Παραμονές του 2000, αρχές του εικοστού πρώτου αιώνα... Παρά τις τυμπανοκρουσίες και τους πανηγυρισμούς για το Μιλένιουμ, μια μεγάλη απογοήτευση φαίνεται να βασιλεύει στις καρδιές των ανθρώπων, που δεν είναι οι προνομιούχοι της Γης... Οι αρχές του εικοστού αιώνα με τις μεγάλες επαναστάσεις είχαν δώσει φτερά στις ελπίδες των λαών για δικαιοσύνη και κοινωνική απελευθέρωση, για μια καλύτερη ζωή... Σήμερα, η φτωχολογιά του πλανήτη θυμίζει τον Σίσυφο που ξαναφορτώνεται την πέτρα, που με τόσους κόπους ανέβασε στην κορυφή του βουνού... Πόλεμοι, καταστροφή του περιβάλλοντος, ρατσισμός, τυφλός θρησκευτικός φανατισμός, ναρκωτικά, πλύση εγκεφάλου μέσα από πανίσχυρα ΜΜΕ, παγκοσμιοποίηση, άνοιγμα της ψαλίδας ανάμεσα σε φτωχούς και πλούσιους, η Συνθήκη Σένγκεν, η υποβάθμιση της ζωής που απομένει στους εξαθλιωμένους ηλικιωμένους...

Ολα αυτά συνθέτουν το τοπίο του πλανήτη, στο οποίο βασιλεύει ο παντοκράτορας πλανητάρχης - που προσπαθεί να σβήσει κάθε φωνή αντίστασης. Και οι γυναίκες, που είναι το μισό του παγκόσμιου πληθυσμού; Μέσα στον εικοστό αιώνα κέρδισαν όσα δεν είχαν κερδίσει όλους τους προηγούμενους αιώνες. Ποτέ δεν ήταν τόσο ενεργές, ποτέ δε συμμετείχαν στα κοινά όσο στον αιώνα που μας πέρασε, ποτέ γυναίκες δεν έγραψαν τόσα βιβλία, ποτέ δεν είχαν τόσο πολλές τόσα δικαιώματα στην προσωπική και κοινωνική ζωή!

Ομως τώρα, χωρίς να το έχουν συνειδητοποιήσει οι περισσότερες, βρισκόμαστε μπροστά σε ένα ολέθριο πισωγύρισμα όπου ο καπιταλισμός προσπαθεί - με εκσυγχρονισμένο τρόπο - να πάρει πίσω όλα όσα κατέκτησαν με κόπο και αίμα οι προηγούμενες γενιές γυναικών, να γυρίσει πίσω στο σπίτι τη νέα γενιά...

Στο γύρισμα του αιώνα, μια κοινωνιολογική έρευνα που δημοσιεύτηκε στο τελευταίο τεύχος της Επιθεώρησης Κοινωνικών Ερευνών, που εκδίδει το Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών, δείχνει τις τεράστιες αλλαγές που έχουν σημειωθεί ακόμα και στους αγροτικούς πληθυσμούς του τόπου μας: Αλλαγές στη νοοτροπία των νέων ανθρώπων, στον τρόπο ζωής τους, στα κοινωνικά δεδομένα που καθορίζουν το γάμο τους...

Τα αποτελέσματα της έρευνας δείχνουν πόσο άλλαξε η στάση των νέων απέναντι στο γάμο, στην πατριαρχική κοινωνία, στην προίκα, στην εργασία της γυναίκας μετά το γάμο. Φανερώνει τη λαχτάρα των νέων γυναικών να ζήσουν σε περιβάλλον που θα τους εξασφαλίζει τη δυνατότητα ανεξάρτητης εργασίας και ανεξάρτητης προσωπικής ζωής - κάτι διόλου παράξενο, αν μάλιστα θυμηθούμε τα αποτελέσματα της μεγάλης έρευνας που έκανε πριν λίγα χρόνια η Ομοσπονδία Γυναικών Ελλάδας και έδειχνε την κοινωνική περιθωριοποίηση των αγροτισσών, την έλλειψη κάθε πολιτιστικής διεξόδου και τη μεγαλύτερη φτώχεια τους σε σύγκριση με τους άνδρες - αφού δεν έχουν συνήθως οι ίδιες περιουσιακά στοιχεία που μπορούν να διαχειρίζονται.

