Απεργός πείνας

Κάπως έτσι ξεκίνησε η ιστορία. Με τις κραυγές αγωνίας των πολιτικών κρατουμένων προς την Οργάνωση Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων της Τουρκίας. Βέβαια τότε, σχεδόν τρία χρόνια πριν, κανείς δεν μπορούσε να φανταστεί τη συνέχεια, το μεγάλο αγώνα μέχρι θανάτου που θα 'διναν οι φυλακισμένοι αριστεροί της γειτονικής χώρας, σχεδόν 11.000 άνθρωποι. Ενας αγώνας, που καλά κρατεί μέχρι σήμερα, παρά τις τρομακτικές απώλειες: 101 νεκροί και άλλοι 500 ζωντανοί - νεκροί. Χωρίς μνήμη, με κινητικά προβλήματα και δίχως καμία πιθανότητα αποκατάστασης. Η νέα κυβέρνηση Ερντογάν - όπως λένε οι ίδιοι οι αγωνιστές - δεν τους δίνει καμία ελπίδα πως η κατάσταση στη χώρα τους μπορεί να βελτιωθεί. «Είναι κυβέρνηση εγκάθετη των Αμερικανών», απαντούν και διαβεβαιώνουν πως η απεργία πείνας μέχρι θανάτου θα λήξει μόνον εάν καταργηθούν τα «λευκά κελιά» και αποκατασταθούν τα ανθρώπινα δικαιώματα στην πατρίδα τους.

Κάτι τέτοιο, ωστόσο, φαντάζει κυριολεκτικά ουτοπία για δύο πολύ συγκεκριμένους λόγους: Ο πρώτος είναι τα τρομακτικά ποσά που δόθηκαν, όλο το προηγούμενο διάστημα, απ' το τουρκικό κράτος ώστε να μετατραπούν οι φυλακές της χώρας σε φυλακές απομονωμένων κελιών για τους επαναστάτες κρατούμενους. Η εγκύκλιος που προέβλεπε αυτήν τη μετατροπή, υπογράφτηκε στις 6 Γενάρη 2000 απ' τα υπουργεία Εσωτερικών, Δικαιοσύνης και Υγείας και έως το τέλος του 2000 είχαν ήδη δαπανηθεί 4,5 τρισεκατομμύρια λίρες, όταν το καθορισμένο ημερήσιο χρηματικό ποσό ανά άτομο στις τουρκικές φυλακές είναι μόλις 700.000 λίρες! Παράλληλα, για την ανέγερση φυλακών τύπου F (απομονωμένα κελιά), στις πόλεις Αγκυρα, Σμύρνη, Bolu, Kocaeli και Tekirdag - τα έργα ολοκληρώθηκαν το Μάη του 2001 - ξοδεύτηκαν 2,5 τρισ. τουρκικές λίρες για την καθεμία. Σ' αυτές τις φυλακές δημιουργήθηκαν 64 κελιά των τριών ατόμων και 103 του ενός ατόμου. Το πιο ενδιαφέρον, πάντως, είναι ότι λίγο πριν υπογραφεί η συγκεκριμένη εγκύκλιος, στις 25 Νοέμβρη του 1999, πραγματοποιήθηκε στην Τουρκία πλειστηριασμός για την ανάθεση των έργων μετατροπής των παλιών φυλακών στο καινούριο σύστημα κελιών σε 13 πόλεις της χώρας! Τα πάντα, δηλαδή, ήταν ήδη προαποφασισμένα. Και, μάλιστα, κατόπιν συγκεκριμένων εντολών που είχε πάρει η Τουρκία απ' το ΝΑΤΟ...

