Σε πανηγυρικό τόνο η διοίκηση του ΟΚΑΝΑ ανακοίνωσε πριν από λίγες μέρες ότι γίνονται «σταθερά βήματα προς την πλήρη απορρόφηση της λίστας αναμονής» στα προγράμματα υποκατάστασης (προγράμματα όπου χορηγούνται ναρκωτικές ουσίες που υποκαθιστούν την ηρωίνη). Κι όταν η διοίκηση του ΟΚΑΝΑ πανηγυρίζει κάτι κακό πλανιέται στον αέρα.

Ωστόσο, ακόμη και μέσα από τα στοιχεία που παραθέτει η διοίκηση του Οργανισμού για τους δικούς της λόγους, αποτυπώνονται τρία σημαντικά στοιχεία: Η τραγική κατάσταση - και σε αρκετές περιπτώσεις κατάληξη - των τοξικοεξαρτημένων. Η εγκληματική επιλογή των μέχρι τώρα κυβερνήσεων να μην προχωρήσουν στη δημιουργία τόσων δημόσιων και δωρεάν θεραπευτικών προγραμμάτων, που θα στοχεύουν στην απεξάρτηση, όσων χρειάζεται η χώρα και να βάζουν με μεθοδικό τρόπο στον ιδιαίτερα ευαίσθητο τομέα τους ιδιώτες. Η αποτελεσματικότητα και η δυναμική που έχουν τα δημόσια και δωρεάν «στεγνά» προγράμματα, παρά τις δυσκολίες τους, γεγονός που ενισχύει την ανάγκη να διευρυνθούν, να στελεχωθούν με μόνιμο προσωπικό και επαρκή χρηματοδότηση.

Συγκεκριμένα: Κατά το διάστημα Ιούνιος 2016 - Σεπτέμβριος 2016 ο ΟΚΑΝΑ επιχείρησε να ειδοποιήσει πάνω από 1.000 ανθρώπους που ήταν σε αναμονή για τα προγράμματα υποκατάστασης (ΠΥ). Απ' αυτούς, 272 άτομα μπήκαν σε ΠΥ μέχρι και την τελευταία μέρα του Σεπτέμβρη. Από τα 1.000 αιτήματα που κλήθηκαν, το 44% δεν βρέθηκαν καν, ενώ από το 24% δεν υπήρξε θετική ανταπόκριση. Οι λόγοι της μη θετικής ανταπόκρισης ήταν: Σε ποσοστό 34,7% η διακοπή της χρήσης, σε ποσοστό 11,7% η παρακολούθηση άλλου θεραπευτικού προγράμματος (σ.σ. δεν διευκρινίζεται αν πρόκειται για κάποιο «στεγνό» πρόγραμμα όπως ΚΕΘΕΑ, «18 ΑΝΩ» ή κάποια ιδιωτική κλινική που στην πλειοψηφία τους χορηγούν «ανταγωνιστές» της ηρωίνης και λειτουργούν παράνομα), ενώ σε ποσοστό 10% οι αιτούντες είχαν, δυστυχώς, ήδη αποβιώσει.

Αναμενόμενο τα παραπάνω στοιχεία να παρουσιαστούν (σήμερα από τη διοίκηση του ΟΚΑΝΑ, αύριο από την κυβέρνηση όπως συνηθίζεται) για την προώθηση ακόμη πιο αντιδραστικών σχεδιασμών, παραπέρα πριμοδότηση της υποκατάστασης χαμηλών προδιαγραφών, παραγραφή της πρωτογενούς πρόληψης και αποϊδεολογικοποίηση της απεξάρτησης. Εξάλλου, όταν ο ΟΚΑΝΑ και οι μέχρι τώρα κυβερνήσεις μιλούν για επιτυχία των ΠΥ, οι δείκτες επιτυχίας αφορούν είτε την αποχή από την ηρωίνη κι όχι απ' τα υπόλοιπα ναρκωτικά, άρα δεν μπορούμε να μιλάμε για απεξάρτηση, είτε τη «συγκρατησιμότητα στα προγράμματα», δηλαδή το χρόνο παραμονής ενός χρήστη σε αυτά. Να σημειωθεί, επίσης, ότι το 60% των χρηστών στην Ελλάδα είναι ενταγμένοι σε πρόγραμμα υποκατάστασης, με την Ελλάδα να είναι στις πρώτες θέσεις στην Ευρώπη (στοιχεία ΕΚΠΝΤ 2016).

