Με την προβολή της μερικής απασχόλησης και της ευελιξίας στις εργασιακές σχέσεις ως δρόμου που οδηγεί στην ενίσχυση της γυναικείας απασχόλησης ολοκληρώθηκε το εξάμηνο της Ελληνικής Προεδρίας στο Συμβούλιο της ΕΕ. «Γυναίκες και η οικονομία: Οικονομική ανεξαρτησία από την άποψη της μερικής απασχόλησης και της αυτοαπασχόλησης». Αυτός είναι ο τίτλος του κειμένου συμπερασμάτων που υιοθέτησε το Συμβούλιο Υπουργών Απασχόλησης και Κοινωνικής Πολιτικής (EPSCO) στη σύνοδό του, στις 19 Ιούνη. Το συγκεκριμένο κείμενο αποτελεί προϊόν του προγράμματος δράσης της Ελληνικής Προεδρίας και της συνεργασίας της με το Ευρωπαϊκό Ινστιτούτο για την Ισότητα των Φύλων (EIGE). Η επιλογή της Ελληνικής Προεδρίας να κινηθεί στην παραπάνω κατεύθυνση δεν αποτελεί πρωτοτυπία αλλά συνέχεια στην πορεία που έχει χαράξει η στρατηγική της ΕΕ. Στα βήματα που δείχνουν τα συμπεράσματα του Συμβουλίου θα εξακολουθήσουν να κινούνται ΕΕ και κυβερνήσεις, κλιμακώνοντας την επίθεση στα εργασιακά και κοινωνικά δικαιώματα των γυναικών και όλων των εργαζομένων.

Η μερική απασχόληση προτείνεται ως ο πλέον πρόσφορος τρόπος για την είσοδο των νέων γυναικών στην αγορά εργασίας αλλά και για την επιστροφή γυναικών όλων των ηλικιών που εγκατέλειψαν τη δουλειά, σε πολλές περιπτώσεις λόγω της ανάγκης να αναλάβουν τη φροντίδα των παιδιών και άλλων εξαρτώμενων συγγενών. Η ευέλικτη οργάνωση του χρόνου εργασίας παρουσιάζεται ως «συμφέρουσα» τόσο τις εργαζόμενες όσο και τους εργοδότες τους. Το όφελος του εργοδότη είναι δεδομένο αφού μέσα από τις εργασιακές αυτές σχέσεις εντείνει την εκμετάλλευση, μεγαλώνει την υπεραξία που αποσπά από τις εργαζόμενες και τους εργαζόμενους, αυξάνει το κέρδος του. Τα εκατομμύρια, όμως, των γυναικών στις χώρες της ΕΕ που δουλεύουν κάτω από το καθεστώς της μερικής και ευέλικτης απασχόλησης, υφίστανται τις «παρενέργειες» των χαμηλότερων μισθών και συντάξεων, αντιμετωπίζουν δυσκολία να φτάσουν μέχρι τη συνταξιοδότηση, έχουν επιπτώσεις σε μια σειρά δικαιώματα, όπως άδειες και επιδόματα. Γι' αυτό τόσο η ΕΕ όσο και οι κυβερνήσεις που υπηρετούν τα συμφέροντα των μονοπωλίων φροντίζουν να συνοδεύουν την προώθηση της μερικής απασχόλησης με την επιχειρηματολογία που την παρουσιάζει σαν ένα μέτρο που ενισχύει την ισότητα και είναι υπέρ των γυναικών.