Φυλακή φλέγεται. Πολλοί κρατούμενοι κάηκαν ζωντανοί

Οταν, το 1984, η Αντιτρομοκρατική Επιτροπή του ΝΑΤΟ κάνει πρόταση στα κράτη - μέλη του για μετατροπή όλων των φυλακών σε ατομικά κελιά απομόνωσης, κανείς δεν μπορεί να ισχυριστεί πως ήταν ανυποψίαστος. Κι αυτό, γιατί η ιστορία των φυλακών τύπου «ατομικό κελί» ξεκινά πολύ νωρίτερα και ήταν μια σειρά πειραμάτων σε Ευρώπη και ΗΠΑ που οδήγησαν στην «ανακάλυψή» τους και στα αποτελέσματα που κάποιοι προσδοκούσαν. Μετά τον πόλεμο της Κορέας - λίγο μετά το 1950 - στις ΗΠΑ γίνονται πολλά πειράματα από τη ΣΙΑ, με την ονομασία «μέθοδοι αλλαγής συμπεριφοράς» και με τη συμμετοχή πολλών γνωστών χειρουργών εγκεφάλου και ψυχολόγων. Είναι ενδεικτικό ότι το πρόγραμμα του δόκτωρ Σέιν, που αποτελείται από 24 άρθρα, αποκαλύφθηκε μετά από αυτά τα πειράματα. Κάθε άρθρο αυτού του προγράμματος περιέχει ψυχολογικές και διοικητικές εφαρμογές, που εξασφαλίζουν την ...εξαφάνιση της ταυτότητας του κρατουμένου!

Το σύστημα απομονωμένων ατομικών κελιών καταστρέφει και αφανίζει τη συνείδηση και την προσωπικότητα των κρατουμένων, χωρίς να απαιτεί μεθόδους βασανισμού. Καταστρέφει όλο το νευρολογικό σύστημα των κρατουμένων και έτσι χάνουν την αίσθηση του χρόνου και του χώρου. Παρατηρούνται κινήσεις εκτός ελέγχου και εξαφανίζονται τα αντανακλαστικά. Επίσης, παρατηρείται υπερβολική εφίδρωση, στομαχικός πόνος, χάσιμο βάρους, σπονδυλικοί πόνοι, διαταραχές στο κυκλοφορικό και ανοσοποιητικό σύστημα, διαταραχές στην όραση και την περίοδο των γυναικών.

Διαπιστώθηκαν, επίσης, κάποιες διαταραχές στους κρατούμενους που έμειναν πολύ χρονικό διάστημα στα κελιά απομόνωσης, όπως διαρκής κατάσταση υπνηλίας, που προκαλεί κατάθλιψη και αδράνεια, υπερβολικός φόβος και συναισθηματικότητα. Εμφανίζονται προβλήματα αυτοσυγκέντρωσης, ψυχολογικές διαταραχές, δυσκολίες σε λογικές σκέψεις, δυσκολίες και αποκοπές στην ομιλία και στο σχηματισμό των προτάσεων, με αποτέλεσμα να ξεχνιέται το περιεχόμενο του θέματος. Εμφανίζονται ακόμη διαταραχές στις αισθήσεις και στις αντιλήψεις, που προκαλούν υπερβολικές διεγέρσεις και παραισθήσεις. Ιδιαίτερα, στην αρχή της απομόνωσης των κρατουμένων, παρατηρούνται σοβαρές ψυχοσωματικές κρίσεις. Οι τυπικοί χαρακτήρες των κρίσεων είναι παράνοια, παραίσθηση και παραλήρημα.

Πάνω: Η Χασέρ Αρικάν, όπως ήταν το Δεκέμβρη του 2000Κάτω: Μετά την επιχείρηση «Επιστροφή στη ζωή»

Η πρώτη πράξη της Τουρκίας να εφαρμόσει την ...έμπνευση της Αντιτρομοκρατικής Επιτροπής του ΝΑΤΟ έγινε το 1996 στη φυλακή Eskisehir. Πρόκειται για μια προσπάθεια που απέτυχε, αφού, όταν έγινε γνωστή η είδηση, πολιτικοί κρατούμενοι σε όλες τις φυλακές της χώρας ξεκίνησαν απεργία πείνας μέχρι θανάτου. Η ισχυρή αυτή αντίσταση των κρατουμένων είχε 12 νεκρούς. Μετά από τρία χρόνια, το 1999, έγινε πάλι μια δοκιμή από το κράτος στη φυλακή Kartal. Υπήρξαν και πάλι έντονες αντιδράσεις απ' τους πολιτικούς κρατούμενους σε όλες τις φυλακές, τις οποίες το κράτος αντιμετώπισε με βόμβες και ανοίγοντας πυρ ενάντια στους κρατούμενους των φυλακών Ulucanlar στην Αγκυρα. Ο τραγικός απολογισμός, 10 νεκροί...

