Σύμφωνα με τον υπουργό Μεταφορών - Επικοινωνιών Χρ. Βερελή, με τη λεγόμενη απελευθέρωση των τηλεπικοινωνιών από το 2000, τα τελευταία δύο χρόνια δημιουργήθηκαν πολλές νέες τηλεπικοινωνιακές επιχειρήσεις και περίπου 4.000 νέες θέσεις εργασίας. Είναι έτσι; Και αν ναι, αυτό από μόνο του είναι θετικό;

Το υπουργείο Εθνικής Οικονομίας ζήτησε από το Κέντρο Προγραμματισμού και Οικονομικών Ερευνών (ΚΕΠΕ) να ακτινογραφήσει τον κλάδο και να δώσει μια απάντηση. Το Κέντρο κατέληξε στην «Εκθεση», με τίτλο «Απελευθέρωση της αγοράς των τηλεπικοινωνιών: Επιπτώσεις στην απασχόληση του κλάδου». Εκεί διερευνώνται και τα ζητήματα της απασχόλησης.

Οι ερευνητές, εξετάζοντας την περίοδο 1992 - 2000 και τις 36 επιχειρήσεις, με άδεια από την εποπτεύουσα τον κλάδο Εθνική Επιτροπή Τηλεπικοινωνιών - Ταχυδρομείων για την παροχή τηλεπικοινωνιακών υπηρεσιών, κατέληξαν στο εξής: Αν και τα έσοδα των τηλεπικοινωνιακών επιχειρήσεων τετραπλασιάστηκαν (προφανώς οφείλεται, πέρα από τις νέες υπηρεσίες που άρχισαν να πωλούνται, και στα μεγάλα τέλη της κινητής τηλεφωνίας, όπως και στις συνεχείς αυξήσεις των τιμολογίων του ΟΤΕ), η συνολική απασχόληση μειώθηκε κατά 10%! Οι εργαζόμενοι, από 26.972 που ήταν το 1992, μειώθηκαν σε 24.143 το 2000.

Η μείωση είναι το καθαρό αριθμητικό αποτέλεσμα της μείωσης στον ΟΤΕ. Εχουμε, λοιπόν, το πρώτο στοιχείο: Και αν δημιουργήθηκαν κάποιες θέσεις εργασίας στις νεοσυσταθείσες εταιρίες, συνολικά ο κλάδος έχασε περισσότερες, λόγω μαζικής «εξόδου» εργαζομένων από τον ΟΤΕ, με συνταξιοδοτήσεις, προγράμματα «εθελούσιας εξόδου» και μη αναπλήρωση των κενών με μόνιμο προσωπικό.

Γίνεται αναφορά στη λεγόμενη παραγωγικότητα των εργαζομένων, την οποία επιδιώκουν οι εργοδότες, προκειμένου να αυξήσουν το έργο που κερδίζουν από κάθε υπάλληλό τους. Το ΚΕΠΕ προειδοποιεί ότι «η βελτίωση της παραγωγικότητας, όμως, αν και γενικά αποτελεί επιθυμητό στόχο, επιδρά αρνητικά στη δημιουργία πρόσθετων θέσεων εργασίας...». Η εμπειρία δείχνει ότι οι εργοδότες, κοιτάζοντας μόνον την τσέπη τους, δεν «ξοδεύουν» από τα υπερκέρδη τους σε νέες προσλήψεις, αλλά εντατικοποιούν τη δουλιά των εναπομεινάντων. Οι τελευταίες πληροφορίες, που έρχονται από τους εργασιακούς χώρους της «Telestet» και μιλούν για ασφυκτικές πιέσεις το τελευταίο διάστημα προς τους εργαζόμενους με απολύσεις για «ψύλλου πήδημα», ίσως εντάσσονται σ' αυτό το περίγραμμα.

Εξάλλου, δεν είναι τυχαίο ότι στην περίοδο 1992 - 2000 τα έσοδα που αντιστοιχούσαν σε κάθε θέση εργασίας σχεδόν εφταπλασιάστηκαν (από 11,1 εκατ. δρχ. που αντιστοιχούσαν σε κάθε θέση εργασίας το 1992, έφτασαν στα 75,3 το 2000). Οι πωλήσεις και νέων υπηρεσιών από διαρκώς μειούμενους εργαζόμενους, π.χ., στον ΟΤΕ, απαντούν στο «πώς».