Εμφανίζουν τις ευέλικτες εργασιακές σχέσεις σαν «κλειδί» που μπορεί να ανοίξει μια «πόρτα» στην απασχόληση για τις γυναίκες: «Η μερική απασχόληση μπορεί να αποτελέσει έναν τρόπο πρόσβασης στην αγορά εργασίας, ειδικά για τα άτομα που βρίσκονται εκτός αυτής, ή έναν τρόπο για να παραμείνουν συνδεδεμένα με την αγορά εργασίας (...) Μπορεί με τον τρόπο αυτό να διευκολύνει τη συμμετοχή στο εργατικό δυναμικό και επομένως να στηρίξει την οικονομική ανάπτυξη», αναφέρουν τα συμπεράσματα των υπουργών. Δεν περιορίζονται σε αυτό αλλά διαφημίζουν τα «πλεονεκτήματα» της μερικής απασχόλησης και για τα δύο φύλα. Κάνουν λόγο για «ευκαιρία» τόσο για τους άντρες όσο και για τις γυναίκες ώστε «να βελτιώσουν την ισορροπία ανάμεσα στη δουλειά και την οικογενειακή ζωή». Αφού επέβαλαν τη μισή δουλειά αρχικά στις εργαζόμενες, πλέον σχεδιάζουν την επέκτασή της σε ευρύτερα τμήματα εργαζομένων. Φτάνουν στο σημείο να συνδέουν τη μερική απασχόληση με την ισότητα και να ισχυρίζονται πως μπορεί «να συνεισφέρει σε μια πιο ίση για τα δύο φύλα κοινωνία, ιδιαίτερα αν συνοδευτεί με πιο ισότιμο μοίρασμα των ευθυνών στα πλαίσια της οικογένειας και του νοικοκυριού». Αφού μοίρασαν μια θέση εργασίας στα δύο, δίνουν συμβουλές σε εργαζόμενους και ανέργους πώς να μοιραστούν την ευθύνη για τη φροντίδα των παιδιών και της οικογένειάς τους. Μεταφέροντας το βάρος στις δικές τους πλάτες, προσπαθούν να συγκαλύψουν την ευθύνη της αντιλαϊκής πολιτικής που αποψιλώνει κάθε υπηρεσία και παροχή που έχει ανάγκη η λαϊκή οικογένεια και τη μετατρέπει σε ακριβοπληρωμένο εμπόρευμα.

Το ενδιαφέρον της ΕΕ και των κυβερνήσεων για τη γυναικεία απασχόληση υπαγορεύεται πάνω απ' όλα από τη στρατηγική «Ευρώπη 2020» και το στόχο για ποσοστό απασχόλησης 75% για άντρες και γυναίκες ηλικίας από 20 έως 64 ετών. Η δεξαμενή των γυναικών που βρίσκονται εκτός της αγοράς εργασίας μπορεί να αυξήσει το εργατικό δυναμικό και ιδιαίτερα τον αριθμό των εργαζομένων που δουλεύουν με ελαστικές εργασιακές σχέσεις, συμβάλλοντας στην ανταγωνιστικότητα της ευρωπαϊκής οικονομίας. Τα συμπεράσματα των υπουργών Απασχόλησης σκιαγραφούν το εργασιακό τοπίο για τις γυναίκες σε όλη την ΕΕ και ασφαλώς και στη χώρα μας. Είναι ενδεικτικά για τους τρόπους με τους οποίους θα επιτευχθεί η αύξηση της απασχόλησης, για τα πρότυπα στα οποία θα ανταποκρίνονται οι όποιες θέσεις εργασίας δημιουργήσει η καπιταλιστική ανάπτυξη. Δεν είναι τυχαίο ότι συστηματικά διαφημίζουν στις γυναίκες τη δημιουργία θέσεων εργασίας σε τομείς όπως της πληροφορικής και των νέων τεχνολογιών, όπου η «ευελιξία» αποτελεί τον κανόνα όσον αφορά τις εργασιακές σχέσεις.

Η κατεύθυνση παραμένει δεδομένη, ανεξάρτητα από το μείγμα της πολιτικής που μπορεί να εφαρμόζουν διαφορετικά κράτη και κυβερνήσεις. Τα προγράμματα προσωρινής απασχόλησης για άνεργες και τα «πεντάμηνα» σε δήμους, περιφέρειες και φορείς του Δημοσίου, οι συμβάσεις μιας μέρας και οι «ενοικιαζόμενοι» εργαζόμενοι σε μια σειρά κλάδους που συγκεντρώνουν γυναίκες, όπως ο κλάδος του Τουρισμού, είναι χαρακτηριστικά παραδείγματα της «ευελιξίας». Στην ίδια κατεύθυνση σχεδιάζονται ακόμα περισσότερα βήματα. Πρόσφατο παράδειγμα, η τροπολογία για το προσωπικό των ιδιωτικών κλινικών, που δίνει τη δυνατότητα στους εργοδότες να μειώσουν ακόμα και στο μισό τον αριθμό των εργαζομένων και να τους αντικαταστήσουν με προσωρινούς και ευέλικτους. Η συγκεκριμένη τροπολογία μπορεί να αποσύρθηκε προσωρινά, μόνο όμως για να επανέλθει «βελτιωμένη» και να υπηρετήσει την ανάγκη για «ελαστικότητα» στην εργασία.

