Το δίλημμα Ανατολή - Δύση υπάρχει ως αντικείμενο θρησκευτικό - φιλοσοφικής και πολιτικο-ιδεολογικής αντιπαράθεσης από τότε που διασπάται ο ενιαίος χώρος της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας.

Στην ιστορική του διαδρομή εμφανίζεται με διαφορετικό περιεχόμενο και διαφορετική ένταση. Οι αντιπαραθέσεις που αναπτύσσονται δεν αντανακλούν παρά μόνο κοινωνικές αντιστοιχίες.

Οι διαφορετικές ταχύτητες που εμφανίστηκαν στην Ανατολή και στη Δύση σε ό,τι αφορά την κοινωνική εξέλιξη αποτελούν την αντικειμενική βάση του διλήμματος αυτού.

Στην ιστορική του πορεία, βέβαια, το δίλημμα Ανατολή - Δύση απογυμνώνεται από τα όποια αντικειμενικά του στοιχεία και οδηγείται στη συνολική του απίσχναση.

Καταλυτικό ρόλο στην εξέλιξη αυτή παίζει η εμφάνιση και η ανάπτυξη του καπιταλισμού στην ευρύτερη περιοχή της πάλαι ποτέ Οθωμανικής αυτοκρατορίας, και ειδικότερα στην Ελλάδα και την Τουρκία και τη διαμόρφωσή τους σε έθνη, κράτη. Ηδη στη Δύση ο καπιταλισμός όχι μόνο έχει εμφανιστεί, αλλά βρίσκεται και σε πολύ πιο προωθημένο επίπεδο ανάπτυξης.

Η εμφάνιση και η επέκταση του σοσιαλισμού, μετά τον Α` Παγκόσμιο Πόλεμο αντίστοιχα, συμβάλλουν αποφασιστικά στην ίδια κατεύθυνση. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η Ρωσία και η ευρύτερη περιοχή που ήταν κάτω από την επιρροή της, όπως και άλλες χώρες, όπως η Βουλγαρία, η Ρουμανία κλπ. «ανήκαν» στην Ανατολή, με τον ένα ή τον άλλον τρόπο είναι μέρος αυτού που ονομάζουμε «Ανατολικό ζήτημα». Η απόσπασή τους από το καπιταλιστικό σύστημα αποτελεί ένα απ' ευθείας χτύπημα στο δίλημμα Ανατολή - Δύση, κάτω από οποιοδήποτε πρίσμα και αν το δει κανείς, ιδεολογικοπολιτικό, γεωγραφικό, κλπ.

Ενα πρώτο συμπέρασμα είναι ότι η κοινωνική εξέλιξη έχει τις δικές της νομοτέλειες και οι διαχωρισμοί που δε θεμελιώνονται πάνω σε βασικές κοινωνικές αντιθέσεις σαρώνονται από την ίδια την ιστορική εξέλιξη.

Από αυτήν την άποψη έχει σημασία να δούμε ποιος πρέπει να είναι ο πυρήνας μιας αντιπαράθεσης στις σύγχρονες συνθήκες.

Η αστική τάξη, ως άρχουσα τάξη, που ενδιαφέρεται να διατηρήσει την κυριαρχία που έχει κατακτήσει, και η εργατική τάξη ως ανερχόμενη τάξη, που διεκδικεί την πολιτική εξουσία διά μέσου της πολιτικής της πρωτοπορίας για την εγκαθίδρυση του δικού της κράτους και την οικοδόμηση του σοσιαλισμού, αλλάζουν άρδην το πεδίο των αντιθέσεων και των αντιπαραθέσεων, άρα και των διλημμάτων.

Ειδικότερα, η εργατική τάξη έχει πολύ πιο ζωτικό συμφέρον από την αστική τάξη να επικεντρώσει την αντιπαράθεση με την αστική τάξη πάνω στη βασική αντίθεση του καπιταλισμού και σε όλες τις άλλες αντιθέσεις που θεμελιώνονται πάνω σ' αυτήν, για να αντιπαρέλθει το αντίστοιχο ζωτικό συμφέρον της αστικής τάξης, να διασκεδάσει και να αποπροσανατολίσει από την αντιπαράθεση ως προς τη λύση της βασικής αντίθεσης της κοινωνίας, μέσα από την οποία θα οδηγηθεί στην ιστορική της ήττα.

