MotionTeam

Οπως καταλαβαίνει κανείς, ανάλογα με την εξέλιξη, τις απαιτήσεις και δυνατότητες κάθε κοινωνίας, αλλάζει και το περιεχόμενο της ανάπτυξης των παιδιών. Τροποποιούνται σχετικά, ακόμα και οι νοητικές λειτουργίες των παιδιών ανάλογα με τις παραστάσεις που κάθε κοινωνία δίνει. Κυρίως ανάλογα με το τι στοιχεία από την προσωπικότητα των παιδιών θέλει κάθε κοινωνία να τραβήξει μπροστά. Και αυτό σχετίζεται προφανώς και με το τι εργαζόμενο θέλει κάθε κοινωνία.

Οσο προχωρούν η κοινωνία, η εξέλιξη και η πρόοδος στα μέσα παραγωγής, τόσο και οι σχέσεις του παιδιού με την κοινωνία αλλάζουν. Μετατρέπονται από άμεσες σε έμμεσες, μέσω της διαδικασίας της εκπαίδευσης.

Με δεδομένη αυτή τη βασική αρχή θεμελιώθηκε η θεωρία της προάγουσας δραστηριότητας, από Σοβιετικούς ψυχολόγους, δηλαδή της δραστηριότητας εκείνης που τραβάει μπροστά (προάγει) τη συνολική ανάπτυξη κάθε παιδιού.

Με αυτά τα δεδομένα, και προσδιορίζοντας το ιστορικό και κοινωνικό περιεχόμενο της ανάπτυξης, μπορούμε να πούμε ότι στη σοσιαλιστική κοινωνία «δίνεται η δυνατότητα για την επεξεργασία των αρχών ενός ενιαίου κοινωνικού συστήματος διαπαιδαγώγησης, που να καλύπτει όλη την περίοδο της παιδικής ηλικίας. Γιατί αυτή η κοινωνία ενδιαφέρεται να αναπτύξει ολόπλευρα τις ικανότητες του κάθε μέλους της, και ενδιαφέρεται για την πιο πλήρη χρησιμοποίηση των δυνατοτήτων της κάθε περιόδου».

Με βάση τη θεώρηση αυτή για τη διαδικασία ανάπτυξης, ως κατάκτησης της «κοινωνικής κληρονομιάς», στο τρίτο μέρος της θέσης μας γίνεται ειδικότερη αναφορά στο γνωστικό διαπαιδαγωγητικό περιεχόμενο του σχολείου. Προσδιορίζεται η βασική αρχή ότι:

«Οι γνωστικές και διαπαιδαγωγικές δραστηριότητες δεν καθορίζονται από τις νοητικές λειτουργίες που έχουν ήδη ωριμάσει αλλά από αυτές που είναι υπό ωρίμανση. Το περιεχόμενο δεν προσδιορίζεται από το "χθες" του μαθητή αλλά από το "αύριο" του μαθητή. Γι' αυτό οι δραστηριότητες πραγματοποιούνται με την καθοδήγηση του εκπαιδευτικού».

Τι σημαίνει αυτό; Πρώτα απ' όλα ότι η ανάπτυξη δεν είναι μια αυθόρμητη διαδικασία, που βασίζεται σε μια πορεία ωρίμανσης των στοιχείων που ήδη υπάρχουν μέσα στον άνθρωπο.

Στη δική μας αντίληψη, δίνουμε την κατευθυντήρια γραμμή για τον προσανατολισμό της Εκπαίδευσης όχι σε αυτό που μπορεί να κάνει αυτόνομα ο μαθητής αλλά σε αυτό που είναι υπό ωρίμανση. Βέβαια, τόσο το «χθες» όσο και το «αύριο» του μαθητή δεν προσδιορίζεται αποκλειστικά από το βιολογικό υπόβαθρο, αλλά έχει κοινωνικό - ιστορικό περιεχόμενο. Το καινούριο και το «μπροστά» στη διαπαιδαγώγηση και τη μορφωτική διαδικασία καθορίζονται από την κατακτημένη επιστημονική γνώση και την ευθύνη της κοινωνίας να την μεταδώσει οργανωμένα και ενιαία στο παραγωγικό δυναμικό της.

