Η Ρωσία και η Ουκρανία είναι δύο μεγάλες χώρες στην Ευρώπη που έχουν ισχυρούς ιστορικούς, πολιτιστικούς και γλωσσικούς δεσμούς κι όταν εξετάζουμε τις σχέσεις τους δεν πρέπει να μας διαφεύγει πως στην Ουκρανία ζουν 11,6 εκατομμύρια Ρώσοι, που αποτελούν το 22% του πληθυσμού της χώρας αυτής. Επίσης, σε μια σειρά περιοχές της Ουκρανίας οι Ρώσοι αποτελούν πάνω από το 50% του πληθυσμού (π.χ. στην Κριμαία είναι το 67%, στην περιοχή του Ντονιέτσκ πάνω από το 55%). Εκτός από τα 11,6 εκατομμύρια Ρώσους, το 39% των Ουκρανών θεωρούν ως μητρική τους γλώσσα τη ρωσική. Αντίστοιχα, σήμερα στη Ρωσική Ομοσπονδία, σύμφωνα με την τελευταία απογραφή, ζουν περίπου 4 εκατομμύρια Ουκρανοί, ενώ υπάρχουν πάνω από 40 κοινωνικές ουκρανικές οργανώσεις.

Ταυτόχρονα, τις δύο χώρες συνδέουν και ισχυρά οικονομικά συμφέροντα, π.χ. το 80% του φυσικού αερίου που εξάγεται από τη Ρωσία περνάει μέσω των αγωγών που βρίσκονται στο έδαφος της Ουκρανίας.

Η Ρωσία διαθέτει ακόμη μεγάλη στρατιωτική βάση στην πόλη της Σεβαστούπολης, που θα παραμένει εκεί, όπως προβλέπει η σχετική συμφωνία, μέχρι το 2017.

Τα τελευταία χρόνια έχει διαμορφωθεί μια «ατζέντα», που προκαλεί μόνιμες εντάσεις στις σχέσεις των δύο χωρών. Δεν είναι μόνον το ζήτημα της ουκρανικής οφειλής για το ρωσικό φυσικό αέριο, που οδηγεί κάθε χρόνο την τελευταία πενταετία σε κρίση. Υπάρχουν και άλλα, εξίσου σοβαρά ζητήματα, όπως:

Εδώ και αρκετό καιρό η ηγεσία της Ουκρανίας κάνει συνεχείς προσπάθειες για να ενταχθεί η χώρα στο ΝΑΤΟ. Μάλιστα, πρόσφατα, στις 7 Αυγούστου, ο Πρόεδρος της Ουκρανίας Βίκτορ Γιούσενκο ενέκρινε το ετήσιο εθνικό πρόγραμμα του 2009 για την ενταξιακή προετοιμασία της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ. Κι αυτό παρά το ότι η μεγάλη πλειοψηφία του λαού (το 55%) της Ουκρανίας, σύμφωνα με τις δημοσκοπήσεις, τάσσεται εναντίον της ένταξης στο ΝΑΤΟ. Η παραπάνω επιδίωξη ένταξης στο ΝΑΤΟ προκαλεί σοβαρές αντιδράσεις από τη μεριά της Ρωσίας.

Ταυτόχρονα, ένταση στις σχέσεις μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας προκάλεσε η απόφαση των ουκρανικών αρχών και της ΕΕ για το συγχρονισμό του ουκρανικού δικτύου αγωγών φυσικού αερίου. Η ΕΕ με το πρόσχημα του εκσυγχρονισμού των αγωγών θέλει να μπει στο παιχνίδι και να υπαγορεύει τους δικούς της όρους στα ζητήματα της Ενέργειας. Ο Ρώσος πρωθυπουργός, Β. Πούτιν, χαρακτήρισε αυτήν την ευρώ-ουκρανική συμφωνία ως «άστοχη και μη επαγγελματική». Ενώ ο Ρώσος υπουργός Ενέργειας, Σεργκέι Σματκό, εξέφρασε τη δυσαρέσκειά του σχετικά με τη συμφωνία. «Οποιοσδήποτε εκσυγχρονισμός των αγωγών της Ουκρανίας χωρίς τη συνεργασία με τη Ρωσική Ομοσπονδία φαίνεται παράλογος», δήλωσε ο Σματκό. Η αντίδραση της Ρωσίας είναι προφανής, αφού η ίδια επιδιώκει να κερδίσει τον έλεγχο των αγωγών της Ουκρανίας.