«Με τη λειτουργία και της φάσης της συνταγογράφησης, όπως προβλέπεται, που θα οδηγήσει στην αύξηση της διαθεσιμότητας θέσεων θεραπείας στις υπάρχουσες Μονάδες, η πλήρης απορρόφηση της λίστας είναι εφικτή μέσα στους επόμενους έξι μήνες», εξήγγειλε προ ημερών η διοίκηση του ΟΚΑΝΑ και λίγες μέρες αργότερα αποφάσισε να κλείσει τη μονάδα μεθαδόνης του ΟΚΑΝΑ στη Νίκαια και να μεταφέρει σε αυτόν το χώρο τη Μονάδα του Περιστερίου (χορήγηση βουπρενορφίνης) που τα τελευταία χρόνια συστεγάζεται με τη μονάδα του Αττικού νοσοκομείου. Να σημειωθεί ότι για τις περίπου 55 μονάδες χορήγησης υποκατάστατων (45 μονάδες χορηγούν βουπρενορφίνη σε περίπου 6.500 άτομα, 10 μονάδες μεθαδόνη σε περίπου 2.500 άτομα) στόχος είναι να εξαλειφθούν οι μονάδες μεθαδόνης και να αντικατασταθούν με βουπρενορφίνη, ώστε να είναι εφικτή η συνταγογράφησή της, αφού η μεθαδόνη είναι σε υγρή μορφή και ανήκει σε κατηγορία του ΕΟΦ που δύσκολα συνταγογραφείται, ενώ η βουπρενορφίνη σε δισκία, ανήκει σε διαφορετική κατηγορία του ΕΟΦ και είναι πιο εύκολο να συνταγογραφηθεί. Με αυτόν τον τρόπο, επιτυγχάνονται φτηνά προγράμματα συντήρησης της χρήσης, χαμηλών προδιαγραφών και ο Οργανισμός απαλλάσσεται από την, «δαπανηρή», υποχρέωσή του να παρέχει ψυχοκοινωνική υποστήριξη και άλλες υπηρεσίες.

Την ίδια ώρα, είναι κοινό «μυστικό» οι χαμηλές προδιαγραφές που διέπουν τα προγράμματα υποκατάστασης, οι αθρόες εισαγωγές χρηστών στα προγράμματα και ταυτόχρονα η διατήρηση του ελάχιστου υπάρχοντος προσωπικού (ένας παθολόγος αντιστοιχεί σε 5 μονάδες, όταν μεγάλο ποσοστό των εξαρτημένων αντιμετωπίζει προβλήματα υγείας) οι εξουθενωτικοί ρυθμοί εργασίας τους, οι άθλιες εργασιακές σχέσεις (μη υπογραφή ΣΣΕ, εργαζόμενοι που δουλεύουν με «μπλοκάκι» εδώ και πέντε χρόνια κ.ά.), η ανυπαρξία αντιδραστηρίων και ουροληψιών απαραίτητα για την ασφάλεια των χρηστών, η διαρροή και αγοραπωλησία υποκατάστατων στις πιάτσες.

«Η προσπάθεια της Διοίκησης του Οργανισμού να περάσει, από το παράθυρο, τη συνταγογράφηση σε ιδιώτες δε θα περάσει», ήταν η άμεση αντίδραση των εργαζομένων του ΟΚΑΝΑ. Επίσης, η Αγωνιστική Συσπείρωση Εργαζομένων στον ΟΚΑΝΑ» (στηρίζεται από το ΠΑΜΕ) κατήγγειλε με ανακοίνωσή της ότι «οι σχεδιασμοί της διοίκησης του ΟΚΑΝΑ και της κυβέρνησης μέσω της υποχρηματοδότησης των δημόσιων οργανισμών κατά των Ναρκωτικών έχουν σαν στόχο τη συρρίκνωση και την υποβάθμιση υπηρεσιών, το κλείσιμο και την απόλυση εργαζομένων με στόχο την ενίσχυση της εγκληματικής επιχειρηματικής δράσης στον τομέα της καταπολέμησης των εξαρτήσεων».