Επιπλέον, «το 2000 τα έσοδα που αντιστοιχούσαν σε κάθε εργαζόμενο στην κινητή τηλεφωνία ήταν υπερτετραπλάσια εκείνων για τον ΟΤΕ (σταθερή τηλεφωνία και λοιπές υπηρεσίες)». Θυμίζουμε εδώ τις επανειλημμένες καταγγελίες συνδικαλιστών της «Ενιαίας Συνδικαλιστικής Κίνησης ΟΤΕ», περί εργασιακού μεσαίωνα στην ΚΟΣΜΟΤΕ. Ητοι, μεγάλος φόρτος εργασίας στους υπαλλήλους της εταιρίας και χαμηλό κόστος ανά υπάλληλο (χαμηλοί μισθοί, απλήρωτες υπερωρίες και βραδινά κ.ά.).

Το ΚΕΠΕ υπογραμμίζει ότι οι «μερικώς απασχολούμενοι» στις επιχειρήσεις κινητής τηλεφωνίας, και κυρίως σε εκείνες που λειτουργούν με τη λεγόμενη γενική άδεια, αυξάνονται. Οτι το 2000 αποτελούσαν περίπου το 3% του εργατικού δυναμικού της «Telestet» και το 6% της «Panafon». Οτι σχετικά με τους «εξωτερικούς συνεργάτες» (βλ. εργολάβους) το 2000 αποτελούσαν το 10% των απασχολουμένων σε εργασίες των εταιριών με γενική άδεια. Οι ερευνητές διαβεβαιώνουν ότι στα επόμενα χρόνια «θα αυξηθεί ο αριθμός των μερικώς απασχολουμένων και των εξωτερικών συνεργατών».

Κομψά αναφέρονται στη λεγόμενη «κινητικότητα των απασχολουμένων». Δηλαδή, στην εργασία για λίγες ώρες, για λίγους μήνες, με ανά πάσα στιγμή «έξοδο» από την επιχείρηση, μόλις η εργοδοσία κρίνει ότι δε σε χρειάζεται άλλο. Το ΚΕΠΕ σημειώνει ότι ο τηλεπικοινωνιακός κλάδος προσφέρεται κατ' εξοχήν για την εισαγωγή και αυτών των μορφών απασχόλησης. Οτι η υιοθέτηση της «κινητικότητας» εξαρτάται και από τις εξελίξεις στο γενικότερο θεσμικό πλαίσιο που διέπει τις εργασιακές σχέσεις». Αναφορικά με αυτό, οι εργοδότες να μην ανησυχούν. Η κυβέρνηση τις προωθεί με κάθε τρόπο.

Οι υπέρμαχοι αυτών των μορφών εργασίας υποστηρίζουν ότι ο κλάδος αναπτύσσεται. Επομένως, μπορεί ο εργαζόμενος - αξιοποιώντας τα προσόντα και την πείρα που αποκόμισε από την εταιρία που τον «απομακρύνει» - να βρει δουλιά σε άλλη επιχείρηση του κλάδου. Ψεύδονται. Πρόσφατα, ο «Ρ» αποκάλυψε τις ατομικές συμβάσεις εργασίας, που επιβάλλει η διοίκηση της ΚΟΣΜΟΤΕ στους εργαζομένους της. Εκεί ορίζεται σαφώς ότι «απαγορεύεται ρητά ο μισθωτός να εργαστεί σε φυσικό ή νομικό πρόσωπο που αναπτύσσει δραστηριότητα στον τομέα των τηλεπικοινωνιών και της τηλεπληροφόρησης για δύο τουλάχιστον έτη μετά τη λύση της παρούσας σύμβασης». Οι εργοδότες απαγορεύουν στους εργαζόμενους να αξιοποιήσουν την πείρα που αποκόμισαν δουλεύοντας σκληρά. Πληροφορίες αναφέρουν ότι ανάλογες ρήτρες ισχύουν και σε άλλες τηλεπικοινωνιακές εταιρίες.

