Η ρευστή κατάσταση που επικρατεί στην ευρύτερη περιοχή της Μέσης Ανατολής, οι οξυμένοι γεωπολιτικοί ανταγωνισμοί στα πεδία Ενέργειας, εμπορίου και προώθησης μονοπωλιακών συμφερόντων, σε συνδυασμό με τις τελευταίες εξελίξεις στα μέτωπα συγκρούσεων κατά των τζιχαντιστών σε Συρία και Ιράκ, δημιουργούν νέα δεδομένα και ανάγκες για νέες συμμαχίες - λυκοφιλίες ιδιαίτερα μεταξύ αστικών τάξεων που υφίστανται πιέσεις ή επιθέσεις «φιλίας» από δυτικές ιμπεριαλιστικές δυνάμεις. Σε ένα τέτοιο ρευστό πλαίσιο φαίνεται να κινούνται από τον Αύγουστο του 2016 οι σχέσεις ανάμεσα σε Ρωσία - Ιράν - Αζερμπαϊτζάν, οπότε πραγματοποιήθηκε η πρώτη Σύνοδος Κορυφής των τριών χωρών, με τους Βλαντιμίρ Πούτιν, Χασάν Ροχανί και Ιλχάμ Αλίεφ, στο Μπακού του Αζερμπαϊτζάν. Η Σύνοδος δημιουργεί νέα δεδομένα στην ευρύτερη περιοχή της δυτικής Κασπίας και του νότιου Καυκάσου, καθώς έθεσε φιλόδοξους και μακροπρόθεσμους στόχους με ουσιαστική ανάπτυξη ή και δημιουργία νέων υποδομών σε οδικούς και σιδηροδρομικούς κόμβους, λιμάνια και διεθνείς διαδρόμους μεταφοράς σε Ενέργεια και εμπόριο. Σχετίζεται επίσης και με τα σχέδια της Ρωσίας να δημιουργήσει μεσοπρόθεσμα ένα ισχυρό «καρτέλ» φυσικού αερίου σε συνεργασία με το Ιράν και το Αζερμπαϊτζάν, με στόχο και τις αγορές προς ανατολικά (Ινδία, Κίνα) και τις αγορές προς τα Δυτικά (Ευρώπη).

Οπως απεδείχθη στη συνέχεια, η Σύνοδος του Μπακού ήταν μόνο η αρχή...

Την 1η Νοέμβρη, οι Πρόεδροι Πούτιν, Ροχανί και Αλίεφ πραγματοποίησαν στην Τεχεράνη και δεύτερη Σύνοδο, προωθώντας σημαντικά σχέδια συνεργασίας σε νευραλγικούς τομείς στον άξονα του διεθνούς Διαδρόμου Μεταφοράς Βορρά - Νότου. Επιπλέον, συμφώνησαν τα επόμενα βήματα προώθησης σχεδίων και κοινοπραξιών για την εκμετάλλευση σημαντικών ιρανικών κοιτασμάτων πετρελαίου και φυσικού αερίου, τη δημιουργία νέων αγωγών που θα μεταφέρουν κυρίως φυσικό αέριο προς την Ινδία, την προώθηση έργων υποδομών και εκσυγχρονισμού σε σιδηροδρομικά και οδικά δίκτυα και λιμάνια.

Ανάμεσα στις διαβουλεύσεις αξιωματούχων και διευθυντικών στελεχών μονοπωλίων των τριών χωρών ξεχώρισαν ιδιαίτερα οι συμφωνίες των ρωσικών μονοπωλίων «Γκαζπρόμ» και «Ρόσνεφτ» με την ιρανική κρατική πετρελαϊκή εταιρεία NIOC, ύψους δεκάδων δισεκατομμυρίων δολαρίων.

Επιβεβαιώθηκε, επίσης, η μετατροπή του ρωσικού λιμανιού Αστραχαν στην Κασπία, που είναι κέντρο εμπορικών δραστηριοτήτων περίπου 200 ιρανικών εταιρειών, σε «στρατηγείο» των ιρανικών οικονομικών δραστηριοτήτων στη Ρωσία (γεγονός που επισφραγίστηκε πριν λίγες μέρες με τα εγκαίνια του «Ιρανικού Εμπορικού Οίκου» στο Αστραχαν παρουσία του Ιρανού πρέσβη στη Μόσχα, Μέχντι Σανάεϊ).

Στο πλαίσιο της τριμερούς Συνόδου στην Τεχεράνη, πραγματοποιήθηκαν και διμερείς συναντήσεις ανάμεσα σε Ιρανούς αξιωματούχους και ομολόγους τους από τη Ρωσία και το Αζερμπαϊτζάν. Ξεχώρισε η συνάντηση του Ιρανού υπουργού Οικονομίας Μασούντ Καρμπάσιαν και του Ρώσου υπουργού Ενέργειας Αλεξάντερ Νόβακ, στην οποία εξετάστηκε το πλαίσιο μίας ρωσο-ιρανικής οικονομικής επιτροπής και διαπιστώθηκε η αύξηση του διμερούς εμπορίου κατά 70% μέσα στο 2016. Επανεκτίμησαν επίσης τη διμερή συνεργασία σε επενδυτικά σχέδια, τη διεύρυνση των κοινών δικτύων σιδηροδρομικών και θαλάσσιων μεταφορών, σχέδια αγροτικής παραγωγής και εκμετάλλευσης κοιτασμάτων υδρογονανθράκων.