Απ' τον Οκτώβρη του 2000, ωστόσο - όταν ξεκίνησε, δηλαδή, η απεργία πείνας μέχρι θανάτου, που διαρκεί έως και σήμερα - το τουρκικό κράτος δείχνει ανυποχώρητο. Κορυφαία στιγμή της βαρβαρότητάς του, η επιχείρηση «Επιστροφή στη ζωή»(!), όπως ονόμασε την επίθεση του στρατού και της αστυνομίας - με όπλα και βόμβες - σε πολλές φυλακές της χώρας. Τότε, ξημερώματα της 19ης Δεκέμβρη του 2000, 28 πολιτικοί κρατούμενοι δολοφονήθηκαν, πολλοί απ' αυτούς κάηκαν ζωντανοί...

Δύο γυναίκες, κρατούμενες τότε στις φυλακές Μπαϊράμ Πασά της Κωνσταντινούπολης, μιλούν για κείνο το βράδυ της ντροπής, περιγράφουν τη φρίκη και την κτηνωδία που βίωσαν, με διαφορετικό η κάθε μία τρόπο. Κι αυτό γιατί η μια μιλά λίγες ώρες μετά την «επιχείρηση» μέσα απ' τη φυλακή, ενώ η άλλη κάποιους μήνες αργότερα, μιας και η κατάσταση της υγείας της (βαριά εγκαύματα σε όλο της το κορμί, που την έκαναν αγνώριστη) ανάγκασε την εξουσία να την αποφυλακίσει. «Φυλακίστηκα το 1996 κι έμεινα στη φυλακή πεντέμισι χρόνια. Αποφυλακίστηκα κι ακόμα δεν έχει τελειώσει η δίκη μου. Πρέπει να κάνω πολλές χειρουργικές επεμβάσεις, οι γιατροί είπαν πως χρειάζομαι θεραπεία στο εξωτερικό, αλλά δε μου δόθηκε άδεια από το κράτος. Απ' τα εγκαύματα, τα βλέφαρά μου δεν κλείνουν και οι γιατροί είπαν πως στο μέλλον θα τυφλωθώ. Ετσι μας "επέστρεψαν στη ζωή"», λέει η Εμπρου Ντιντσέρ.

Ο βομβαρδισμός στις φυλακές Μπαϊράμ Πασά ξεκίνησε στις 4.30 τα ξημερώματα και συνεχίστηκε αδιάκοπα έως τις 11 το πρωί. Και οι δύο γυναίκες μιλούν για σφαίρες και για βόμβες που έπεφταν μέσα στους θαλάμους από παντού: Απ' τα παράθυρα μέχρι τα ταβάνια, που έσπασε ο πάνοπλος τουρκικός στρατός! Μιλούν για βόμβες θορύβου, νευρικών αερίων και, φυσικά, δακρυγόνες. Για βόμβες που ρίχτηκαν σε τέτοιες ποσότητες, ώστε κανείς δεν μπορούσε να αναπνεύσει, να κινηθεί, να δει μπροστά του. Για τον πυρπολισμό της, η Εμπρου λέει: «Προσπαθούσαμε να αναπνεύσουμε κοντά στα παράθυρα κι αυτοί έριχναν βόμβες στην αυλή. Δεν είδα πάνω μου φλόγες. Δε με πυρπόλησαν. Ομως κάηκα»! Στη συνέχεια, η μαρτυρία της γίνεται πιο συγκλονιστική: «Η φλόγα εμφανίστηκε ξαφνικά και σε δευτερόλεπτα άρχισε να καίγεται όλος ο θάλαμος. Οπως όλοι και εγώ, ενώ τα ρούχα μου δεν είχαν αρπάξει φωτιά, το σώμα μου καιγόταν! Ενα παράξενο πράγμα. Η πλάτη, τα χέρια και το πρόσωπό μου κάηκαν, τα ρούχα μου, όμως, έμειναν ανέπαφα»...

Η Φιλίτς Γκενσέρ, λίγες ώρες μετά, θα πει: «Κάποια στιγμή έριξαν μια περίεργη βόμβα, νομίζω ότι το χρώμα της ήταν μπλε κι ήταν μακρόστενη. Την επίδρασή της δεν μπορούσαμε με τίποτα να την αντιμετωπίσουμε. Η αναπνοή μας κοβόταν, μας έπιαναν σπασμοί και τα εσωτερικά μας όργανα πονούσαν σα να επρόκειτο να εκραγούν». Η Φιλίτς είδε συντρόφισσές της να καίγονται, έξι απ' αυτές βρήκαν το θάνατο. Οι στρατιώτες, μετά το μακελειό, προκλητικοί έλεγαν: «Εμείς δεν κάναμε τίποτα, μόνες σας καήκατε»! Κι όταν μετέφεραν κάποιες απ' τις τραυματισμένες στο νοσοκομείο, είπαν: «Αύριο θα ξαναπάμε πίσω να μαζέψουμε τα χέρια και τα πόδια σας!».