Το ΚΕΠΕ προσφέρει άλλο ένα στοιχείο: Η λεγόμενη απελευθέρωση, «ενώ δημιουργεί θέσεις απασχόλησης που απαιτούν υψηλό επίπεδο εκπαίδευσης, ταυτόχρονα καταργεί υφιστάμενες θέσεις χαμηλού σχετικά εκπαιδευτικού επιπέδου». Στις 36 υπό εξέταση επιχειρήσεις, το 1992 - 2000, οι νέες θέσεις που δημιουργήθηκαν για πτυχιούχους ΑΕΙ, ΤΕΙ και ΙΕΚ ήταν 1.837. Εκείνες που καταργήθηκαν για αποφοίτους λυκείου και χαμηλότερης βαθμίδας ήταν 4.775. Οι ερευνητές το αποδίδουν, τόσο στην εισαγωγή νέων τεχνολογιών, όσο και στην προσαρμογή του ΟΤΕ στο «ανταγωνιστικό περιβάλλον».

Εδώ σημειώστε τη διαρκή υποβάθμιση της δημόσιας και δωρεάν Παιδείας στην Ελλάδα. Οτι κάθε χρόνο δαπανώνται τεράστια ποσά στα φροντιστήρια. Οτι σήμερα, υπό συνθήκες μακρόχρονης μονόπλευρης λιτότητας, η πλειοψηφία των γονέων, είτε δεν μπορεί, είτε με δυσκολία διαθέτει χρήματα για την εκπαίδευση των παιδιών τους. Αρα, έχουμε Παιδεία, επαγγελματικά εφόδια και δουλιά για λίγους.

Και επειδή στην Ελλάδα (σύμφωνα με τις εκτιμήσεις και του ΚΕΠΕ) «το μεγάλο ψάρι τρώει το μικρό», προχωρούν σε συγχωνεύσεις - εξαγορές - συνεργασίες. Μια διαδικασία, που «σαφώς περικόπτει τον αριθμό των θέσεων απασχόλησης. Ο αριθμός των απασχολούμενων στις επιχειρήσεις που προκύπτουν από τις πρακτικές αυτές, κατά κανόνα, είναι μικρότερος από το άθροισμα των απασχολουμένων στις επιχειρήσεις που συγχωνεύτηκαν».

Σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία του υπουργείου Μεταφορών - Επικοινωνιών (ΥΜΕ), 24 εταιρίες έχουν λάβει άδεια για παροχή υπηρεσιών φωνητικής τηλεφωνίας και άνω των 15 προσφέρουν ήδη υπηρεσίες. Ο ίδιος ο υπουργός Χρ. Βερελής δηλώνει ότι «η αγορά των τηλεπικοινωνιών στη χώρα μας λειτουργεί πλέον ανταγωνιστικά. Παρά τη σημαντική θέση και το μέγεθος του ΟΤΕ, ήδη ένας μεγάλος αριθμός τηλεπικοινωνιακών επιχειρήσεων δραστηριοποιείται στον τομέα αυτό». Στην κινητή τηλεφωνία κινούνται τέσσερις εταιρίες. Συνολικά ως σήμερα έχουν χορηγηθεί 235 άδειες γενικές και 53 ειδικές για την παροχή τηλεπικοινωνιακών υπηρεσιών.

Πάντα σύμφωνα με τα στοιχεία του ΥΜΕ, ο λεγόμενος μεγάλος παίκτης της αγοράς, ο ΟΤΕ, κατέχει περίπου το 60% του κύκλου εργασιών (σταθερής και κινητής) του συνόλου της ελληνικής τηλεπικοινωνιακής αγοράς. Ο Μαν. Γιακουμάκης, πρόεδρος της εποπτεύουσας τον κλάδο Εθνικής Επιτροπής Τηλεπικοινωνιών - Ταχυδρομείων, σημειώνει ότι μέχρι το Σεπτέμβρη του 2002, ο Οργανισμός είχε χάσει το 2,3% από την πίτα της σταθερής τηλεφωνίας. Πέρσι το Μάρτη οι ανταγωνιστές του είχαν μόνο το 0,01%. Η ίδια η διοίκηση του Οργανισμού εκτιμά ότι μέσα στο 2002 έχασε το 3% της αγοράς. Ομως όλα αυτά σημαίνουν ότι ο «ανταγωνισμός» - όπως οι κρατούντες τον προσδιορίζουν και τον επιθυμούν - λειτουργεί;

