Η ελληνική λαϊκή παράδοση υπήρξε για τον Μανώλη Καλομοίρη όχημα της μουσικής ιδεολογίας και ειδικότερα το δημοτικό τραγούδι - γι' αυτόν ίσως η σημαντικότερη πηγή έμπνευσης - το έναυσμα για μια εντελώς προσωπική δημιουργική πνοή. Ομως, απέφυγε συνειδητά να χρησιμοποιήσει αυτούσια δημοτικά τραγούδια στο έργο του και μεταχειρίστηκε μόνο μικρά μουσικά «κύτταρα». Τη θέση του για τη χρήση του δημοτικού τραγουδιού τη διατυπώνει ρητά στο πρόγραμμα της πρώτης συναυλίας του στην Αθήνα τον Ιούνη του 1908: «Εδώ ανάγκη να σημειωθή πως ο τεχνίτης που πρωτοπαρουσιάζεται σήμερις αποφέβγει να δανειστή μελωδίες των δημοτικών μας τραγουδιών στην εργασία του, μόνο που τα θέματά του σε μερικά του μεγάλα έργα (...) έχουν κτιστεί απάνου στο ρυθμό, τις κλίμακες και το χαραχτήρα των δημοτικών μας τραγουδιών. Γιατί βρίσκει πως το συστηματικό δάνεισμα από Εθνικές μελωδίες πολύ λίγο βοηθάει στο ξετύλιγμα της Εθνικής μουσικής. (...) Κι αυτό πρέπει να είνε ο σκοπός κάθε αληθινά Εθνικής μουσικής: να χτίσει το Παλάτι που θα θρονιάσει η Εθνική ψυχή. Τώρα αν για το χτίσιμο του παλατιού μεταχειρίστηκεν ο τεχνίτης και ξένο υλικό κοντά στο ντόπιο, δε βλάφτει. Φτάνει το παλάτι του να είνε θεμελιωμένο σε Ρωμέικη γης, κανωμένο για να το πρωτοχαρούνε Ρωμέικα μάτια, για να λογαριάζεται καθαροαίματο ρωμέικο παλάτι».

Υπέρμαχος του δημοτικισμού, ο Μ. Καλομοίρης ανέφερε στο ίδιο κείμενό του ότι «... η καθαρεύουσα κατά πως δεν εστάθηκεν άξια να θρέψη μια δυνατή φιλολογία, έτσι δε θα σταθή ποτές άξια να θρέψη και μια δυνατή μουσική (η τέχνη που μετά τα γράμματα έχει τη μεγαλύτερη σχέση με τη γλώσσα). Και όπως η φιλολογία μας τότε μόνο αντρώθηκε όταν ξέφυγε από τα πνιχτικά βρόχια της καθαρεύουσας, έτσι κι η μουσική μας τότε μόνο θα φτάσει σε κάποιο ύψος όταν ακολουθήση το μεγάλο δρόμο της αλήθιας που μας έδειξεν ο ποιητής του Ταξειδιού και πετάξη με τα φτερά τα μεγάλα που χάρισε της Ρωμιοσύνης ο ποιητής του Δωδεκάλογου του γύφτου!».

Πρεσβεύοντας ότι ο Ελληνας συνθέτης πρέπει να στηριχτεί στην ελληνική λογοτεχνία και ποίηση για να δημιουργήσει πραγματικά ελληνική μουσική, ο Μ. Καλομοίρης ήρθε πολύ κοντά στο έργο του Παλαμά, ο οποίος άσκησε μεγάλη επίδραση στη μουσική του σκέψη και καλλιτεχνική του εξέλιξη. Σε ομιλία του το 1952 ανέφερε χαρακτηριστικά: «Η τέχνη μου είναι τόσο συνυφασμένη με τη δική του, ώστε να είμαι βέβαιος πως χωρίς Αυτόν η μουσική μου δε θα είχε πάρει ούτε το χαρακτήρα ούτε τον εθνικό ρυθμό που πήρε και θα έμενε μια οιαδήποτε μουσική ενός Ελληνος συνθέτου που θα έγραφε μια κάποια ξενότροπη μουσική Γερμανικής ή Ιταλικής τεχνοτροπίας, όπως τόσοι άλλοι πριν από αυτόν. Και κατά τη γνώμη μου όχι μόνο η δική μου μουσική αλλά και των περισσοτέρων νεώτερων Ελλήνων μουσουργών η μουσική, και αυτών ακόμη που δε στάθηκαν τόσο κοντά στην Παλαμικήν ιδέα, η δημιουργία θα έπαιρνε διαφορετικό δρόμο χωρίς τον Κωστή Παλαμά. Γιατί ένας μεγάλος ποιητής, όπως ο Παλαμάς, αχτιδοβολάει τη θέρμη της δημιουργικής του πνοής όχι μόνο στο στενό κύκλο της ποίησης και των γραμμάτων, αλλά γενικότερα σ' όλους τους κλάδους της τέχνης και της διανόησης».