Η πρόσφατη έρευνα για τους νέους στα χωριά αποκαλύπτει έμμεσα και κάτι άλλο: Οτι ο ο αγροτικός πληθυσμός γίνεται όλο και πιο φτωχός, με αποτέλεσμα να μειώνεται. Οι νέοι - και περισσότερο οι νέες - εγκαταλείπουν την ύπαιθρο. Κάτι που επιδιώκει και πετυχαίνει η Ευρωπαϊκή Ενωση, κάνοντας με τις «ρυθμίσεις» της όλο και πιο δύσκολη την επιβίωση των νέων αγροτών...

«Οι νέοι αγρότες και ο γάμος: Πρότυπα, αντιλήψεις και πρακτικές», είναι ο τίτλος της έρευνας που έκαναν τρεις γυναίκες επιστήμονες: Η Ολγα Ιακωβίδου, επίκουρος καθηγήτρια του τομέα Αγροτικής Οικονομίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, η Αναστασία Βόλτσου, γεωπόνος, μεταπτυχιακή φοιτήτρια του τομέα Αγροτικής Οικονομίας του ΑΠΘ και Βασιλική Χριστοφόρου, γεωπόνος, μεταπτυχιακή φοιτήτρια του Τομέα Αγροτικής Οικονομίας του ΑΠΘ.

Η μελέτη έγινε ανάμεσα σε νέους και νέες 18 - 30 χρόνων, που ζουν σε πέντε ορεινούς οικισμούς στο Ορος Πάικο.

Πρόκειται για τα χωριά Γρίβα, Κάρπη, Καστανερή, Ομαλό και Πεντάλοφο. Κύριο χαρακτηριστικό των νέων του Πάικου που συμμετείχαν στην έρευνα είναι η μεγάλη αριθμητική υπεροχή των ανδρών απέναντι στις γυναίκες.

Οσον αφορά το επίπεδο εκπαίδευσης των ανύπαντρων νέων της περιοχής, το μεγαλύτερο ποσοστό των ανδρών (35%) έχει επίπεδο εκπαίδευσης δημοτικού, ενώ των γυναικών (36,36%) γυμνασίου. Χαρακτηριστικό, όμως, είναι το γεγονός ότι το ποσοστό των γυναικών που δεν έχουν τελειώσει το δημοτικό ανέρχεται στο 27,27% του συνόλου, ενώ το αντίστοιχο ποσοστό των ανδρών περιορίζεται μόνο στο 1,67% (και να σκεφτεί κανείς ότι η εκπαίδευση είναι υποχρεωτική). Ο κύριος τομέας απασχόλησης των νέων του Πάικου είναι ο πρωτογενής, ο οποίος απασχολεί το 42,25% του πληθυσμού τους (26,76%) στη γεωργία, 9,86% στην κτηνοτροφία και 5,63% στο δάσος), ενώ ένα ποσοστό 12,68% απασχολείται στις βιοτεχνίες και κυρίως στις βιοτεχνίες φασόν, το 9,86% στις οικοδομές και μόνο το 4,23% ασχολείται με τις υπηρεσίες. Αξίζει να σημειωθεί ότι ένα ποσοστό 9,86% των νέων της περιοχής είναι άνεργοι.

Μόνο μια γυναίκα στις 11 δηλώνει γεωργός, πέντε εργάζονται σε βιοτεχνίες φασόν και πέντε ασχολούνται με τα οικιακά.

Ποια είναι η στάση και οι αντιλήψεις τους για το γάμο; Οι περισσότεροι έχουν θετική στάση απέναντι στο γάμο, θέλουν να παντρευτούν. Συνήθως οι γάμοι, όταν γίνονται, είναι αποτέλεσμα ατομικών εκ μέρους των δύο συζύγων επιλογών και όχι συνοικεσίου.