Πολύ σημαντικό είναι το σημείο της συνέντευξης της Εμπρου, η οποία είναι βέβαιη ότι όλη αυτή η επιχείρηση καταγράφηκε με στρατιωτικές κάμερες («είδαμε κάμερες στη σκεπή της φυλακής»), αλλά μετά το υλικό δε φάνηκε πουθενά. Πού πήγε, ποιοι το μελέτησαν και γιατί; Καταγγέλλει ακόμα ότι, επί ενάμιση μήνα, αυτή και τρεις ακόμη συντρόφισσές της «ήμασταν στο νοσοκομείο, δεμένες με αλυσίδες από τα πόδια στο κρεβάτι, σε κωματώδη κατάσταση, χωρίς να λαβαίνουμε θεραπεία». Τέλος, στην ερώτηση πώς νιώθει μετά απ' αυτά τα συμβάντα, απαντά: «Στην αρχή ένιωθα μίσος, ήθελα να συναντηθώ πρόσωπο με πρόσωπο με τον υπουργό Δικαιοσύνης, ήθελα να κοιταχτούμε στα μάτια και να του πω: "Αυτό είναι δικό σας έργο, κοιτάξτε, θέλω να κοιτάξετε. Ξέρω ότι ξέρετε, αλλά θέλω να κοιτάξετε"»...

Η δευτέρα, οι υπό την δυναστείαν των Ρωμάνων Εβραίοι επαναστατήσαντες επί του Ιμπεράτωρος Τραϊανού τω 117, οι εις Κύπριν θεοκατάρατοι εθανάτωσαν 240 χιλ. λαόν, εκαταχάλασαν τη θαυμαστήν Σαλαμίνα και άλλας χώρας, δι' αυτήν την αιτίαν Νόμος εδιορίσθη από τους Ρωμάνους, Εβραίος να μην πατήσει ποτέ πόδα εις την Νήσον, και αν και υπό ζάλης εκπέση τις εις αυτήν αφεύκτως να θανατώνεται.

Η τρίτη, επί του Μεγάλου Κωνσταντίνου, επειδή η Νήσος έμεινε σχεδόν ακατοίκητος διά το να μην έβρεξεν έως εις δεκαεπτά χρόνους.

Η τέταρτη, εις τον καιρόν του βασιλέως Βαλδουίνου Ιερουσαλήμ έτει 1154, όταν ο Πρίγκιψ Αντιοχείας Ραγινάλδος, έχθρα φερόμενος κατά του Αυτοκράτορος Μανουήλ του Κομνηνού. Ελθόν με αρμάδα χονδρήν έξαφνα ελεηλάτισε την Νήσον, εχάλασε χώρας και Καστέλλια και άρπαξε τόσους θησαυρούς όσους ο Κάτων δεν επήρεν εις Ρώμην, ως διηγείται Σαντ' Αντώνινος.

Η πέμπτη, από τον Ρήγαν Ρικάρδον της Αγγλίας, εξ αιτίας του αποστάτου Ισαακίου Κομνηνού ελεηλάτησε την Νήσον, επήρεν αιχμάλωτον αυτόν, και τόσον την ερήμωσεν οπού μόλις την επώλησε των Τεμπλάρων πρώτον, και του Γουίδου Λουζιανού έπειτα, διά εκατόν χιλιάδ. δουκάτα.

Η έκτη, εις τον καιρόν του βασιλέως Πιερίνου Λουζινιανού, από τους Γενουβέζους τω 1374, οι οποίοι μετά δόλου εκυρίευσαν την Αμμόχουστον, και ελεηλάτησαν Λευκοσίαν και άλλους τόπους, ώστε οπού έξη γαλέραις από τα κούρση εφόρτωσαν διά την Γένουβαν.

