιακό.

Στην Ιαπωνία, ο μέσος άνδρας εργαζόμενος ηλικίας από 30 έως 50 χρόνων υποφέρει συχνά από το σύνδρομο της χρόνιας κόπωσης. Νιώθει οικογενειακά αποξενωμένος και κοινωνικά απομονωμένος. Μετά από 18 ώρες δουλιάς, τι διάθεση να έχει κανείς για τα υπόλοιπα...

Διόλου αναίτια, λοιπόν, στην Ιαπωνία το «καρόσι» (karoshi), δηλαδή ο θάνατος από εργασιακή υπερκόπωση, αναγνωρίζεται όλο και περισσότερο ως μία από τις αιτίες πρόωρου θανάτου των εργαζομένων. Οσοι γλιτώνουν απ' το «καρόσι», υποφέρουν από σύνδρομο χρόνιας κόπωσης και ψυχολογικές διαταραχές εξαιτίας των υπερβολικών υπερωριών. Υπερωριών που σπάνια καταγράφονται στις επίσημες στατιστικές και άλλο τόσο σπάνια αποζημιώνονται με χρήμα ή περισσότερο ελεύθερο χρόνο.

Ωστόσο, έστω και τώρα, κάτι αρχίζει να αλλάζει στην αντίληψη του μέσου Ιάπωνα εργαζόμενου. Μολονότι το ιδανικό της ιαπωνικής ανδροκρατούμενης κοινωνίας εξακολουθεί να θέλει απ' τους άνδρες να βάζουν «πρώτα απ' όλα τη δουλιά». Μολονότι έως σήμερα για ένα σημαντικό αριθμό Ιαπώνων εργαζομένων ζωή θεωρείται ο χρόνος που μπορεί να ξεκλέψει κάποιος απ' τη δουλιά...

Σιγά σιγά άνδρες και γυναίκες εργαζόμενοι συζητούν για την ανάγκη εξισορρόπησης του χρόνου εργασίας και του ιδιωτικού χρόνου. Σφυγμομετρήσεις της κοινής γνώμης, που δημοσιεύτηκαν στα τέλη Μάη, αναφέρουν πως το 80% των γυναικών επιθυμούν οι σύζυγοί τους να εξισορροπήσουν τη ζωή ανάμεσα στην εργασία και την οικογενειακή ζωή. Κι αυτό, επειδή ένας στους πέντε άνδρες ηλικίας 30-50 ετών δουλεύει «επίσημα» τουλάχιστον 60 ώρες εβδομαδιαίως. Επειδή ο μέσος Ιάπωνας πατέρας διαθέτει μόλις 30 λεπτά την ημέρα για τις σχέσεις του με την οικογένεια...

Είναι χαρακτηριστικό ότι πριν από μία 12ετία (1995) οι συγγενείς Ιαπώνων εργαζομένων που έχασαν τη ζωή τους από υπερκόπωση και υπέβαλαν αγωγές για αποζημίωση ανέρχονταν σε περίπου 500 άτομα. Μόνο στις 76 περιπτώσεις θυμάτων αναγνωρίστηκε πως άξιζαν αποζημίωσης...

Το 2006 υποβλήθηκαν 1.757 αγωγές. Δόθηκε αποζημίωση στις 560 περιπτώσεις, εκ των οποίων οι 66 αφορούσαν τριαντάρηδες που αυτοκτόνησαν ή έκαναν απόπειρα αυτοκτονίας και οι 355 μεσήλικες, πάσχοντες από σοβαρά καρδιαγγειακά προβλήματα, απόρροια του εξαντλητικού ωραρίου εργασίας.

Η πλειοψηφία των θυμάτων του «καρόσι» ήταν πέρσι κατά 94% άνδρες....

Επιπλέον, μέσα στην τελευταία διετία, αυξήθηκαν κατά 61,4% οι περιπτώσεις Ιαπώνων εργαζομένων που πήραν αποζημιώσεις επειδή αναγνωρίστηκε πως η αιτία των σοβαρών ψυχολογικών διαταραχών απ' τις οποίες υπέφεραν ήταν αποτέλεσμα εξαντλητικής εργασίας.

Δεν είναι θύματα εξαντλητικής υπερκόπωσης μόνον οι εργαζόμενοι ή τα στελέχη μεγάλων ή μικρομεσαίων εταιρειών. Τα τελευταία στατιστικά δεδομένα αρμόδιας ιαπωνικής υπηρεσίας καταγράφουν πως:

Α) Το 85% των Ιαπώνων εκπαιδευτικών κάνει τουλάχιστον 80 ώρες απλήρωτων υπερωριών το μήνα.

Β) Το 70% των Ιαπώνων γιατρών υποφέρει από το σύνδρομο της χρόνιας κόπωσης...

Θα νόμιζε κανείς ότι η «παραδοσιακή» εργασιομανία των Ιαπώνων έχει ως αποτέλεσμα την αύξηση της παραγωγικότητας. Αυτό πιστεύουν εσφαλμένα πολλές, κυρίως μικρομεσαίες, επιχειρήσεις (στην Ιαπωνία, αλλά και αλλού...). Νομίζουν, δηλαδή, ότι με το να επιβάλλουν σε ολοένα και λιγότερους υπαλλήλους περισσότερο φόρτο εργασίας θα γλιτώσουν το κόστος απ' την πρόσληψη περισσότερου προσωπικού... Ωστόσο, μακροπρόθεσμα, το μεγαλύτερο φορτίο δουλιάς σε λιγότερους εργαζόμενους όχι μόνο δεν αποδίδει παραγωγικά, αλλά οδηγεί τον εργαζόμενο από ένα σημείο και μετά να μπαινοβγαίνει συχνότερα στα νοσοκομεία.

Δηλαδή, τελικά, οι περισσότερες ώρες δουλιάς δεν αυξάνουν την παραγωγικότητα... Ακόμη και οι στατιστικές διεθνών οργανισμών αποδεικνύουν ότι η αύξηση της παραγωγικότητας σε μία χώρα δεν εξαρτάται απ' τις περισσότερες ώρες δουλιάς, αλλά απ' τις λιγότερες και τις καλές και ασφαλείς συνθήκες εργασίας!