Αποσπάσματα από το νέο βιβλίο της Σωτηρίας Μαραγκοζάκη, «Ασπρος σκύλος μαύρος σκύλος», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις «Ειρήνη» και βρίσκεται στις προθήκες των βιβλιοπωλείων και της «Σύγχρονης Εποχής». Ενα μυθιστόρημα που διαβάζεται απνευστί και αναφέρεται στη ζωή του κομμουνιστή Νίκου Βαβούδη. Μια ζωή που ξεδιπλώνεται συναρπαστικά από την Οδησσό στη Μυτιλήνη, τον Πειραιά των εργατικών αγώνων, τις φυλακές, τον Ισπανικό Εμφύλιο και τις χώρες του σοσιαλισμού μέχρι τη μετεμφυλιακή Ελλάδα, όπου δούλεψε στον μηχανισμό των παράνομων Οργανώσεων του ΚΚΕ στην Αθήνα ως ασυρματιστής, εξασφαλίζοντας την επικοινωνία τους με την έδρα της ΚΕ που βρισκόταν εκτός Ελλάδας. Εκεί, σε μια διαμορφωμένη κρύπτη ο Νίκος Βαβούδης αυτοπυροβολήθηκε στο κεφάλι, για να μην πέσει στα χέρια της Ασφάλειας ζωντανός. «Πες τους αυτουνούς ότι εμένα δε θα με βάνουνε στο χέρι ζωντανό...».
-- Καταπιάνεστε μυθιστορηματικά με τη ζωή ενός υπαρκτού προσώπου. Ποιες είναι οι προκλήσεις ενός τέτοιου εγχειρήματος;
-- Η μεγαλύτερη πρόκληση είναι να μην «προδώσω» κάθε φορά τα πρόσωπα που με έχουν εμπνεύσει, μα να καταφέρω να αναδείξω όσα τα χαρακτηρίζανε στις ιστορικές συνθήκες που ζούσαν και οι οποίες τα διαμορφώνανε και δρώντας με τη σειρά τους τις διαμόρφωναν. Να μπορέσω να καταλάβω, να εμβαθύνω σε κίνητρα, προτάγματα, συναισθήματα, ανθρώπινες πλευρές. Τον κομμουνιστή Νίκο Βαβούδη, όταν άρχισαν να ενώνονται τα άγνωστα στους περισσότερους κομμάτια της αγωνιστικής πορείας και της συμβολής του στο διεθνιστικό κίνημα, δεν γινόταν παρά να τον προσεγγίσω με βαθύ αίσθημα ευθύνης, σεβασμό, θαυμασμό για όσα τον ωθούσαν - όπως και τόσους άλλους αγωνιστές - στην υπαγωγή του ατόμου στο κοινωνικό σύνολο.
-- Πώς ξεκίνησε η ιδέα;
-- Κατά τη διάρκεια της συγγραφής των δύο προηγούμενων βιβλίων μου, του «Υπατου της Σμύρνης» και του «Κλήρου του αίματος», διαπίστωσα ότι υπάρχουν κενά σχετικά με πρόσωπα, γεγονότα, χρονικές περιόδους, που δημιουργούσαν εύλογα ερωτήματα, όπως: Μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή πώς έγιναν δεκτοί οι πρόσφυγες; Ηταν η προσφυγική αποκατάσταση συνώνυμη με την κοινωνική, πράγμα αδύνατο στις καπιταλιστικές συνθήκες εκμετάλλευσης; Πώς ξεκίνησαν και ποιες ήταν οι κοινωνικές διεκδικήσεις στον Μεσοπόλεμο; Πώς αναπτύχθηκε το εργατικό κίνημα στο οποίο πρωτοστατούσαν οι κομμουνιστές; Πώς ξεκίνησε η αντικομμουνιστική νομική θωράκιση με τη συνεπαγόμενη έξαρση της βίας και την καταστολή; Τι συνέβαινε στις φυλακές με τα περίφημα «πανεπιστήμια» που οργανώνανε οι κομμουνιστές κρατούμενοι; Πώς έγιναν οι μεγάλες αποδράσεις και γιατί πηγαίνανε στη Σοβιετική Ενωση; Γιατί διακινδύνευαν άνθρωποι από όλο τον κόσμο για να στηρίξουν τους Δημοκρατικούς στον ισπανικό εμφύλιο; Τι πιστεύανε ότι διακυβεύονταν; Ποιος ήταν ο ρόλος της Κομιντέρν; Γενικά, τι ωθούσε τους ανθρώπους να προτάσσουν το συλλογικό στο ατομικό, να είναι αλληλέγγυοι, συνεπείς, αποφασισμένοι; Δηλαδή, το αντίθετο από αυτό που βλέπουμε να συμβαίνει σήμερα, με εξαίρεση πάλι τους κομμουνιστές. Στο πλαίσιο αυτής της αναζήτησης ήταν εντυπωσιακό πως έβρισκα διαρκώς μπροστά μου το όνομα του Νίκου Βαβούδη.