Η εβδόμη, εις τον καιρόν του βασιλέως Γιάννου του Παχή, όταν ο Σουλτάνος της Αιγύπτου το 1425, έστειλεν αρμάδα και υπέταξε την Νήσον, λαβών Αιχμάλωτον τον βασιλέα και όλους τους Αρχοντας. Ελεηλάτησε τη χώραν και χωρία επήρε πολλούς σκλάβους, και μόλις ο βασιλεύς μετά τέσσερεις χρόνους να ελευθερωθή, με εκατόν χιλιάδ. δουκάτα, με υπόσχεσιν κατ' έτος να του πληρώνη οκτώ χιλιάδ. δουκάτα δόσιμον.

Η ογδόη εις τον καιρόν της βασιλίσσης Καρλότας, όταν ο Μπαστάρδος Γιάκουμος αδελφός της της επήρε το βασίλειον τω 1459 και έφερε στράτευμα από τον Σουλτάνον της Αιγύπτου, και την απεδίωξεν. Εβάσταξαν οι πόλεμοι εις την Νήσον ως τρεις χρόνους, η γη δεν εσπάρθη, οι Σαρακηνοί ελεηλάτησαν την Νήσον και ούτως έφυγαν.

Η τελευταία φθορά εσυνέβη, όταν ο Σουλτάν Σελήμ Β΄ της Κωνσταντινουπόλεως μετά δυνάμεως και πολέμου επήρε την Νήσον από τους Βενετζιάνους έτει 1571. Η δεινή Αιχμαλωσία και φθορά της Νήσου εξ αυτού, φαίνεται εις τους πολέμους.

Ο ιστορικός σταμάτησε τις αναφορές του για τις «αξιοσημείωτες καταστροφές της Νήσου», το 1788 όταν τύπωσε τις σκέψεις του «ΕΝ ΕΝΕΤΙΑ». Παρετήθη, βέβαια «τας υπό των Ασσυρίων, Αμασίδος, Αιγύπτου, των Αργείων, των θεών, των Εννέα βασιλεων, των Μεγαρέων, των Αθηναίων, των Περσών, Πτολεμαίου, Μακεδόνων και Σαρακινών καταστροφών»...

Οι χρόνοι στο μεταξύ -μετά το 1788- κύλησαν. Οι καταστροφές φυσικά συνεχίστηκαν. Ο ιστορικός του μέλλοντος σίγουρα θα καταγράψει μιαν ακόμη αξοσημείωτη καταστροφή: «εν έτει 2002 η Νήσος εγνώρισεν ντροπή και πόνον μεγάλο. Ελεηλατήθη από τις οδρές της νέας τάξης πραγμάτων, χειροτέρα καταστροφήν δεν εγνώρισεν ποτέ η Νήσος...».

Η επιθυμία για παιδιά και δημιουργία οικογένειας υπάρχει και σήμερα ανάμεσα στους νέους ανθρώπους, αλλά δεν πραγματοποιείται: Το πρότυπο των δύο παιδιών εξακολουθεί να είναι κυρίαρχο στην Ελλάδα, όμως (φευ!) η πραγματικότητα, με την έλλειψη στήριξης της οικογένειας από το κράτος, εμποδίζει τις επιθυμίες να γίνουν πραγματικότητα.

Αυτό δείχνει πρόσφατη έρευνα για τη γονιμότητα και την οικογένεια στην Ελλάδα, που έγινε στο Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών (ΕΚΚΕ) από ομάδα έρευνας. Η επικεφαλής της ομάδας Χάρη Συμεωνίδου, διευθύντρια Ερευνών του ΕΚΚΕ, παρουσίασε τα πολύ ενδιαφέροντα συμπεράσματα σε εκδήλωση που έγινε πριν από λίγες μέρες, τονίζοντας ότι η χώρα μας έχει το χαμηλότερο ποσοστό κονδυλίων Κοινωνικής Πρόνοιας στην Ευρώπη, έρχεται πρώτη στην ανεργία των νέων, το κράτος παρέχει ελάχιστες διευκολύνσεις για τα πολύ μικρά παιδιά (μόνο 3% των παιδιών ηλικίας 3-6 χρόνων καλύπτονται από βρεφονηπιακούς σταθμούς), η γονική άδεια δεν πληρώνεται και οι γυναίκες αναγκάζονται να υποκαθιστούν το κράτος Πρόνοιας, ενώ η Παιδεία είναι δήθεν δωρεάν. Δε φταίει η εργασία της Ελληνίδας για το χαμηλό ποσοστό γονιμότητας (1,3%) - από τα πιο χαμηλά στην Ευρώπη και παγκόσμια, τόνισε η Χ. Συμεωνίδου. Γιατί στη Σκανδιναβία, όπου εργάζεται η συντριπτική πλειοψηφία των γυναικών, έχουν φτάσει στο όριο αντικατάστασης των γενεών; Γιατί υπάρχει η κοινωνική υποδομή, που στηρίζει την οικογένεια!