Στην έκθεσή του για την «Απελευθέρωση της αγοράς των τηλεπικοινωνιών και τις επιπτώσεις στην απασχόληση του κλάδου» το Κέντρο Προγραμματισμού και Οικονομικών Ερευνών (ΚΕΠΕ) σημειώνει: «Η δημιουργία μεγάλου σχετικά αριθμού νέων επιχειρήσεων, αν και επιθυμητή, από μόνη της δεν αποτελεί και ικανοποιητικό δείκτη θετικών εξελίξεων στον κλάδο. Με δεδομένη τη μεγάλη κινητικότητα που παρατηρείται στο θέμα αυτό, αντιπροσωπευτικό δείκτη αποτελεί η δημιουργία πολλών βιώσιμων επιχειρήσεων». Για παράδειγμα αναφέρει τις 162 επιχειρήσεις που μέχρι το 2000 αδειοδοτήθηκαν για παροχή υπηρεσιών διαδικτύου. Τονίζει ότι ο αριθμός αυτός «είναι σαφώς μεγαλύτερος από εκείνον που μπορεί να είναι βιώσιμος», ότι «οι σχετικά μεγαλύτερες επιχειρήσεις του κλάδου επιβιώνουν καλύτερα στην αγορά», ότι «η αγορά κυριαρχείται ολοένα και περισσότερο από τις 2-3 μεγαλύτερες επιχειρήσεις του χώρου» και ότι «λιγότερες από το 10% από αυτές (σ.σ. τις 162) έχουν άξια λόγου παρουσία».

Γενικά για τον τηλεπικοινωνιακό κλάδο, οι ερευνητές του ΚΕΠΕ προειδοποιούν: Ο αριθμός των επιχειρήσεων «είναι μάλλον μεγαλύτερος από εκείνο που μπορεί να είναι βιώσιμος» και «οι σχετικά μεγαλύτερες επιχειρήσεις του κλάδου επιβιώνουν καλύτερα στην αγορά». Το ΚΕΠΕ προδικάζει «συνεργασίες, συγχωνεύσεις και εξαγορές».

Αλλωστε οι μεγαλύτερες επιχειρήσεις έχουν ήδη αρχίσει να «απορροφούν» μικρότερες, ακόμα και «επιτυχημένες». Ενδεικτικά, μόνο πέρσι η «Panafon - Vodafone» απορρόφησε τις «Panafon Εμπορική» και «Unifon», τους μεγαλύτερους δηλαδή εμπορικούς συνεργάτες της. Οπως απορρόφησε και τις εταιρίες ««ΝΕΧΤΝΕΤ», ΤΕΤΟΜΑ ΚΟΜ» και «MULTIMEDIA». Πέρα από την ηγεμονική της θέση στην κινητή τηλεφωνία, απέκτησε άδεια παροχής υπηρεσιών ασύρματης σταθερής τηλεφωνίας. Η δε «Telekom Italia», που ελέγχει την εταιρία κινητής τηλεφωνίας «Stet Hellas», ελέγχει και τις «Μεσογειακές Ευρυζωνικές Υπηρεσίες», που επίσης έλαβε άδεια παροχής υπηρεσιών ασύρματης σταθερής τηλεφωνίας. Παράλληλα δραστηριοποιείται και στην παροχή υπηρεσιών διαδικτύου.

Και στην πράξη λοιπόν φαίνεται ότι το μεγάλο ψάρι τρώει το μικρό. Οι μεγάλες εταιρίες δεν αφήνουν χώρο για τις μικρές. Αναπτύσσονται, προσφέροντας όλο και περισσότερες υπηρεσίες, δραστηριοποιούμενες σε ευρύ φάσμα υπηρεσιών. Οι μικρές εταιρίες εκ των πραγμάτων δεν αντέχουν τον ανταγωνισμό.