-- Πού συναντά η μυθοπλασία τα ιστορικά γεγονότα;
-- Η αλήθεια που δημιουργεί ο συγγραφέας ενός ιστορικού μυθιστορήματος δεν πρέπει να συγχέεται με την αλήθεια που (οφείλει να) αναζητά ο ιστορικός. Ας λένε οι μεταμοντερνιστές πως δεν υπάρχει αντικειμενική αλήθεια. Σαφώς και υπάρχει. Δεν είναι έκαστος και η ιστορική αλήθειά του. Διότι η ιστορία - με τη στενά ιστοριογραφική σημασία της, όχι η εξιστόρηση - βασίζεται σε τεκμήρια και δεν επιδέχεται ερμηνείες ούτε αναθεωρείται. Το παρελθόν νοηματοδοτεί το παρόν και δεν ανακατασκευάζεται παρά τη γιγαντιαία επιχείρηση ιστορικού αναθεωρητισμού, η οποία ξεκίνησε εδώ και δεκαετίες για την αμαύρωση π.χ. των σπουδαίων κοινωνικών κατακτήσεων στην ΕΣΣΔ ή την αποσιώπηση της τεράστιας προσφοράς της στη συντριβή του ναζισμού.
Ο μυθιστοριογράφος δεν δεσμεύεται από την ιστορικά τεκμηριωμένη πραγματικότητα καθώς αφηγείται το επινοημένο. Παρότι αναφέρεται σε ιστορικά πρόσωπα και γεγονότα μπορεί να θέτει ερωτήματα και διλήμματα, να υπαινίσσεται, να επιδέχεται πολλαπλές ερμηνείες, να προκαλεί συγκινησιακή φόρτιση. Διότι η ιστορία καταγράφει το παρελθόν ενώ η λογοτεχνία το ανασυνθέτει με δραματικό, θεατρικό τρόπο. Το ζητούμενο είναι να καταφέρει ο μυθιστοριογράφος να μετατρέψει την ιστορική πραγματικότητα σε μύθο, σε κοινή εμπειρία για τους αναγνώστες.
-- Από πού αντλήσατε στοιχεία και ιστορικά ντοκουμέντα;
-- Κυρίως από τη σχετική βιβλιογραφία, από εφημερίδες της εποχής, από περιοδικά, έγγραφα, εργασίες, διδακτορικές διατριβές, μελέτες για τις περιόδους που με ενδιέφεραν, από το διαδίκτυο με σχολαστική διασταύρωση των στοιχείων, όπως οφείλουμε να κάνουμε εμείς οι δημοσιογράφοι. Ιδίως τα Δοκίμια Ιστορίας του ΚΚΕ και τα τεύχη της «Κομμουνιστικής Επιθεώρησης» είναι πολύτιμα από πολλές απόψεις στη φάση της έρευνας και της συγγραφής ενός τέτοιου βιβλίου. Και επειδή στο ιστορικό μυθιστόρημα έχει σημασία η αναπαράσταση της εποχής, κρίθηκε απαραίτητη η χρήση χαρτών, στατιστικών στοιχείων, γεωγραφικών δεδομένων, φωτογραφιών για τόπους και πρόσωπα το πρώτο μισό του 20ού αιώνα, τότε που έζησε ο Νίκος Βαβούδης. Γλωσσάρια, λευκώματα, άτλαντες, λαογραφικά στοιχεία αποδείχτηκαν επίσης σημαντικά προκειμένου να ανασυνθέσω κατά το δυνατόν το κλίμα της εποχής. Μέχρι κώδικες και τον χειρισμό ασύρματου χρειάστηκε να μελετήσω. Διότι ο μυθιστοριογράφος αναζητά και την παραμικρή λεπτομέρεια, όπως, για παράδειγμα, τι τρώγανε ή τι φορούσαν, τότε, οι άνθρωποι, τις ντοπιολαλιές, τα ιδιώματα, τα τραγούδια, τα ήθη και έθιμα. Γίνεται τρόπον τινά ένας ρακοσυλλέκτης της ιστοριογραφίας.