Αυτή τη διαφορά ανάμεσα στο «χθες και το αύριο», που υπάρχει σε όλους τους μαθητές, αντικειμενικά, δηλαδή, την απόκλιση ανάμεσα στο σημερινό επίπεδο ανάπτυξης και στο επίπεδο που φθάνει το παιδί με βοήθεια και προσδιορίζει την περιοχή της επόμενης εξέλιξης του παιδιού, ο θεμελιωτής της μαρξιστικής ψυχολογίας, Λ. Βιγκότσκι, την ονόμασε Ζώνη Επικείμενης Ανάπτυξης. Εβγαλε το συμπέρασμα ότι η ζώνη της επόμενης εξέλιξης έχει αμεσότερη σημασία για τη δυναμική της νοητικής εξέλιξης και του βαθμού απόδοσης παρά το σημερινό επίπεδο ανάπτυξης.

Σε αυτήν τη δυναμική διαδικασία, που είναι κοινωνικά προσδιορισμένη, ο ενήλικας παιδαγωγός, ως διάμεσος αυτής της γνώσης και της κοινωνικής πείρας, έχει την ευθύνη να δημιουργεί την ποιότητα στο μέγεθος και το εύρος της «ζώνης πλησιέστερης ανάπτυξης». Γιατί ποιοτική διδασκαλία είναι αυτή που προπορεύεται, δίνει ώθηση και κατεύθυνση στην εξέλιξη, η οποία φυσικά και λαμβάνει υπόψη της τα στάδια που έχουν διανυθεί αλλά δε μένει εκεί, πατάει και στηρίζεται στις υπό ωρίμανση λειτουργίες.

Στην πρόταση του ΚΚΕ για το σχολείο τονίζουμε: «Η διδασκαλία στο πλαίσιο αυτής της αντίληψης και του συνολικού γνωστικού - διαπαιδαγωγητικού σκοπού του σχολείου δεν εννοείται απλά ως ένα τεχνικό εργαλείο επιτάχυνσης της απόδοσης των μαθητών. Δηλαδή, δεν επικεντρώνεται στα στοιχεία αυτά που αφορούν μόνο την απόκτηση δεξιοτήτων και γνώσεων αλλά στην οργάνωση της σκέψης, στην απόκτηση μεθοδολογίας, στη δυνατότητα κατανόησης των σχέσεων ανάμεσα στα φαινόμενα, στην ικανότητα γενίκευσης, φυσικά στο ζήτημα της διαπαιδαγώγησης».

Από αυτήν την άποψη, κρίσιμο ζήτημα είναι οι προτεραιότητες που βάζει η σοσιαλιστική κοινωνία, της οποίας τμήμα είναι και το Ενιαίο Δωδεκάχρονο Σχολείο. Αυτό το θέμα αναδεικνύεται και σήμερα πιο καθαρά αν δούμε τις εξελίξεις που έχουν μεσολαβήσει στα νηπιαγωγεία, στα σχολεία, τόσο στην Ελλάδα όσο και διεθνώς, που μπορεί να συνοψιστούν σε μια κοντόφθαλμη λογική «όσο πιο νωρίς τόσο καλύτερα» («the sooner the better»).

Γι' αυτό το λόγο στο κείμενο του Τμήματος Παιδείας τονίζουμε:

«Στην εποχή μας, διαμορφώνεται η δυνατότητα από μικρότερη ηλικία ο άνθρωπος να προσεγγίζει γνώσεις που παλιότερα αντιστοιχούσαν σε ανώτερες εκπαιδευτικές βαθμίδες. Αυτή η αντικειμενική πρόοδος και δυνατότητα διαστρεβλώνεται στον καπιταλισμό.