Και επειδή τα μονοπώλια, η συγκέντρωση και συγκεντροποίηση κεφαλαίου δεν είναι ελληνικό προνόμιο, θυμίζουμε έρευνα που έκανε πέρσι ο ξένος οίκος «Forrester». Συμμετείχαν 26 εταιρίες κινητής τηλεφωνίας της Ευρώπης και οι προβλέψεις για το μέλλον τους ήταν δυσοίωνες.

Οι αναλυτές εκτιμούν ότι μέχρι το 2015, η παγκόσμια αγορά θα ελέγχεται από όλες κι όλες πέντε εταιρίες. Στην έρευνα σημειώνεται ότι τα κέρδη των εταιριών από τα κινητά «τρίτης γενιάς» (προσφέρουν υπηρεσίες διαδικτύου κ.α. σε υψηλές ταχύτητες) θα αρχίσουν να μειώνονται αισθητά από το 2013 και μετά. Η «Forrester» προβλέπει συμπίεση κερδών και τι άλλο; «Συνεχείς συγχωνεύσεις ή εξαγορές εταιριών».

Βραχυπρόθεσμα, η «Forrester» προδικάζει ότι στο διάστημα 2000-2005 ο μέσος όρος εσόδων για κάθε χρήστη κινητού τηλεφώνου θα μειωθεί κατά 15% (αποτέλεσμα προφανώς και της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης που αναγκάζει τα πλατιά λαϊκά στρώματα να «κόβουν» από παντού). Η μείωση θα είναι μεγαλύτερη στις υπηρεσίες φωνητικών και γραπτών μηνυμάτων, όπου τα έξοδα των πελατών θα μειωθούν κατά 36%. Το αποτέλεσμα; Πολλές εταιρίες θα σταματήσουν να είναι βιώσιμες μετά το 2003.

Μια τέτοια προοπτική σημαίνει χιλιάδες απολύσεις. Ηδη, εταιρείες τηλεπικοινωνιακών υπηρεσιών, για να αντιμετωπίσουν τα πρώτα συμπτώματα της κρίσης έχουν προχωρήσει σε χιλιάδες απολύσεις. Ειδικά για την Ελλάδα, το ΚΕΠΕ υπογραμμίζει ότι η πρακτική των συγχωνεύσεων - εξαγορών - συνεργασιών «σαφώς περικόπτει τον αριθμό των θέσεων απασχόλησης. Ο αριθμός των απασχολούμενων στις επιχειρήσεις που προκύπτουν από τις πρακτικές αυτές, κατά κανόνα, είναι μικρότερος από το άθροισμα των απασχολουμένων στις επιχειρήσεις που συγχωνεύτηκαν».

Η ΚΕ του ΚΚΕ στο 16ο Συνέδριο του Κόμματος υπογράμμιζε μεταξύ άλλων: «Οι καπιταλιστικές αναδιαρθρώσεις, με τη μία ή την άλλη μορφή, εκτείνονται σήμερα σε όλο τον καπιταλιστικό κόσμο, ανεξάρτητα από τη βαθμίδα ανάπτυξης των ξεχωριστών χωρών ή περιφερειών». Συνέχιζε: «Στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ενωσης έχουν αναπτυχθεί όλες οι διαδικασίες για την πλήρη απελευθέρωση της αγοράς και τον άγριο ανταγωνισμό ανάμεσα στις μονοπωλιακές επιχειρήσεις. Προωθούνται μεγάλης κλίμακας εξαγορές και συγχωνεύσεις, κυρίως στις τηλεπικοινωνίες... Επιδιώκεται να ενισχυθούν τα μονοπώλια και η θέση τους στον ανταγωνισμό τους κυρίως έναντι των ΗΠΑ, αλλά και της Ιαπωνίας».