-- Απ' όλη αυτήν τη συγκλονιστική διαδρομή τι είναι αυτό που ξεχωρίζετε εσείς;
-- Κυριολεκτικά με συγκλόνισε η παραμονή του Νίκου Βαβούδη στη μετεμφυλιακή Αθήνα σε συνθήκες βαθιάς παρανομίας, με τις διώξεις και τις εκτελέσεις αγωνιστών να είναι σε καθημερινή βάση. Ηταν αξιωματικός (ταγματάρχης) του Κόκκινου Στρατού και είχε κληθεί μετά τον πόλεμο από τον Δημητρώφ στη Βουλγαρία για να οργανώσει το ασύρματο δίκτυο, όμως κατόπιν επέστρεψε στην Ελλάδα. Η διεθνιστική δράση του, η αυταπάρνησή του, η πίστη του στην Επανάσταση και στον ρόλο της πρωτοπορίας με οδήγησαν στον παραλληλισμό με τον Ερνέστο Τσε Γκεβάρα. Επίσης η αφοσίωσή του στο Κόμμα, παρά τις λαθεμένες, όπως αποδείχτηκε, εκτιμήσεις τόσο στην Ισπανία του 1936 όσο και στην Ελλάδα του 1944 με τη λαϊκομετωπική στρατηγική και τον διαχωρισμό της αντιφασιστικής πάλης από την πάλη για την εξουσία.
-- Συνάμα ποια είναι τα στοιχεία της προσωπικότητας του Νίκου Βαβούδη που ξεχωρίζετε;
-- Ο δυναμισμός, η εντιμότητα, η συνέπεια, η επιμονή, η αποφασιστικότητα, η γενναιότητα, η αταλάντευτη πίστη του στον σοσιαλισμό που απαλλάσσει τον άνθρωπο από τη βαρβαρότητα της εκμετάλλευσης, τον εξυψώνει και αποκαθιστά την ουσία του ως κοινωνικού υποκειμένου. Με τη ζωή και τη δράση του τοποθετείται ισάξια δίπλα σε μεγάλες προσωπικότητες του κινήματος εκείνης της εποχής. Γιατί η ζώσα ιστορία του Νίκου Βαβούδη εξακολουθεί να προσκομίζει στο παρόν και να εμπνέει.
-- Ποιους παράγοντες ξεχωρίζετε για τη διαμόρφωση της προσωπικότητας του Νίκου Βαβούδη;
-- Ο Νίκος Βαβούδης ανδρώθηκε μέσα στο καμίνι της ιστορίας των ταξικών αγώνων. Είχε γεννηθεί στην Οδησσό της Τσαρικής Ρωσίας το 1905, στην απαρχή δηλαδή των κοσμοϊστορικών γεγονότων του 20ού αιώνα με κορυφαίο την Επανάσταση των Μπολσεβίκων το 1917. Με τον ερχομό του στην Ελλάδα του Μεσοπολέμου η κοινωνική αδικία και το δράμα των Μικρασιατών προσφύγων ορίσανε με ποιους να πάει και ποιους να αφήσει. Η συμμετοχή του στο εργατικό κίνημα τον καθόρισε, όπως και όσα έζησε κατόπιν στη Σοβιετική Ενωση, όπου είδε πώς ο κεντρικός σχεδιασμός, η κοινωνική ιδιοκτησία στα μέσα παραγωγής, η εργατική εξουσία μπορούν να σώσουν τον λαό, όπως έγινε στη ναζιστική επίθεση.
Σας ευχαριστώ θερμά για τη φιλοξενία και επιτρέψτε μου να ευχαριστήσω δημόσια και τις εκδόσεις «Ειρήνη» για την εμπιστοσύνη.