«Λάδι στη φωτιά» ρίχνουν και οι δηλώσεις της ηγεσίας της Ουκρανίας για το ρωσικό στόλο που ελλιμενίζεται στη Σεβαστούπολη, και συγκεκριμένα ότι θα πρέπει να φύγει οριστικά μετά το 2017 από την Κριμαία, μια περιοχή που πριν το 1954 ήταν ρωσική επαρχία (στις 19 Φεβρουαρίου του 1954 η χερσόνησος της Κριμαίας μεταβιβάστηκε από τη σύνθεση της Σοσιαλιστικής Δημοκρατίας της Ρωσίας στη σύνθεση της Σοσιαλιστικής Δημοκρατίας της Ουκρανίας). Εννοείται πως οι Ρώσοι που κατοικούν σ' αυτήν περιοχή αντιδρούν σε μια τέτοια εξέλιξη, αφού θεωρούν την ύπαρξη του ρωσικού στόλου ως «εγγύηση» της ρωσο-ουκρανικής φιλίας.

Παραπέρα, η απόφαση της ηγεσίας της Ουκρανίας να χαρακτηρίσει το λιμό του 1932-33 ως «γενοκτονία» των Ουκρανών, απευθύνοντας κατηγορίες κατά των Ρώσων, προκάλεσε την αντίδραση της Ρωσίας.

Από τη μεριά της η Μόσχα κατηγόρησε την ουκρανική ηγεσία πως ο νόμος που προβλέπει την υποχρεωτική μεταγλώττιση όλων των τηλεοπτικών προγραμμάτων στα ουκρανικά (ακόμα και των ρωσικών, τη στιγμή που πάνω από τα 30% του πληθυσμού θεωρούν μητρική γλώσσα τα ρωσικά), καταπατά τα δικαιώματα των ρωσόφωνων πολιτών.

Στα μέσα του καλοκαιριού και πάλι οι σχέσεις Ρωσίας και Ουκρανίας πέρασαν σε φάση «έντασης». Τον Ιούλη η Ουκρανία ανακοίνωσε την απέλαση δυο διπλωματών που, σύμφωνα με τις κατηγορίες των αρχών, ασχολούνταν με τη μίσθωση πληροφοριοδοτών και τη χρηματοδότηση φιλορωσικών οργανώσεων. Ως απάντηση η Ρωσία απέλασε δυο Ουκρανούς διπλωμάτες.

Λίγες μέρες μετά την υπογραφή του «ετήσιου προγράμματος ένταξης στο ΝΑΤΟ» από τον Β. Γιούστσενκο, στις 11 Αυγούστου, ο Πρόεδρος της Ρωσίας Ντμίτρι Μεντβέντεφ, εξαπέλυσε σφοδρή επίθεση κατά του Ουκρανού ομολόγου του, Βίκτορ Γιούστσενκο, κατηγορώντας τον για εχθρική πολιτική απέναντι στη Ρωσία, για απομάκρυνσή του από τις αρχές του συμφώνου φιλίας και της συνεργασίας που έχουν υπογράψει οι δύο χώρες. Ο Ντ. Μεντβέντιεφ σημείωσε πως η ρωσική ηγεσία θα μπορέσει να συνεργαστεί με την Ουκρανία μόνον όταν αυτή αποκτήσει μια νέα πολιτική ηγεσία.

Ακολούθησε στα τέλη Αυγούστου ένα νέο επεισόδιο στη Σεβαστούπολη της Κριμαίας, όταν οι ρωσικές στρατιωτικές δυνάμεις συνέλαβαν Ουκρανούς πολίτες που προσπάθησαν να διεισδύσουν στη ρωσική βάση και να αφαιρέσουν όργανα ναυσιπλοΐας. Οπως αποδείχτηκε, οι συγκεκριμένοι εκτελούσαν απόφαση τοπικού δικαστηρίου, την οποία όμως η Μόσχα δεν αναγνωρίζει και θεωρεί πως έρχεται σε αντίθεση με το Σύμφωνο για την παραμονή του ρωσικού στόλου στην Κριμαία.

Φωτιά άναψε και η ανακριτική επιτροπή της Εισαγγελίας της Ρωσίας, σύμφωνα με την οποία, στον περσινό πόλεμο μεταξύ Νότιας Οσετίας και Γεωργίας (Αύγουστος 2008), στο πλευρό των Γεωργιανών στρατιωτών πολεμούσαν και Ουκρανοί εθνικιστές (περίπου 200 άτομα). Ο Ντ. Μεντβέντεφ στην πρόσφατη επίθεσή του κατά του Β. Γιούσενκο, υπογράμμισε πως οι Ουκρανοί προμήθευαν όπλα στη Γεωργία και έτσι «πλήρως μοιράζονται την ευθύνη, μαζί με την Τιφλίδα, για τα εγκλήματα που έχουν γίνει». Αυτές τις κατηγορίες τις απέρριψε η ουκρανική πλευρά.