Για την Ελλάδα εξειδίκευε: «Επιτυγχάνεται η υλοποίηση του βασικού σχεδιασμού των καπιταλιστικών αναδιαρθρώσεων. Σημειώθηκε νέο επίπεδο συγκεντροποίησης και μονοπώλησης. Είναι ραγδαία η διείσδυση των ιδιωτικών μονοπωλίων στον τομέα των κοινωνικών υπηρεσιών, η οποία θα επιταχύνει και τη διαδικασία συγκεντροποίησης. Αυξητική τάση εμφανίζουν οι κλάδοι των μεταφορών και των τηλεπικοινωνιών, οι οποίοι στην πραγματικότητα είναι βιομηχανικοί».

Και εγώ έδινα! Τι μπορούσα να κάνω; Στη γωνία με περίμενε η «17 Νοέμβρη». Οχι η «17 Νοέμβρη» που πάει ο νους σας, η άλλη. Αυτή που έχει μαζί της το στρατό, την αστυνομία, τη δικαιοσύνη, το σχολείο, τη θρησκεία... Τη «17 Νοέμβρη», λέω, που από τη γέννα σου μέχρι το θάνατό σου σε σημαδεύει με τα μπαζούκας. Σου κλείνει με το αυτόματο το δρόμο. Σε κυνηγάει στις διαδηλώσεις. Σε πετάει στην ανεργία. Σε σπρώχνει στα ράντζα και τους διαδρόμους των νοσοκομείων...

Με τέτοια πείρα, λοιπόν, πίστεψτε με, δράμι δε συγκινούμε για το «δράμα» που παίζεται στις «αγίες οικογένειες». Αυτοί έχουν και το πεπόνι και το μαχαίρι, θα τα βρούνε. Αλλωστε αυτοί γνωρίζουν τους εκβιαστές τους. Δικά τους παιδιά είναι. Μισθοδοτούμενα τσιράκια τους. Υπάλληλοί τους, που στο μεταξύ έμαθαν - από τα «μέσα» - τις βρωμιές που συμβαίνουν και που επιβάλλεται να κρυφτούνε. Για μια ενδοοικογενειακή υπόθεση, πρόκειται. Ανακατατάξεις στη «ζωή της νύχτας», συμβαίνουν. Για - μίνι - εξέγερση των μπράβων μιλάνε...

... Κουβέντα, όμως, για τη νεολαία που βαράει κλειστές πόρτες. Αυτός και αν είναι εκβιασμός. Νέοι άνθρωποι να σκουριάζουν. Νέοι άνθρωποι να αποστρατεύονται πριν ακόμα ξεκινήσουν. Κουβέντα για τα γερόντια που τη βγάζουν στη στέρηση. Λέξη για τους αγρότες που βουλιάζουν στις λάσπες των υποσχέσεων. Και πάνω απ' όλα, πάνω από τα κεφάλια μας δηλαδή, να κρέμεται ο πόλεμος.

Μακρόνησος: Μια φωτογραφία, που θυμίζει μαθητική συντροφιά. Κι όμως, το κορίτσι με τις κοτσίδες, η Βαγγελίτσα Σκευοφύλακα, σε λίγο θα έχει παραλογίσει από το ξύλο...

«Ολες αυτές οι φωτογραφίες είχαν "τραβηχτεί" κρυφά, καθώς οι συγκρατούμενες κρατούσαν "τσίλιες", για να μπει η μηχανή στο στρατόπεδο - από τη Χίο ακόμα την κρύβαμε. Η Μαριγούλα Μαστρολέων - Ζέρβα, λ.χ., παράγγελνε: "Να μου στείλεις αυτό, αλλά να το βάλεις στη ζάχαρη", τάχα ότι θα κάνουμε γλυκά και η αδελφή της, που έπαιρνε το μήνυμα, καταλάβαινε», θυμάται η Νίτσα Γαβριηλίδου. «Η Ιρμα η Τερζάκη, η Κική Διονυσοπούλου είχαν βρει άλλους τρόπους. Για παράδειγμα, μας βοηθούσαν σ' αυτό οι Μυτιληνιές ανταρτομάνες, που μέσα στις βράκες τους έκρυβαν και φωτογραφικές μηχανές. Οταν βλέπαμε μια συγκρατούμενη Μυτιληνιά να περπατά αργά και κουνιστά, εμείς λέγαμε: "Α, αυτή είναι... φορτωμένη".

