Αύξηση των δαπανών για φροντιστήρια την τελευταία διετία και εκτόξευση των δαπανών των νοικοκυριών για κέντρα μελέτης δείχνει η έρευνα του ΚΑΝΕΠ (Κέντρου Ανάπτυξης Εκπαιδευτικής Πολιτικής) της ΓΣΕΕ για την οργανωμένη φροντιστηριακή εκπαίδευση στην Ελλάδα την τελευταία δεκαετία. Η έρευνα είναι σε εξέλιξη, ωστόσο δόθηκαν στη δημοσιότητα κάποια πρώτα ευρήματα. Μάλιστα, πέρα από τα ποσοτικά στοιχεία των δαπανών των νοικοκυριών, το ΚΑΝΕΠ (σε συνεργασία με τη Metron Analysis) καταγράφει και γνώμες μαθητών, γονιών και εκπαιδευτικών, που αναδεικνύουν πρώτα και κύρια ότι τα φροντιστήρια καλύπτουν ελλείψεις και ανεπάρκειες των σχολείων.

Σύμφωνα με τα στοιχεία της έρευνας:

• Τα ελληνικά νοικοκυριά το 2023 δαπάνησαν συνολικά σχεδόν 614 εκατ. ευρώ για φροντιστήρια γενικής εκπαίδευσης. Το ποσό αυτό αντιστοιχεί στο 16,2% των δαπανών τους για αγαθά και υπηρεσίες εκπαίδευσης και στο 0,7% της συνολικής καταναλωτικής τους δαπάνης. Η δαπάνη αυτή, ενώ από το 2013 έως το 2020 παρουσιάζει μια φθίνουσα πορεία, την τελευταία διετία (2021-2023) καταγράφει μια απότομη αύξηση της τάξης του 36% (σε σταθερές - αποπληθωρισμένες τιμές).
• Το 4,2% των δαπανών για φροντιστήρια γενικής εκπαίδευσης αφορά στην Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση. Εντυπωσιακό είναι ότι η δαπάνη αυτή έχει 4πλασιαστεί: Από 5,9 εκατ. ευρώ το 2013 έχει ανέλθει σε 26,1 εκατ. ευρώ το 2023, γεγονός που αποδίδεται στην ανάπτυξη των κέντρων μελέτης τα τελευταία χρόνια.
• Η Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση απορροφά τη συντριπτική πλειονότητα των δαπανών για φροντιστήρια (94,6%), φτάνοντας στα 580,9 εκατ. ευρώ. Αυτή η κατανομή αντανακλά, φυσικά, την αυξημένη ζήτηση για υποστήριξη μαθητών στην κρίσιμη βαθμίδα της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης, όπου λαμβάνει χώρα η προετοιμασία για τις πανελλαδικές εξετάσεις. Παρότι η συγκεκριμένη δαπάνη παρουσίαζε πτωτική τάση έως το 2020, την τελευταία διετία (2021-2023) αυξήθηκε κι αυτή σημαντικά (+35,5%).
• Οι δαπάνες για φροντιστήρια Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης ανέρχονται σε 7,2 εκατ. ευρώ, αντιπροσωπεύοντας μόλις το 1,2% των συνολικών δαπανών για φροντιστήρια. Παρά τις μικρές διακυμάνσεις, παραμένουν σε σχετικά σταθερά περίπου επίπεδα καθ' όλη τη δεκαετία.

Από αυτά τα πρώτα στοιχεία αξίζει να σχολιάσουμε ότι η πτώση των δαπανών για φροντιστήρια την περίοδο της κρίσης και μέχρι την πανδημία υποδηλώνει ότι στις περιόδους που οι οικογένειες πιέζονται οικονομικά, αναγκάζονται να διαλέξουν τι θα κόψουν από τις εξωσχολικές δραστηριότητες των παιδιών τους. Γιατί πρέπει να έχουμε υπόψη μας ότι τα φροντιστήρια είναι μόνο ένα μέρος αυτών των δραστηριοτήτων (παράλληλα με ξένες γλώσσες, αθλήματα, μουσική κ.ο.κ). Παράλληλα, η οικονομική πίεση οδηγεί τις οικογένειες σε μείωση των προσδοκιών, κατεβάζοντας τον πήχη για τα παιδιά τους, λέγοντας... «ας καταφέρουν ό,τι μπορέσουν μόνα τους, εμείς δεν μπορούμε να τα βοηθήσουμε παραπάνω».