Μέσα σ' αυτές τις συνθήκες πραγματοποιήθηκε στο Γκντανσκ της Πολωνίας, την 1^η Σεπτέμβρη, η συνάντηση των πρωθυπουργών των δύο χωρών για το ζήτημα του φυσικού αερίου. Η Ουκρανία ζήτησε να μειώσει τις παραγγελίες από τη Ρωσία κατά 25% για τη νέα χρονιά, χωρίς να πληρώσει το σχετικό πρόστιμο που προβλεπόταν σε περίπτωση μικρότερης κατανάλωσης από τη συμφωνημένη. Σε αντάλλαγμα προσφέρθηκε να μειώσει το ποσό που πληρώνει η Ρωσία για τη διέλευση του ρωσικού φυσικού αερίου προς την Ευρώπη. Ο πρωθυπουργός της Ρωσίας συμφώνησε με τη σχετική πρόταση.

Αυτήν την προφορική συμφωνία των πρωθυπουργών Β. Πούτιν και Γ. Τιμοσένκο βγήκαν πρώτοι να αμφισβητήσουν άνθρωποι του στενού περιβάλλοντος του Προέδρου της Ουκρανίας, κάνοντας λόγο για «προεκλογικό τρικ».

Γίνεται φανερό πως η πολιτική κατάσταση στην Ουκρανία οξύνεται, όσο η χώρα βαδίζει προς προεδρικές εκλογές, που θα διεξαχθούν το Γενάρη του 2010. Οπως δείχνουν οι δημοσκοπήσεις, ο Βίκτορ Γιούστσενκο δεν έχει καμία ελπίδα και το πιθανότερο δε θα είναι υποψήφιος, εξαιτίας της χαμηλής δημοτικότητάς του, προκρίνοντας τον πρώην πρόεδρο της Βουλής, Α. Γιατσενιούκ. Ο τελευταίος, παρά την ισχυρή υποστήριξη που έχει, έρχεται προς το παρόν 3^ος στις δημοσκοπήσεις (γύρω στο 15%), ενώ βασικοί διεκδικητές του προεδρικού θώκου είναι η Γιούλια Τιμοσένκο (πάνω από 20%) και ο Βίκτορ Γιανουκόβιτς, πρώην πρωθυπουργός, επιχειρηματίας, επικεφαλής του «Κόμματος Περιοχών» (με 25%).

Στα τέλη Αυγούστου η σύγκρουση ανάμεσα στους δύο βασικούς διεκδικητές ξεπέρασε τα «συνηθισμένα», όταν άντρες των υπηρεσιών ασφαλείας εισέβαλαν στο κτίριο που έως το 2007 ανήκε στη δημόσια εταιρία «Νέντρα Ουκρένι», (τη μεγαλύτερη εταιρεία της χώρας που ασχολείται με την γεωλογική έρευνα φυσικού αερίου και πετρελαίου). Οι αρχές ασφαλείας συνέλαβαν 15 άτομα και σφράγισαν το κτίριο, θεωρώντας πως αυτό καταλήφθηκε το 2007 παράνομα από εταιρείες (που φέρονται να σχετίζονται με τον Β. Γιανουκόβιτς) και οι οποίες στη συνέχεια πούλησαν το κτίριο σε κυπριακή εταιρεία.

Η απάντηση του Γιανουκόβιτς δεν άργησε. Λίγα 24ωρα αργότερα, προσπαθώντας να επαναφέρει τη διαίρεση φιλοδυτικοί («πορτοκαλί») και φιλορώσοι («μπλε»), ανακοίνωσε πως σε περίπτωση νίκης του στις προεδρικές εκλογές θα καθιερώσει ως 2^η επίσημη γλώσσα τη ρωσική. Ο ίδιος άσκησε κριτική στην Τιμοσένκο για την αντίθετη θέση που έχει λάβει σε αυτό το θέμα, κατηγορώντας ταυτόχρονα τους 2 «πορτοκαλί» ηγέτες (Γιούστσενκο και Τιμοσένκο) πως έχουν μετατρέψει την Ουκρανία σε «πειρατικό καράβι».

Πλησιάζοντας, λοιπόν, προς την ημερομηνία των προεδρικών εκλογών του Γενάρη, πολλά ζητήματα αναμένονται να ανακινίσουν, όχι μόνον οι βασικοί διεκδικητές της Προεδρίας, αλλά και οι μεγάλες δυνάμεις (ΗΠΑ, Ρωσία, ΕΕ, ΝΑΤΟ), που όπως έδειξαν και οι προηγούμενες αναμετρήσεις, δρουν πάντα σε ρόλο «κουρσάρου», προσπαθώντας να ελέγξουν τις μετεκλογικές εξελίξεις σ' αυτήν την κρίσιμη χώρα για τα γεωπολιτικά τους σχέδια.