Οι εργαζόμενοι του Οργανισμού, από το 2004 καταγγέλλουν διαχρονικά τις κυβερνήσεις και τις διοικήσεις του ΟΚΑΝΑ για την πολιτική εφαρμογή αποφάσεων «που σπρώχνει σε ολοένα και μεγαλύτερες εκπτώσεις τα ποιοτικά χαρακτηριστικά των προγραμμάτων υποκατάστασης, προκειμένου να βγει προς τα έξω ότι μικραίνει η λίστα αναμονής». Για παράδειγμα, το 2014 η Επιστημονική Επιτροπή Συλλόγου Εργαζομένων του ΟΚΑΝΑ τόνιζε ότι «Είμαστε επιστήμονες κι όχι διαχειριστές ή "απλοί υπάλληλοι". Δεν θέλουμε να μετατραπούν τα προγράμματα του ΟΚΑΝΑ σε αποθήκες ψυχών, απλά και μόνο για να φανεί ότι ο αριθμός όσων περιμένουν στη λίστα μειώθηκε (...) Οποιαδήποτε λύση εκ των ενόντων και χωρίς την κάλυψη σε ιατρικό και λοιπό προσωπικό καθώς και σε υγειονομικό και φαρμακευτικό υλικό δημιουργεί κινδύνους και εγείρει σοβαρά ζητήματα επιστημονικής δεοντολογίας και ηθικής».

Το ίδιο και οι εργαζόμενοι στη μονάδα του ΟΚΑΝΑ στο «Λαϊκό», που καταγγέλλοντας τις τραγικές και επικίνδυνες συνθήκες κάτω από τις οποίες λειτουργεί η μονάδα, ειδικά μετά και τις τελευταίες αθρόες εισαγωγές χρηστών σ' αυτήν, που αύξησαν τον αριθμό των μελών της μονάδας κατά 70% σ' ένα μήνα με το προσωπικό να παραμένει αριθμητικό το ίδιο, ανέφεραν ότι «έχει καταλυθεί κάθε έννοια θεραπείας, επιστημονικότητας, ευρυθμίας και σοβαρότητας».

Είναι φανερό ότι τέτοιου είδους αποφάσεις και τα συσσωρευμένα προβλήματα που προκαλούν - εκτός του αντιδραστικού ιδεολογικού προσανατολισμού τους - αποσκοπούν στην υπονόμευση και υποβάθμιση του ίδιου του ΟΚΑΝΑ, προκειμένου να χρησιμοποιηθούν μελλοντικά ως άλλοθι για να μπουν και νόμιμα πια οι ιδιώτες στο χώρο της τοξικοεξάρτησης.

Πάνω από δέκα χρόνια η λίστα αναμονής στα προγράμματα υποκατάστασης, χρησιμοποιείται ως δικαιολογία για την υλοποίηση αντιδραστικών σχεδιασμών που αφορούν συνολικά την τοξικοεξάρτηση. Ομως ένας από τους καθοριστικούς παράγοντες δημιουργίας της λίστας είναι η φύση και η λειτουργία των ίδιων των προγραμμάτων, καθώς αποτελούν προγράμματα συντήρησης μακράς παραμονής. Ενδεικτικά αναφέρουμε μερικά παραδείγματα της διαχρονικής αυτής μεθόδευσης:

• 2004: Ο Κ. Μπάλλας, εθνικός συντονιστής για τα ναρκωτικά και τέως πρόεδρος του ΟΚΑΝΑ, σε ημερίδα υπερθεματίζει για τα προγράμματα υποκατάστασης, αναφερόμενος στην ανάγκη μείωσης της λίστας αναμονής του ΟΚΑΝΑ, τη δημιουργία νέων μονάδων υποκατάστασης και την αντιμετώπιση του προβλήματος «σύμφωνα με τα ευρωπαϊκά πρότυπα».
• 2008: Ο Εισαγγελέας Πρωτοδικών Θεσσαλονίκης Βασίλης Φλωρίδης διατυπώνει την άποψη της συνταγογράφησης μεθαδόνης από ιδιώτες γιατρούς ως μέτρο για την αντιμετώπιση της λίστας αναμονής στα προγράμματα υποκαταστάτων.
• 2009: Ο πρωθυπουργός Γ. Παπανδρέου, μετά τις γλάστρες κάνναβης στα μπαλκόνια, κατά την επίσκεψή του σε μονάδα του ΟΚΑΝΑ μιλάει για την ανάγκη «Μέχρι το τέλος του έτους, να έχουμε σημαντική μείωση σε ένα μεγάλο πρόβλημα, που είναι η λίστα αναμονής τόσων ανθρώπων», και τα σχέδια της τότε κυβέρνησης ΠΑΣΟΚ να δώσει το «πράσινο φως» για συνταγογράφηση βουπρενορφίνης αρχικά απ' τους γιατρούς του ΟΚΑΝΑ και στη συνέχεια από ιδιώτες και το ΕΣΥ.
• 2010: Ο τότε πρωθυπουργός Γ. Παπανδρέου εξαγγέλλει ότι τα 5/6 του κρατικού προϋπολογισμού θα διατεθούν στα στεγνά προγράμματα και τα υπόλοιπα στον ΟΚΑΝΑ προκειμένου να απορροφηθεί η λίστα αναμονής. Ο υπουργός Υγείας Α. Λοβέρδος και η πρόεδρος του ΟΚΑΝΑ Μ. Μαλλιώρη ανακοινώνουν τη μεταφορά των μονάδων υποκατάστασης στα νοσοκομεία και τη δημιουργία νέων.
• 2011: Ο Α. Λοβέρδος κάνει εξαγγελίες για αντικατάσταση του ΟΚΑΝΑ με φαρμακεία και σημεία διανομής υποκαταστάτων.
• 2012: Ο ΣΥΡΙΖΑ κάνει λόγο για δημιουργία «χώρων ελεγχόμενης χρήσης ναρκωτικών», προκειμένου να απορροφηθεί η λίστα. Με την πρόταση ταυτίζονται όλα τα κόμματα πλην του ΚΚΕ.
• 2014: Επανέρχεται η πρόθεση συνταγογράφησης υποκατάστατων μέσω του ΟΚΑΝΑ και αργότερα από γιατρούς του ΕΣΥ (μελλοντικά ενδεχομένως κι από ιδιώτες γιατρούς) από τον πρόεδρο του ΟΚΑΝΑ Μιχάλη Κατρίνη.