Την ταξική διαφοροποίηση στο θέμα των δαπανών για τα φροντιστήρια την εντοπίζει και η έρευνα του ΚΑΝΕΠ, σημειώνοντας συγκεκριμένα: «Τα νοικοκυριά με υψηλότερα εισοδήματα δαπανούν σημαντικά μεγαλύτερο μέρος της καταναλωτικής τους δαπάνης για φροντιστήρια, ενώ η πρόσβαση στις υπηρεσίες αυτές γίνεται δυσκολότερη για νοικοκυριά χαμηλότερου εισοδήματος. Χαρακτηριστικό του εύρους της ανισότητας είναι πως η δαπάνη για φροντιστήρια (ως ποσοστό της καταναλωτικής τους δαπάνης) των τριών υψηλότερων εισοδηματικών κατηγοριών είναι 3,5 φορές υψηλότερη της δαπάνης των τριών χαμηλότερων κατηγοριών, ενώ η "ψαλίδα" μεταξύ τους έχει διευρυνθεί μέσα στην τελευταία δεκαετία».

Παράλληλα παρατηρεί ότι «τα ζευγάρια με δύο παιδιά (έως 16 ετών) δαπανούν σημαντικά περισσότερα για φροντιστήρια από τις τρίτεκνες και πολύτεκνες οικογένειες, παρότι το αναμενόμενο θα ήταν η δαπάνη να αυξάνεται με το πλήθος των παιδιών. Αυτό ενδέχεται να οφείλεται στο ότι οι τρίτεκνες και πολύτεκνες οικογένειες επιβαρύνονται με περισσότερα ανελαστικά έξοδα, γεγονός που περιορίζει τις δυνατότητές τους να επενδύσουν σε φροντιστήρια στον ίδιο βαθμό με τις μικρότερες οικογένειες. Οι μονογονεϊκές οικογένειες με παιδιά έως 16 ετών επιβαρύνονται ιδιαίτερα ως ποσοστό του συνολικού τους προϋπολογισμού με 1,1%, όταν το αντίστοιχο των οικογενειών με ζευγάρι και παιδιά έως 16 ετών κυμαίνεται από 0,6% (με 1 παιδί) έως 1,2% (με 2 παιδιά)», σημειώνει η έρευνα.

Από όλα τα παραπάνω αναδεικνύεται ότι αν και τα φροντιστήρια εδώ και χρόνια θεωρούνται απαραίτητα ιδίως για τη μέση εκπαίδευση, είναι μια δαπάνη ευάλωτη και ελαστική, που «κόβεται» για πολλές λαϊκές οικογένειες σε περιόδους κρίσης και κυμαίνεται ανάλογα με τις οικονομικές δυνατότητες της κάθε οικογένειας.

Στο σκέλος της έρευνας γνώμης των παιδιών που έχουν φοιτήσει σε φροντιστήρια και των γονιών, η μελέτη του ΚΑΝΕΠ εντοπίζει μεταξύ άλλων:

«Ως προς τη σχέση του φροντιστηρίου με το σχολείο, τόσο οι γονείς (39%) όσο και οι νέοι (37%) αντιλαμβάνονται τα φροντιστήρια κυρίως ως εκπαίδευση συμπληρωματική προς το σχολείο, ενώ θεωρούν ότι ο ρόλος τους ενισχύεται ειδικά ως προς την είσοδο στο πανεπιστήμιο (21% των γονέων και 31% των νέων). Ωστόσο, εμφανίζεται κι ένα σημαντικό ποσοστό που θεωρεί πως το φροντιστήριο υποκαθιστά το σχολείο (1 στους 5 γονείς και 1 στους 4 νέους).

Και οι γονείς (62%) και οι νέοι (55%) θεωρούν την κάλυψη των κενών του σχολείου ως την κύρια ανάγκη που καλύπτουν τα φροντιστήρια γενικής παιδείας, ενώ η εισαγωγή στο πανεπιστήμιο εμφανίζεται ως δευτερεύουσα ανάγκη και για τις δύο ομάδες, ωστόσο πιο έντονη για τους γονείς (41%) απ' ό,τι για τους νέους (32%)».

Κοινή πεποίθηση γονιών και μαθητών είναι ότι τα φροντιστήρια γενικής παιδείας βοηθούν ουσιαστικά τους μαθητές στην είσοδό τους σε πανεπιστήμια (74% των γονέων και 68% των νέων συμφωνεί σχεδόν έως απόλυτα με την πρόταση) και ότι συμβάλλουν στη μείωση της ανεργίας των εκπαιδευτικών, προσφέροντας δουλειά σε πολλούς νέους αδιόριστους εκπαιδευτικούς. Παράλληλα όμως σχεδόν οι μισοί από τους ερωτώμενους μαθητές και εκπαιδευτικούς εντοπίζουν ότι τα φροντιστήρια επιβαρύνουν σημαντικά τις οικογένειες, πολλές φορές υπερφορτώνουν το παιδί και δεν προσφέρουν ολοκληρωμένη γνώση, δίνοντας έμφαση κυρίως στις εξετάσεις, ενώ παράλληλα ενισχύουν την αδιαφορία των παιδιών για το σχολείο.