Οσον αφορά στη συνεργασία Αζερμπαϊτζάν - Ιράν (χώρες που ανήκουν αμφότερες στο σιιτικό Ισλάμ), ιδιαίτερη βαρύτητα δόθηκε κατά τη συνάντηση του Αζέρου Προέδρου Ιλχάμ Αλίεφ με τον Ιρανό ομόλογό του Χασάν Ροχανί στην κοινοπραξία κατασκευής της σιδηροδρομικής γραμμής διασύνδεσης της ιρανικής πόλης Ρασχτ και της αζέρικης πόλης Αστάρα. Η κατασκευή του σιδηρόδρομου ανάμεσα στις δύο πόλεις θα γίνει με αζέρικο δάνειο ύψους μισού δισ. δολαρίων που θα δοθεί στο Ιράν με προνομιακούς όρους, στο πλαίσιο ενίσχυσης του διαδρόμου Μεταφορών Βορρά - Νότου (που θεωρείται μελλοντικά «ανταγωνιστικό» του καναλιού Σουέζ της Αιγύπτου). Το συγκεκριμένο έργο αναμένεται να ξεκινήσει πριν το τέλος τρέχοντος έτους.

Επιπλέον, Ιρανοί και Αζέροι αξιωματούχοι επιβεβαίωσαν τη συμφωνία που έκλεισαν το περασμένο καλοκαίρι με στόχο τη χρηματοδότηση της κατασκευής του σιδηροδρομικού άξονα Αστάρα (Ιράν) - Αστάρα (Αζερμπαϊτζάν), η πιλοτική λειτουργία του οποίου αναμένεται και αυτή σε περίπου ένα μήνα. Η συγκεκριμένη σιδηροδρομική γραμμή είναι μέρος του Διεθνούς Διαδρόμου Μεταφορών Βορρά - Νότου και καλύπτει μία απόσταση 8,3 χλμ. από τα νότια σύνορα του Αζερμπαϊτζάν με το Ιράν, στο ομώνυμο ιρανικό λιμάνι Αστάρα. Εργα υποδομών που σχετίζονται με το συγκεκριμένο έργο εκτιμάται πως συνέβαλαν στην αύξηση του διμερούς εμπορίου Ιράν - Αζερμπαϊτζάν κατά 33% το πρώτο εννεάμηνο τρέχοντος έτους σε σχέση με την αντίστοιχη περσινή περίοδο, ενώ η αξία των διμερών εμπορικών συναλλαγών το 2016 ξεπέρασε τα 210.000.000 δολάρια.

Ως γνωστόν, η ιδέα για τη δημιουργία του Διεθνούς Διαδρόμου Μεταφορών Βορρά - Νότου (INSTC) μήκους 7.200 χλμ. προωθήθηκε το 2002 από τις κυβερνήσεις Ινδίας, Ιράν και Ρωσίας με στόχο τη δημιουργία σύνθετων πολυχρηστικών δικτύων οδικών, σιδηροδρομικών και θαλάσσιων μεταφορών και την αύξηση των εμπορικών συναλλαγών μεταξύ μεγαλουπόλεων των τριών χωρών όπως η ινδική πόλη Μουμπάι, η Μόσχα, η Τεχεράνη, το Μπακού (πρωτεύουσα του Αζερμπαϊτζάν), το ιρανικό λιμάνι Μπαντάρ Αμπάς, η νότια ρωσική πόλη Αστραχαν, το ιρανικό λιμάνι Μπαντάρ ε Ανζάλι στην Κασπία κ.α. Ωστόσο, οι πολυετείς δυτικές κυρώσεις σε βάρος της Ρωσίας και του Ιράν φρέναραν τις επενδύσεις και τα κατασκευαστικά έργα τα προηγούμενα χρόνια. Τώρα, που οι ΗΠΑ επί Προέδρου Τραμπ εντείνουν τις οικονομικές πιέσεις σε βάρος της Ρωσίας και του Ιράν με διάφορες προσχηματικές κυρώσεις, Μόσχα και Τεχεράνη έρχονται πιο κοντά, αυξάνοντας τη στρατηγική συνεργασία τους και σε αυτόν τον τομέα.

Στη Σύνοδο των Προέδρων Ροχανί - Πούτιν - Αλίεφ στην Τεχεράνη, συζητήθηκε ακόμη το ενδεχόμενο υπογραφής προσωρινής συμφωνίας για τη δημιουργία μίας «Ζώνης Ελεύθερου Εμπορίου» ανάμεσα στην «Ευρασιατική Οικονομική Ενωση» (EEU, που ιδρύθηκε το 2015 και απαρτίζεται από τη Ρωσία, τη Λευκορωσία, το Καζακστάν και την Αρμενία) και το Ιράν, μετά την υπογραφή ενός προσχεδίου στις 5 του περασμένου Ιούλη στο Γερεβάν της Αρμενίας έπειτα από διαπραγματεύσεις ενός χρόνου. Προχώρησαν επίσης οι ζυμώσεις με στόχο τη δημιουργία «ενιαίας αγοράς» μεταξύ των τριών χωρών, σχέδια ανταλλαγής ηλεκτρικής ενέργειας και τριμερείς εμπορικές συναλλαγές με τη χρήση των εθνικών νομισμάτων τους σε βάρος του αμερικανικού δολαρίου (πολιτική που καλλιεργείται ιδιαίτερα έντονα τα τελευταία χρόνια και από δυνάμεις όπως η Κίνα).

Στη διακήρυξη της Τεχεράνης που εκδόθηκε μετά το πέρας της τριμερούς συνόδου, αποφασίστηκε τέλος η πραγματοποίηση και τρίτης συνόδου εντός του 2018 στη Μόσχα.