Η έρευνα έγινε στα πλαίσια της διεθνούς έρευνας γονιμότητας, που συντόνισαν τα Ηνωμένα Εθνη και βασίστηκε σε πρότυπο ερωτηματολόγιο μέσω προσωπικών συνεντεύξεων ανάμεσα σε 3.046 γυναίκες και 1.028 άντρες, ηλικίας 18-49 χρόνων. Μερικά σημαντικά συμπεράσματά της παρουσιάστηκαν στην πρόσφατη εκδήλωση για τα πληθυσμιακά προβλήματα - οικογενειακό προγραμματισμό και τεχνητή γονιμοποίηση, που οργανώθηκε από το Ιδρυμα για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου και το Σύνδεσμο για τα Δικαιώματα της Γυναίκας.

Σύμφωνα με τα στοιχεία της έρευνας, η μείωση γονιμότητας είναι πιο φανερή στις νεότερες ηλικίες (18-24 χρόνων) μεταξύ διαφορετικών γενεών. Συγκεκριμένα, η γονιμότητα στις ηλικίες 18-24 χρόνων εμφανίζεται αισθητά μειωμένη ανάμεσα στις γυναίκες που έχουν γεννηθεί κατά τη δεκαετία του '70, σε σύγκριση με όσες έχουν γεννηθεί κατά τη δεκαετία του '60.

Μεταξύ των συντελούμενων μεταβολών, η αύξηση της μέσης ηλικίας πρώτου γάμου για τις γυναίκες (από 22,9 χρόνια το 1970 σε 25,9 το 1998) και της ηλικίας γέννησης του πρώτου τους παιδιού (από 24 χρόνια το 1970 σε 28,6 το 1998) φαίνεται να παίζουν σημαντικό ρόλο. Η παρατεταμένη εκπαίδευση, που δε συνδυάζεται με σχηματισμό οικογένειας, η αυξημένη ανεργία, και ιδιαίτερα η ανεργία μεγάλης διάρκειας, οι δυσκολίες στο θέμα της στέγασης και η καθυστερημένη αναχώρηση των ανδρών από το πατρικό σπίτι, εξηγούν σ' ένα βαθμό τις αλλαγές στο σχηματισμό οικογένειας.

Κι όμως, η οικογενειακή ζωή εκτιμάται ως εξαιρετικά σημαντική από υψηλά ποσοστά των ερωτώμενων: 96% των γυναικών και 93% των ανδρών θεωρούν ότι στο μέλλον θα πρέπει να δοθεί μεγαλύτερη έμφαση στην οικογενειακή ζωή. Η συμβίωση, παρά το γεγονός ότι έχει αυξηθεί τα τελευταία χρόνια, εξακολουθεί να παραμένει σε χαμηλά επίπεδα (τα ποσοστά των ερωτώμενων που συμβιώνουν ήταν μόλις 2,3% για τις γυναίκες και 3,4% για τους άνδρες), ενώ η πλειοψηφία των συμβιώσεων μετατρέπεται σύντομα σε γάμο. Επίσης, τα ποσοστά γεννήσεων εκτός γάμου είναι από τα χαμηλότερα ανάμεσα στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ενωσης.

Οσον αφορά στη διάλυση των σχέσεων, αν και τα επίσημα στατιστικά στοιχεία δείχνουν μια αύξηση των ποσοστών των διαζυγίων κατά τις τελευταίες δεκαετίες (από 0,05 ανά 1.000 γάμους το 1970, σε 0,15 το 1998), τα ποσοστά αυτά είναι τα χαμηλότερα (μαζί με την Ιταλία), συγκριτικά με τις υπόλοιπες χώρες της ΕΕ. Αρκετές γυναίκες δεν προχωρούν σε διαζύγιο, για οικονομικούς λόγους. Τα στοιχεία της έρευνας δείχνουν ότι, για την ίδια διάρκεια σχέσεων, οι νεότερες γενιές έχουν περισσότερες πιθανότητες να διαλύσουν την πρώτη τους σχέση, συγκριτικά με τις μεγαλύτερες γενιές. Για παράδειγμα, μετά από τρία χρόνια σχέσης (γάμου ή συμβίωσης), 9,7% των γυναικών, ηλικίας 25-29 χρόνων κατά την περίοδο της συνέντευξης, είχαν διαλύσει τη σχέση τους, ενώ το αντίστοιχο ποσοστό των γυναικών ηλικίας 45-49 χρόνων, κατά την περίοδο της συνέντευξης, που είχαν διαλύσει τη σχέση τους, είναι 2,4%.