Πρέπει ακόμα να σημειωθεί ότι η έρευνα του ΚΑΝΕΠ αν και δεν εξετάζει τα οικονομικά στοιχεία για τα ιδιαίτερα μαθήματα, τα περιλαμβάνει όμως στην έρευνα γνώμης, όπου γονείς και μαθητές σημειώνουν στο μεγαλύτερο ποσοστό τους ότι «τα ιδιαίτερα κρίνονται κατάλληλα για όσους αναζητούν προσωποποιημένη (44% των γονέων, 41% των νέων) αλλά και πιο αποτελεσματική εκπαίδευση» και ότι τα ιδιαίτερα είναι «πιο κατάλληλα για συγκεκριμένες κατηγορίες μαθητών (εσωστρεφείς, με μαθησιακές δυσκολίες ή δυνατοί μαθητές)».

Συμπερασματικά μπορούμε να σημειώσουμε ότι γονείς και μαθητές στην πλειοψηφία τους, αν και εντοπίζουν τις μεγάλες ελλείψεις και τα κενά του σχολείου, συνεχίζουν να το εμπιστεύονται ως την κύρια πηγή γνώσης, βλέποντας στα φροντιστήρια έναν συμπληρωματικό και όχι κύριο ρόλο στη μάθηση.

Η έρευνα γνώμης του ΚΑΝΕΠ επεκτάθηκε και στους εκπαιδευτικούς και εργαζόμενους στα φροντιστήρια όπου:

«Τα ευρήματα αναδεικνύουν ένα προφίλ εκπαιδευτικών νεότερης ηλικίας, με υψηλό επίπεδο ακαδημαϊκών προσόντων - καθώς πολλοί διαθέτουν μεταπτυχιακή εκπαίδευση (...) Ωστόσο επισημαίνεται πως η πανεπιστημιακή εκπαίδευση δεν διασφαλίζει πάντα την παιδαγωγική και διδακτική επάρκεια, ενώ ο χώρος των επιμορφωτικών σεμιναρίων συχνά λειτουργεί περισσότερο ως "βιομηχανία πιστοποιήσεων" παρά ως ουσιαστική εκπαιδευτική διαδικασία».

Αυτό που αναδεικνύεται από τα παραπάνω είναι ότι η παιδαγωγική και διδακτική επάρκεια κατακτιέται κυρίως στην πράξη της τάξης και είναι πραγματικά πρόβλημα ότι η πρακτική άσκηση απουσιάζει παντελώς από τα προγράμματα σπουδών των λεγόμενων «καθηγητικών σχολών». Ωστόσο, φαίνεται ότι στα φροντιστήρια υπηρετεί ένα εκπαιδευτικό δυναμικό με όρεξη και δυνατότητες που κάνει γονείς και μαθητές να θεωρούν το ανθρώπινο αυτό δυναμικό τον καθοριστικό παράγοντα ποιότητας στα φροντιστήρια και να έπονται οι άλλοι παράγοντες όπως το εκπαιδευτικό υλικό, η οργάνωση του προγράμματος, τα ολιγομελή τμήματα κ.λπ.

Αυτό το ανθρώπινο δυναμικό όμως φαίνεται ότι τα «βγάζει πέρα» σε δύσκολες εργασιακές συνθήκες, αφού η έρευνα εντοπίζει: «Σε εργασιακό επίπεδο, οι εκπαιδευτικοί στα φροντιστήρια αντιμετωπίζουν πολλαπλάσιες υποχρεώσεις συγκριτικά με το δημόσιο σχολείο, έντονη πίεση για υψηλές επιδόσεις των μαθητών, καθώς και χαμηλές απολαβές και εργασιακή επισφάλεια. Παρά τις προκλήσεις αυτές, η δυνατότητα απόκτησης ενσήμων επισημαίνεται ως θετικό στοιχείο. Η φροντιστηριακή εκπαίδευση αντιμετωπίζεται από τους/τις εκπαιδευτικούς ως μια προσωρινή και αναγκαστική βιοποριστική επιλογή, η οποία όμως τους παρέχει πολύτιμη διδακτική εμπειρία. Παράλληλα, η απορρόφησή τους στη δημόσια εκπαίδευση αποτελεί έναν δύσκολο αλλά επιθυμητό στόχο».

Παραπέρα σημειώνεται ότι «η προετοιμασία του μαθήματος παραμένει μη αμειβόμενη εργασία. Παράλληλα, εντοπίζονται σοβαρά ζητήματα αδήλωτης και ανασφάλιστης εργασίας, καθώς και παραβιάσεις βασικών εργασιακών δικαιωμάτων, όπως η μη καταβολή Δώρων και επιδομάτων. Η κατάργηση των συλλογικών συμβάσεων και οι ελλιπείς έλεγχοι επιτρέπουν τη διατήρηση αυτών των συνθηκών, ενώ η εύκολη αντικατάσταση των εκπαιδευτικών από νεότερους συναδέλφους με χαμηλότερες αποδοχές εντείνει την επισφάλεια στον κλάδο».