Οι περισσότεροι νέοι, ανεξαρτήτως φύλου, θεωρούν πως η ελεύθερη γνωριμία πριν από το γάμο είναι ο καλύτερος τρόπος για να οδηγηθούν δυο νέοι σε ευτυχισμένο γάμο, ενώ 86% προτιμούν να παντρευτούν αφού προηγουμένως γνωρίσουν καλά το μελλοντικό σύζυγο. Η επιθυμία τους όμως αυτή προσκρούει στο στενό περιβάλλον του χωριού. Αν και η γνωριμία πριν το γάμο θεωρείται καθοριστικής σημασίας για ένα μέλλον χωρίς προβλήματα, το μικρό μέγεθος της κοινωνίας του χωριού, καθώς και οι συνθήκες που επικρατούν σ' αυτό αποτελούν βασικά εμπόδια. Ωστόσο ακόμα κι αυτοί που πιστεύουν πως το συνοικέσιο είναι τρόπος γνωριμίας που οδηγεί στο γάμο θεωρούν ότι μια σχέση έχει καλύτερη κατάπληξη αν έχει προηγηθεί ελεύθερη γνωριμία.

Η μέση επιθυμητή ηλικία στον πρώτο γάμο, τόσο των ανδρών, όσο και των γυναικών, διαμορφώνεται σε υψηλότερο επίπεδο από αυτήν σε εθνικό επίπεδο. Η επιθυμητή ηλικία είναι για τους άνδρες κατά μέσο όρο 29,6 έτη, έναντι των 27,1 που είναι η μέση ηλικία σε εθνικό επίπεδο και των γυναικών στα 26,1 έτη έναντι 22,5.

Η ηλικία στην οποία θέλουν να παντρευτούν οι νέοι δεν εξαρτάται, τόσο από το επίπεδο εκπαίδευσης, αλλά από το εισόδημά τους. Είτε στον πρωτογενή τομέα ασχολούνται, είτε στο δευτερογενή είτε στον τριτογενή, όταν έχουν χαμηλό εισόδημα, θέλουν να παντρευτούν σε μεγάλη ηλικία.

Οι μισοί νέοι, στη συντριπτική πλειοψηφία τους άνδρες ηλικίας μεγαλύτερης των 24 χρόνων, θέλουν μετά το γάμο τους να μείνουν στο χωριό, γιατί πιστεύουν πως εκεί υπάρχει δουλιά, οικονομική υποστήριξη από τους γονείς, καλύτερες συνθήκες ζωής και επιπλέον συναισθηματικό δέσιμο με τον τόπο καταγωγής τους. Ωστόσο, η πλειονότητα των γυναικών, καθώς και των ανδρών ηλικίας μικρότερης των 23 χρόνων, θέλουν να μείνουν μετά το γάμο σε πόλη ή σε κωμόπολη, διότι πιστεύουν ότι εκεί είναι πιο εύκολο να βρουν δουλιά και διότι στις πόλεις υπάρχουν περισσότερες δυνατότητες διασκέδασης.

Παρ' όλα αυτά, οι νέοι των ορεινών χωριών του Πάικου αντιμετωπίζουν μεγάλες δυσκολίες στο να βρουν σύζυγο: Η αριθμητική υπεροχή των ανδρών έναντι των γυναικών αποτελεί τη βασική αιτία που επικαλούνται οι άνδρες. Είναι γεγονός ότι οι γυναίκες είναι πολύ λιγότερες από τους άνδρες. Αλλά και αυτές δε θέλουν να παντρευτούν άνδρες του χωριού, αλλά «ξένους» για να μπορέσουν να ξεφύγουν από το χωριό τους. Επηρεάζονται πολύ από το επάγγελμα του μελλοντικού συζύγου τους. Ετσι, μόνο δυο γυναίκες θα παντρεύονταν κάποιον που ασχολείται με την καπνοκαλλιέργεια, γιατί πιστεύουν ότι η καπνοκαλλιέργεια είναι δύσκολη δουλιά και οι ίδιες δε θα ήθελαν να ασχοληθούν με αυτήν. Το ίδιο συμβαίνει και στην περίπτωση που ο άνδρας είναι κτηνοτρόφος. Οι περισσότερες όμως θα παντρεύονταν κάποιον που ασχολείται με την καλλιέργεια σιτηρών, αλλά πολύ λίγες κάποιον που ασχολείται με άλλες καλλιέργειες. Ωστόσο, όλες οι γυναίκες, κυρίως ηλικίας κάτω των 23 χρόνων, θέλουν να παντρευτούν κάποιον που να είναι εργάτης ή υπάλληλος.

Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι οι περισσότεροι άνδρες επιθυμούν η γυναίκα τους να μένει στο σπίτι μετά το γάμο για να μεγαλώνει τα παιδιά, ενώ μόνο οι μισοί σε σχέση με αυτούς που θέλουν γυναίκα νοικοκυρά επιθυμούν να δουλεύει εκτός σπιτιού.

Αντίθετες, όμως, είναι οι επιθυμίες των γυναικών: Στη συντριπτική τους πλειοψηφία, επιθυμούν την εξωοικογενειακή απασχόλησή τους μετά το γάμο, διότι μ' αυτόν τον τρόπο θα έχουν κυρίως οικονομική ανεξαρτησία, αλλά και θα βοηθούν οικονομικά την οικογένειά τους.

Θεωρούν ότι οι συνθήκες εργασίας σε γεωργία και κτηνοτροφία είναι εξαιρετικά δύσκολες και οι ίδιες δε θα ήθελαν να συμμετάσχουν ούτε καν ως συμβοηθούντα μέλη σ' αυτές.

Παρά το γεγονός ότι η πλειοψηφία των νέων - κυρίως των ανδρών - επιθυμεί να μείνει στο χωριό και μετά το γάμο, οι περισσότεροι δεν επιθυμούν να ζήσουν με τους γονείς ή τα πεθερικά τους, γιατί θεωρούν πως η συμβίωση αυτή δημιουργεί τριβές, εξαιτίας της διαφορετικής νοοτροπίας και ανάμειξης των γονιών στη ζωή του νέου ζευγαριού.

Η προίκα της νύφης δεν έχει την ίδια σημασία σήμερα με αυτήν που είχε στο παρελθόν. Μόνο επτά άνδρες και μια γυναίκα πιστεύουν ότι η γυναίκα με την προίκα της - με τη μορφή παραγωγικών μέσων, χωραφιών, χρημάτων - πρέπει να συμμετέχει στα οικονομικά της οικογένειας. Οι περισσότεροι νέοι, άνδρες και γυναίκες, πιστεύουν ότι οι γυναίκες πρέπει να συμβάλουν στα οικονομικά της οικογένειας με την εργασία τους, είτε ως συμβοηθούντα μέλη της γεωργικής ή κτηνοτροφικής εκμετάλλευσης, είτε ως εργαζόμενες εκτός σπιτιού.

Είναι χαρακτηριστικό ότι με την εξωοικογενειακή εργασία συμφωνούν οι περισσότερες γυναίκες.

Καθοριστικό ρόλο στην επιλογή των μελλοντικών συζύγων, τόσο των ανδρών, όσο και των γυναικών, παίζει ο συνδυασμός του καλού χαρακτήρα των ατόμων με την εξωτερική τους εμφάνιση, ενώ η οικονομική τους κατάσταση είναι δευτερεύουσας σημασίας.

Οταν οι νέοι των χωριών του Πάικου αναφέρονται στον καλό χαρακτήρα, εννοούν ειλικρίνεια, τιμιότητα, εντιμότητα και σοβαρότητα.

Αξίζει να σημειωθεί ότι οι νέοι κάτω των 23 χρόνων δίνουν ιδιαίτερη βαρύτητα στον καλό χαρακτήρα, ενώ οι νέοι άνω των 23 χρόνων ενδιαφέρονται ταυτόχρονα και για την εξωτερική εμφάνιση του μελλοντικού συζύγου.

Νέες αντιλήψεις για το γάμο και την οικογένεια, που δεν περιορίζονται στη συγκεκριμένη περιοχή, αλλά αφορούν συνολικά τον τόπο μας...