«Βασική αρχή μου ήταν πάντα: "Οσο μπορείς πρόβαλλε μεγαλύτερες απαιτήσεις απ' τον άνθρωπο, μα παράλληλα δείχνε του όσο μπορείς μεγαλύτερο σεβασμό". Στη διαλεκτική μας αυτό είναι ένα και το ίδιο πράγμα: Δεν μπορούμε ν' απαιτούμε περισσότερα απ' τον άνθρωπο που δε σεβόμαστε. Οταν απαιτούμε πολλά απ' τον άνθρωπο, μέσα σ' αυτήν ακριβώς την απαίτησή μας βρίσκεται και ο σεβασμός μας. Σεβόμαστε τον άνθρωπο ακριβώς γιατί απαιτούμε, ακριβώς γιατί αυτή η απαίτηση εκδηλώνεται», έλεγε ο Μακάρενκο και αυτήν την αρχή ακολουθούσε ως παιδαγωγός, αυτή τη διδαχή άφησε πίσω του.

Οπως και ο Μ. Γκόρκι (το όνομα του οποίου πήρε η αποικία του Μακάρενκο, καθώς και ο Γκόρκι είχε μεγαλώσει στο δρόμο ως παιδί), ο Μακάρενκο έχει βαθιά πίστη στον άνθρωπο και ξέρει να φέρνει στην επιφάνεια τον καλύτερο εαυτό του. Λέει ως συμβουλή προς τους εκπαιδευτικούς: «Οταν έχετε μπροστά σας ένα μαθητή, αγόρι ή κορίτσι, πρέπει να ξέρετε να βλέπετε το καλό περισσότερο απ' ό,τι φαίνεται από την πρώτη ματιά».

Εξαιρετικά απαιτητικός δεν ήταν δε μόνο από τους μαθητές του, αλλά πρώτα και κύρια από τον ίδιο του τον εαυτό, δίνοντας και το παράδειγμα, αλλά ταυτόχρονα ανακαλύπτοντας διαρκώς τρόπους να βελτιώνονται ο ίδιος και η δουλειά του. Είναι χαρακτηριστικό ότι υποστήριζε για τον εαυτό του πως δεν είχε έμφυτο ταλέντο ως εκπαιδευτικός, αλλά απέκτησε μαστοριά μέσα από την επίμονη δουλειά και την πείρα του:

«Μπορούμε άραγε να στηριζόμαστε μονάχα στο ταλέντο; Πόσους άραγε μεγάλους παιδαγωγούς με ταλέντο έχουμε; Και γιατί πρέπει να υποφέρει το παιδί που βρέθηκε στα χέρια ενός παιδαγωγού χωρίς ταλέντο; Οχι. Πρέπει να μιλάμε μόνο για μαστοριά, δηλαδή για τη θεμελιακή γνώση της διαδικασίας της διαπαιδαγώγησης, για την επιστήμη της Αγωγής. Δουλεύοντας έφτασα στο συμπέρασμα πως το ζήτημα το λύνει η μαστοριά, η θεμελιωμένη στην αντίληψη, στην ειδίκευση».

Οσο για το τι σημαίνει μαστοριά, ο ίδιος περιγράφει γλαφυρά: «Εγινα πραγματικός μάστορας μόνο όταν έμαθα να λέω το "έλα εδώ" με 15 - 20 αποχρώσεις, όταν έμαθα να δίνω στην έκφραση του προσώπου μου, στη στάση, στη φωνή, άλλους τόνους. Και τότε δε φοβόμουνα πως μπορεί κάποιος να μη μ' ακούσει και να μην αντιδράσει όπως πρέπει».

Σ' αυτό το πνεύμα, θεωρούσε πως η μαστοριά μπορεί και πρέπει να διδάσκεται κιόλας στους εκπαιδευτικούς:

«Είμαι βέβαιος πως στο μέλλον στα ανώτατα παιδαγωγικά ιδρύματα θα διδάσκεται χωρίς άλλο και η εκγύμναση της φωνής και η στάση και ο τρόπος να κυριαρχείς στον εαυτό σου και στην έκφραση του προσώπου σου, γιατί χωρίς αυτό δεν είναι για μένα νοητή η δουλειά του εκπαιδευτικού. Φυσικά η εκγύμναση της φωνής δε χρειάζεται μόνο για να τραγουδάμε ή να μιλάμε όμορφα, αλλά για να ξέρουμε να εκφράζουμε τις σκέψεις και τα αισθήματά μας με μεγαλύτερη ακρίβεια, πειστικότητα και επιτακτικά. Ολα αυτά είναι ζητήματα της παιδαγωγικής τεχνικής.

Λόγου χάρη για τη φωνή: Πώς πρέπει να κάνετε την παρατήρηση, έως ποια όρια έχετε το δικαίωμα να δείχνετε την οργή ή την αγανάκτησή σας; Εχετε το δικαίωμα; Κι αν το έχετε, πώς πρέπει να τα δείξετε; Αυτή η συνεχής επίδραση του μορφωτή, αυτή ακριβώς είναι η διαπαιδαγώγηση. Ο διαπαιδαγωγούμενος προσλαμβάνει την ψυχή σας και τις σκέψεις σας όχι γιατί ξέρει τι γίνεται στην ψυχή σας, μα γιατί σας βλέπει, σας ακούει. Οταν πηγαίνουμε στο θέατρο και καμαρώνουμε τους ηθοποιούς που παίζουν θαυμάσια, το παίξιμό τους αυτό είναι η αισθητική ευχαρίστησή μας. Εδώ ο διαπαιδαγωγούμενος έχει κι αυτός μπροστά του ένα ζωντανό οργανισμό, όμως που δεν παίζει θέατρο, μα διαπαιδαγωγεί».