Ο καπιταλισμός, ως σύστημα που έχει στον πυρήνα του την εκμετάλλευση της εργατικής δύναμης, θέλει όσο το δυνατόν μεγαλύτερη διάρκεια της εργασιακής ηλικίας με εκπαιδευτική ταχύτητα στην απόκτηση των εκάστοτε αναγκαίων δεξιοτήτων και με το λιγότερο δυνατό "κόστος" για το κράτος. Γι' αυτό από την εκπαιδευτική διαδικασία τείνει να συρρικνώνεται η γενική μόρφωση».

Σε αυτό το εκπαιδευτικό μοντέλο ο ρόλος του σχολείου και του εκπαιδευτικού φτωχαίνει, περιορίζεται σε αυτά που επιτάσσει το καπιταλιστικό κέρδος.

Ετσι, ενώ η τάση ανάπτυξης των παραγωγικών δυνάμεων απαιτεί ανεβασμένο επίπεδο εκπαίδευσης, αυτή η ανάγκη εγκλωβίζεται στις αστικές εκμεταλλευτικές σχέσεις παραγωγής. Σε αυτό το έδαφος συνυπάρχουν πιο έντονα στην εποχή μας:

Από τη μια μεριά, η σχετική ημιμάθεια, η αδυναμία του ανθρώπου να συγκροτήσει ένα στέρεο μεθοδολογικό υπόβαθρο ανάλυσης του κόσμου, παρακολούθησης των αλλαγών με τη συσσώρευση γνώσεων.

Από την άλλη, η πολλαπλότητα πηγών πληροφόρησης, η πρόσβαση ολοένα και περισσότερων ανθρώπων σε αυτές. Κυρίως η δυνατότητα που δίνει σήμερα η ανάπτυξη της επιστήμης ώστε τα πορίσματά της να διαχέονται με παιδαγωγικό και φιλοσοφικά τεκμηριωμένο τρόπο στο σχολείο και γενικότερα στην Εκπαίδευση.

Γι' αυτό το λόγο, οι διάφορες μεταρρυθμίσεις αλλά και συζητήσεις που γίνονται για το περιεχόμενο αλλά και τον όγκο της διδακτέας ύλης στο σχολείο, όσο αποδέχονται την αστική στρατηγική της διά βίου μάθησης, θα ανακυκλώνουν αντιφάσεις και αδιέξοδα του αστικού σχολείου.

Θα συνεχίσουν, δηλαδή, ο περιορισμός του ελεύθερου χρόνου, η έλλειψη παιχνιδιού, άλλων δραστηριοτήτων που πραγματικά είναι βασική ανάγκη για τις μικρές ηλικίες του Δημοτικού. Πέρα από αντιπαιδαγωγικές όμως, οι εξελίξεις αυτές είναι και αναποτελεσματικές μακροπρόθεσμα, όπως σχετικές έρευνες σημειώνουν. Μπορεί να οδηγήσουν σε μια κατάσταση όπου ο νέος έχει πια κουραστεί και δεν μπορεί δημιουργικά να αφομοιώσει τις γνώσεις που απαιτούνται για τη συνέχεια των σπουδών του.

Και όπως γράφει χαρακτηριστικά ο Σοβιετικός παιδαγωγός Σουχομλίνσκι, «αν ο άνθρωπος καταντήσει να γίνει μόνο μαθητής, τότε παύει να είναι άνθρωπος».

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:

-- «Η σοβιετική ψυχολογία για την ανάπτυξη του παιδιού», εκδόσεις ΣΕ

-- Μιχάλης Κουβελάς «Διαλεκτική ψυχολογία. Στα βήματα του Βιγκότσκι», εκδόσεις «Ελληνικά Γράμματα»

-- Περιοδικό Θέματα Παιδείας τεύχος 14, Ελισαίου Βαγενά: «Η επικαιρότητα των βασικών παιδοψυχολογικών αντιλήψεων και αρχών οργάνωσης της σοβιετικής εκπαίδευσης»