Η έλλειψη επαρκών μέτρων για τη συμφιλίωση της οικογενειακής και εργασιακής ζωής δεν επιτρέπει στις γυναίκες να διακόψουν την εργασία τους ένα μεγάλο διάστημα αμέσως μετά την απόκτηση ενός παιδιού και στη συνέχεια να επανενταχτούν στο εργατικό δυναμικό. (Στην Ιταλία, λ.χ., η γονική άδεια πληρώνεται με τα 80% του μισθού). Αυτό που συνήθως συμβαίνει είναι ότι αποφασίζουν είτε να συνεχίσουν να εργάζονται ή να σταματήσουν οριστικά μόλις παντρευτούν ή μόλις αποκτήσουν το πρώτο τους παιδί. Οσον αφορά στις γυναίκες που δεν έχουν εργαστεί ποτέ, αντιμετωπίζουν μεγάλη δυσκολία στο να βρουν εργασία για πρώτη φορά.

Η εργασιακή δραστηριότητα των γυναικών αγγίζει το 33%, όταν το μικρότερο παιδί τους είναι σχολικής ηλικίας και το 22%, όταν είναι νηπιακής ή προσχολικής ηλικίας.

Η μειωμένη γονιμότητα στην Ελλάδα δεν έχει, ωστόσο, θετική επίδραση στη γυναικεία απασχόληση, όπως συμβαίνει συνήθως στις άλλες ευρωπαϊκές χώρες.

Σύμφωνα με τα δεδομένα της έρευνας, όταν και οι δυο γονείς εργάζονται, τη φύλαξη των παιδιών καλύπτουν κατά ένα μεγάλο μέρος οι παππούδες (46,64%).

Παρά το γεγονός, λοιπόν, ότι η οικογένεια στον τόπο μας εξακολουθεί να αξιολογείται ως πολύ σημαντικός θεσμός, τα ζευγάρια τείνουν να αποκτούν μικρότερο αριθμό παιδιών από αυτόν που επιθυμούν, λόγω σοβαρών κοινωνικο-οικονομικών δυσχερειών.

Να αναφέρουμε, τέλος, ορισμένα ποσά, που ξοδεύονται σ' όλο τον κόσμο και οι συγκρίσεις μεταξύ τους προκαλούν ανατριχίλα: Σύμφωνα με την έκθεση για την Ανθρώπινη Ανάπτυξη, το Σεπτέμβρη του 1998, οι καταναλωτικές προτεραιότητες παγκόσμια είναι οι ακόλουθες: Βασική εκπαίδευση για όλους: Εξι δισεκατομμύρια δολάρια. Καλλυντικά στις ΗΠΑ: Οκτώ δισ. Εγκαταστάσεις υγιεινής και ύδρευσης για όλους: Εννέα δισ. Παγωτά στην Ευρώπη: Εντεκα δισ. Γυναικολογική υγιεινή για όλες τις γυναίκες: Δώδεκα δισ. Αρώματα στην Ευρώπη και στις ΗΠΑ: Δώδεκα δισ. Βασική υγειονομική περίθαλψη και διατροφή: Δεκατρία δισ. Τροφές κατοικιδίων ζώων στην Ευρώπη και στις ΗΠΑ: Δεκαπέντε δισ. Επαγγελματική διασκέδαση στην Ιαπωνία: Τριάντα πέντε δισ. Τσιγάρα στην Ευρώπη: Πενήντα δισ. Αλκοολούχα ποτά στην Ευρώπη: Εκατόν πέντε δισ. Ναρκωτικές ουσίες ανά τον κόσμο: Τετρακόσια δισ. Στρατιωτικές δαπάνες ανά τον κόσμο: Επτακόσια ογδόντα δισ.!

Αυτός, λοιπόν, είναι ο καπιταλισμός...