Η θέση που μόλις αναπτύχθηκε εκφράζει κατά τη γνώμη μας το πραγματικό πεδίο των κοινωνικών, πολιτικών και ιδεολογικών αντιπαραθέσεων και συγκρούσεων, που τώρα πρέπει να διεξάγονται. Από αυτή την άποψη, επειδή θεωρούμε ότι η θέση αυτή έχει θεωρητική, αλλά και ιστορική και οικονομική θεμελίωση, ακριβώς γιατί ξεκινάει από τις σχέσεις των τάξεων στην κοινωνία, πιστεύουμε ότι το δίλημμα Ανατολή - Δύση είναι ένα παρωχημένο δίλημμα, κενό περιεχομένου σ' ό,τι αφορά την ιστορική προοπτική αυτού του τόπου.

Φυσικά, δεν αγνοούμε τη συζήτηση που διεξάγεται. Πως υπάρχουν δυνάμεις που αναφέρονται στο λεγόμενο εκδυτικισμό της χώρας.

Εννοώντας τον προσανατολισμό της Ελλάδας προς την Ευρωπαϊκή Ενωση (ΕΕ), το ΝΑΤΟ και τη λεγόμενη ευρωπαϊκή κουλτούρα. Και συνεπώς ό,τι συνεπάγεται αυτός ο προσανατολισμός, εξάρτηση, υποταγή, ανισότιμο καταμερισμό εργασίας, συμμετοχή στα ιμπεριαλιστικά σχέδια κλπ.

Δεν αγνοούμε επίσης πως υπάρχουν δυνάμεις που απορρίπτουν συλλήβδην τη Δύση, «πετώντας μαζί με τα απόνερα και το παιδί». Μάλλον τα «παιδιά».

Και τα παιδιά είναι ο Διαφωτισμός, που ξεκινάει με την Ενδοξη Επανάσταση της Αγγλίας και που αποτέλεσε την ιδεολογική προπαρασκευή της Γαλλικής Επανάστασης και ο Μαρξισμός που οδήγησε στη Σοσιαλιστική Επανάσταση στη Ρωσία.

Αλλοι επίσης καλλιεργούν φανερά τον πόθο για τις χαμένες πατρίδες, ίσως με μια βαθύτερη νοσταλγία για τη βυζαντινή μεγαλοπρέπεια. Μια άποψη φανερά αντιδραστική, που μας γυρνάει επικίνδυνα προς τα πίσω και που ρίχνει λάδι στη φωτιά εξωιστορικών αντιθέσεων και του πολέμου.

Η γνώμη μας είναι ότι πρόκειται για αλληλοτροφοδοτούμενες απόψεις, που σε τελική ανάλυση καταλήγουν στον ίδιο στόχο σε σχέση με το εργατικό - επαναστατικό κίνημα. Πως έχουν κοινότητα αντιλήψεων, έστω και αν παρουσιάζονται διαφορετικές. Πως δεν απαντούν στο θεμελιώδες πρόβλημα της κοινωνίας της χώρας μας, στη σχέση, δηλαδή, των βασικών κοινωνικών τάξεων και στην επίλυση του πλέγματος των αντιθέσεων που αναπτύσσονται μεταξύ των δύο βασικών τάξεων της ελληνικής κοινωνίας, της αστικής τάξης και της εργατικής.

Είναι βέβαιο ότι στο πεδίο της ιδεολογικοπολιτικής αντιπαράθεσης το δίλημμα Ανατολή - Δύση θα ηττηθεί στην πορεία διαφοροποίησης της εργατικής τάξης από τάξη καθ' εαυτή σε τάξη για τον εαυτό της.

Τον παρωχημένο και αντιεπιστημονικό χαρακτήρα αυτού του διλήμματος θα προσπαθήσουμε να αποδείξουμε μέσα από το πλέγμα των οικονομικών σχέσεων που αναπτύσσονται από τον 19ο αιώνα, στα πλαίσια της εξέλιξης του καπιταλισμού και της διαμόρφωσης της παγκόσμιας καπιταλιστικής αγοράς.