Την πορεία της μεγάλης Ελληνίδας φωτογράφου Βούλας Παπαϊωάννου (1898-1990) φωτίζει η έκθεση «Η φωτογράφος Βούλα Παπαϊωάννου 1898-1990 από το Φωτογραφικό Αρχείο του Μουσείου Μπενάκη», που φιλοξενείται στη Βασιλική του Αγίου Μάρκου στο Ηράκλειο Κρήτης. Μέσα από 200 θέματα, επιλεγμένα με φωτογραφικά και ιστορικά κριτήρια και χωρισμένα σε ενότητες, διαγράφεται η διαδρομή της φωτογράφου από το 1935 έως το 1960. Είναι η δεύτερη φορά που παρουσιάζεται το σύνολο του έργου της, το οποίο προσέφερε η Β. Παπαϊωάννου το 1978 στο Φωτογραφικό Αρχείο του Μουσείου Μπενάκη.

Η έκθεση χωρίζεται σε έξι ενότητες: α) Τα πρώτα βήματα στη φωτογραφία (1935-1940). β) Η ζωή στην Αθήνα μετά την κήρυξη του πολέμου (1940-1942). γ) Η Πείνα (1941-1942). δ) Κατοχή - Απελευθέρωση - Δεκεμβριανά (1941-1944). ε) Η ρημαγμένη ελληνική ύπαιθρος. Η προσπάθεια ανόρθωσης της χώρας (1945-1950). στ) Η μεταπολεμική φωτογραφική απεικόνιση της Ελλάδας (1950-1960). Οι φωτογραφίες κάθε ενότητας έχουν επιλεγεί με θεματικά, αλλά και φωτογραφικά κριτήρια, ώστε πέρα από τη λειτουργία τους ως «ντοκουμέντα» να παραπέμπουν και στην προσωπική γραφή της φωτογράφου.

Η Βούλα Παπαϊωάννου κατέχει μια εξέχουσα θέση ανάμεσα στους εκπροσώπους της ανθρωπιστικής φωτογραφίας. Την κρίσιμη για την Ελλάδα δεκαετία του '40 έστρεψε το φακό της προς τον απλό άνθρωπο που σιωπηρά έφερε στους ώμους του το βάρος των ιστορικών γεγονότων. Η απόδοση από την ευαίσθητη ματιά της του γενναίου αγώνα που έδωσε ο άμαχος πληθυσμός της χώρας της «καταχωρίζεται», όπως αναφέρει ο Αγγελος Δεληβορριάς, «στα όχι καλά μελετημένα κεφάλαια μιας υποβαθμισμένης αλλά μεγαλόπνοης ιστορίας: της περιπέτειας του Ανθρώπου που δεν παύει ποτέ να διεκδικεί τον πρωταγωνιστικό του ρόλο στα δρώμενα των εκάστοτε περιστάσεων».

Σημαντική στιγμή της δημιουργίας αυτών των χρόνων αποτελεί η έκδοση του «Μαύρου Λευκώματος» της Κατοχής. Το χειμώνα του '41-'42, η Β. Παπαϊωάννου φωτογράφισε παιδιά και ενήλικους που η ασιτία είχε οδηγήσει στα πρόθυρα του θανάτου. Το 1943 η φωτογράφος ζήτησε από τον χαράκτη Γιάννη Κεφαλληνό να αναλάβει το σχεδιασμό ενός χειροποίητου λευκώματος με το συγκλονιστικό αυτό υλικό. Το «Μαύρο Λεύκωμα», όπως η ίδια το αποκάλεσε, περιλαμβάνει 83 φωτογραφίες με πορτρέτα σκελετωμένων παιδιών και ενηλίκων, επικολλημένες σε 56 φύλλα από μαύρο χαρτόνι. Το σκληρό εξώφυλλο επίσης είναι κατάμαυρο, χωρίς τίτλο.

«Το σύνολο του έργου της», τονίζει η Φανή Κωνσταντίνου (μαζί με την Ολγα Χαρδαλιά επιμελήθηκαν την έκθεση), «αποτελεί ένα σημαντικό ντοκουμέντο ιστορικής αξίας, μολονότι δεν απαθανατίζει σημαντικά γεγονότα, προσωπικότητες της δημόσιας ζωής ή πολεμικές συγκρούσεις. Με διακριτικότητα, σεβασμό και συγκρατημένη συναισθηματική συμμετοχή ...κατορθώνει να συλλάβει βλέμματα, εκφράσεις και χειρονομίες, που υπαινίσσονται μάλλον παρά καταγράφουν, που δονούν τις αισθήσεις παρά αφηγούνται. Χάρη μάλιστα στις φωτογραφικές της αρετές, τη λιτότητα στην έκφραση και την αφαίρεση περιγραφικών λεπτομερειών, συχνά τα θέματά της αποκτούν διαχρονικότητα και αντανακλούν την πίστη στην ανθρώπινη δύναμη, αλλά και την αισιοδοξία που πηγάζει μέσα από ανατρεπτικές καταστάσεις».

Αργότερα, κατά τη διάρκεια της δεκαετίας 1950, η Β. Παπαϊωάννου έδωσε την προσωπική της φωτογραφική εκδοχή για το ελληνικό τοπίο, σε σχέση με τους ανθρώπους της υπαίθρου και με τα απομεινάρια της ιστορίας του. Αποτυπώνει φωτογραφικά την ελληνική ύπαιθρο, συχνά συμμετέχοντας σε εξορμήσεις της Ελληνικής Φωτογραφικής Εταιρείας, της οποίας υπήρξε σημαντικό μέλος. Η τραχιά γη, οι ηλιόλουστες παραλίες, τα κάτασπρα γεωμετρικά σπίτια, το άπλωμα των διχτυών από τους ψαράδες, γίνονται συχνά φωτογραφικά στερεότυπα που αποδίδονται με γραφικότητα.

Κατά τη διάρκεια της έκθεσης, θα προβάλλεται η εκπομπή «Παρασκήνιο» (παραγωγή ΕΡΤ) με τον τίτλο «Η Ελλάδα μέσα από το φακό της Βούλας Παπαϊωάννου», σε σκηνοθεσία Καλλιόπης Λεγάκη, σενάριο Καλλιόπης Λεγάκη και Μαρούλας Γεντέκου. Παράλληλα, θα διατίθεται η μονογραφία «Η φωτογράφος Βούλα Παπαϊωάννου από το Φωτογραφικό Αρχείο του Μουσείου Μπενάκη» (έκδοση του Μουσείου Μπενάκη και της «Αγρα»).