Ολα αυτά είναι ενταγμένα σε μια προσπάθεια που γίνεται ήδη από το 1992, με βομβαρδισμό από προτάσεις, νόμους, εκθέσεις, κ.ά., και στόχο την πλήρη εναρμόνιση με την «αντιναρκωτική» πολιτική της ΕΕ που χαρακτηρίζεται από την ιατρικοποίηση του φαινομένου των ναρκωτικών, την ευρεία χορήγηση υποκαταστάτων της ηρωίνης, την αποποινικοποίηση της κάνναβης.

Το αποτέλεσμα αυτής της πολιτικής ήδη φαίνονται σε 7 χώρες της Ευρώπης (Τσεχία, Βέλγιο, Ελβετία κ.ά.) όπου η πλειοψηφία των εξαρτημένων ζητούν θεραπεία, επειδή είναι εξαρτημένοι από υποκατάστατα της ηρωίνης (μεθαδόνη, βουπρενορφίνη κ.ά.) κι όχι από ηρωίνη (ΕΚΠΝΤ 2014), δηλαδή η τοξικοεξάρτηση αναπαράγεται με άλλη ουσία. Να θυμίσουμε ότι μόνο σε ένα χρόνο (2007) στη Γερμανία σημειώθηκαν 350 θάνατοι από βουπρενορφίνη, ενώ το ίδιο έτος στη Δανία σχεδόν οι μισοί θάνατοι από ναρκωτικά (44%) οφείλονται στη μεθαδόνη.

Πρέπει δε να λάβουμε υπόψη ότι τη στιγμή που η υποκατάσταση προβάλλεται ως πανάκεια, τα υποκατάστατα της ηρωίνης είναι ενεργά μόνο απέναντι στην ηρωίνη, η πολυτοξικομανία (δηλαδή, η παράλληλη χρήση τουλάχιστον δύο ναρκωτικών ουσιών) αφορά τη συντριπτική πλειοψηφία (πάνω από το 70%) των εξαρτημένων και το παράνομο εμπόριο υποκαταστάτων εξαπλώνεται διαρκώς. Εκ των πραγμάτων, δηλαδή, δεν είναι δυνατόν να γίνεται λόγος για απεξάρτηση.

Η θέση του ΚΚΕ έχει επιβεβαιωθεί διαχρονικά. Τα προγράμματα υποκατάστασης μπορεί να βοηθήσουν μόνο μια κατηγορία εξαρτημένων - όσους απέτυχαν σε άλλα προγράμματα, που πάσχουν από Εΐτζ κ.ά. - με την προϋπόθεση ότι είναι υψηλών προδιαγραφών.

Είναι σαφές ότι καμιά μέθοδος δεν μπορεί να είναι αποτελεσματική αν οδηγεί τους χρήστες στο περιθώριο, δεν αποσκοπεί στην πλήρη αποχή από όλες τις ουσίες, αποβλέπει απλώς και μόνο στη συντήρηση της χρήσης, την «ομαλοποίηση» της συμπεριφοράς του εξαρτημένου αντί για την πλήρη κοινωνική ένταξη, στοχεύοντας ουσιαστικά στη νομιμοποίηση του φαινομένου και στο συμβιβασμό με αυτό.