Στη διαμόρφωση των πολιτικών της ΕΕ συμβάλλει και το Ευρωπαϊκό Ινστιτούτο για την Ισότητα των Φύλων (EIGE). Πρόκειται για μια δομή που συστάθηκε το 2007 και ξεκίνησε την επίσημη δραστηριότητά της το 2010, με στόχο να στηρίξει την ΕΕ και τα κράτη - μέλη της στην προώθηση της «ισότητας των φύλων».

Το EIGE από τον Ιούνη του 2010 έχει αναλάβει τη δημιουργία ενός «εργαλείου αξιολόγησης της ισότητας των φύλων». Ετσι, υπολογίζει ένα «δείκτη ισότητας», με βάση μετρήσεις που αφορούν έξι τομείς: Την εργασία, δηλαδή τη θέση γυναικών και αντρών στην αγορά εργασίας. Το εισόδημα, την οικονομική κατάσταση και τον κίνδυνο φτώχειας που διατρέχουν άντρες και γυναίκες. Τη γνώση και τις διαφορές ανάμεσα στα δυο φύλα όσον αφορά την εκπαίδευση και την κατάρτιση. Το χρόνο, από την άποψη του τρόπου που μοιράζεται ο χρόνος γυναικών και αντρών ανάμεσα στις οικονομικές δραστηριότητες, στη φροντίδα των παιδιών και του νοικοκυριού και άλλες κοινωνικές δραστηριότητες. Την εξουσία, από τη σκοπιά της συμμετοχής των γυναικών στα «κέντρα λήψης αποφάσεων». Την υγεία, αναφορικά με τις διαφορές ανάμεσα στα δύο φύλα ως προς την πρόσβαση στις δομές και υπηρεσίες Υγείας, το προσδόκιμο επιβίωσης και την ικανοποίηση των ιατρικών αναγκών τους.

Με βάση τους παραπάνω τομείς, ο «δείκτης ισότητας» υπολογίζεται σε 54,0 στην ΕΕ, με το 1 να αντιπροσωπεύει την απόλυτη ανισότητα και το 100 την πλήρη ισότητα. Χαμηλότερη ακόμα είναι η βαθμολογία της Ελλάδας, που υπολογίζεται σε 40,0.

Παρά το γεγονός ότι τα στοιχεία που συγκεντρώνει, αναλύει και συγκρίνει, περιγράφουν πλευρές της ανισότητας και αντανακλούν υπαρκτά προβλήματα, όπως την ανεργία, τις χαμηλότερες αμοιβές, το βάρος της φροντίδας της οικογένειας που ροκανίζει τον ελεύθερο χρόνο των γυναικών, το πρίσμα μέσα από το οποίο βλέπει την ισότητα το EIGE δεν συνεπάγεται τίποτε θετικό για εργαζόμενες, άνεργες και αυτοαπασχολούμενες. Εξάλλου, ο ίδιος ο δείκτης που υπολογίζει μπορεί κάλλιστα να εμφανίζεται βελτιωμένος ως αποτέλεσμα της εξίσωσης των δικαιωμάτων και των δύο φύλων προς τα κάτω.

«Η ισότητα μεταξύ γυναικών και αντρών είναι θεμελιακή αξία για την ΕΕ και ζωτικής σημασίας για την οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη. Για να επιτευχθούν οι στόχοι που έθεσε η ΕΕ στη στρατηγική "Ευρώπη 2020", για να αντιμετωπιστούν οι τρέχουσες οικονομικές και κοινωνικές προκλήσεις, για να διασφαλιστεί η κοινωνική δικαιοσύνη και να επιτευχθεί η έξυπνη και βιώσιμη ανάπτυξη, η ισότητα των φύλων πρέπει να τεθεί στο επίκεντρο του πολιτικού ενδιαφέροντος στην Ευρώπη», αναφέρει το Ινστιτούτο. Μερική απασχόληση και ευελιξία στις εργασιακές σχέσεις, «συγκερασμός» των επαγγελματικών και οικογενειακών υποχρεώσεων, προώθηση της γυναικείας επιχειρηματικότητας μέσα από καμπάνιες και προγράμματα αλλά και μέσα από την εισαγωγή αντίστοιχων μαθημάτων στο εκπαιδευτικό σύστημα, ποσοστώσεις για τη συμμετοχή γυναικών στα κοινοβούλια αλλά και στα Διοικητικά Συμβούλια των επιχειρήσεων, είναι μερικές από τις πολιτικές μέσα από τις οποίες η «ισότητα» τίθεται στο επίκεντρο της προσοχής της ΕΕ και των κρατών - μελών της. Γνωστές «συνταγές», με εξίσου γνωστά για τις εργαζόμενες αποτελέσματα.