Ανάμεσα στις συγκρατούμενες και η Ζακυνθινιά ζωγράφος, η αξέχαστη Κατερίνα Χαριάτη, που σχεδίαζε πορτρέτα και σκηνές από τη ζωή των γυναικών στην εξορία. Είμαστε και μαθήτριές της στο σχέδιο με την Ιρμα και γελούσαμε μαζί της, όταν η καημένη μας έλεγε: "Μα, δε δίνετε λίγη προσοχή!". "Μα, Κατερίνα, της λέγαμε, εμάς ο νους μας είναι αλλού κι εσύ μας λες να κρατάμε το μολύβι έτσι, να κάνουμε έτσι...". Εχω ακόμα το άλμπουμ με τα σχέδιά της... όπου έχει απαθανατίσει τις συναγωνίστριές μας, γυναίκες του λαού... Εκείνη, λοιπόν, την ημέρα που μας έκαναν την επίθεση, την είδαμε να έρχεται με το κεφάλι της τυλιγμένο σ' ένα κασκόλ με κρόσσια για να μη φαίνεται το πρόσωπό της και να την περάσουν για ηλικιωμένη. "Η Χαριάτη κουρσάρος", φωνάξαμε. Είχαμε όλες ντυθεί με χοντρά ρούχα, για να προφυλαχτούμε από το ξύλο που το περιμέναμε. Η Παΐζη φορούσε τη γούνα της ανάποδα. Στο αντίκρισμά της, η Ιρμα της λέει: "Αλέκα, μοιάζεις σαν ανάποδη αρκούδα". Κι εκείνη, βλέποντας την Ιρμα να φορά κάτω παντελόνι, πάνω απ' αυτό φόρεμα και τη ζακέτα της με την κουκούλα, γυρίζει και της απαντά: "Κι εσύ σαν τρίπατο σπίτι"! Αυτό το γέλιο μάς κράταγε!

Η συνέχεια, βέβαια, δεν ήταν καθόλου αστεία...

Το πρωί της 30ής Ιανουαρίου μας ξυπνούν μέσα στα άγρια χαράματα. Οι σκηνές γέμισαν από ουρλιαχτά και βρισιές, από κλοτσιές και σπρωξίδι. "Την Παναγία σας, Βουλγάρες, ήρθε η ώρα σας". "Σήμερα θα σας πάρουμε το αίμα". "Ολες έξω και κατεβείτε γρήγορα στο θέατρο". Τα μεγάφωνα - μουσική υπόκρουση που συνοδεύει την παράσταση - εντείνουν την ψυχολογική ατμόσφαιρα με τα συνθήματά τους: "Γυναίκες του ΕΣΑΓ, σκεφθείτε την τελευταία ευκαιρία που σας δίνουμε να φύγετε στα σπίτια σας. Τα γραφεία μας σας περιμένουν. Σε λίγα λεπτά θα είναι πλέον αργά"».

Διαβάζουμε τη συνέχεια στο βιβλίο της Νίτσας Γαβριηλίδου: «Ο πατέρας μου Κώστας Γαβριηλίδης» (εκδόσεις «Εντός»).

«...Αρπάζουν τα μωρά από την αγκαλιά των μανάδων. Δεν είναι άξιες αυτές να μεγαλώνουν Ελληνόπουλα. Κι είναι άξιοι αυτοί που χωρίζουν το παιδί από τη μάνα. Αραγε, σκεφτήκανε ποτέ τους τι αισθήματα δημιουργούσαν στις τρυφερές ψυχές των παιδιών οι φοβερές αυτές εικόνες, τι βιώματα θα μπορούσαν να σέρνουν σ' όλη τους τη ζωή τα παιδάκια αυτά, καθώς βλέπανε να κλοτσούν τις μανάδες τους, να τις βρίζουν με τα χειρότερα λόγια, να τις ταπεινώνουν; Σπαράζει η ψυχή μας από το κλάμα των παιδιών...

...Μας διατάζουν να μπούμε κατά πεντάδες και σε συνέχεια μας βάζουν μέσα σε σκηνές, από σαράντα γυναίκες στην κάθε μία. Κάθε σκηνή θα ζήσει ξεχωριστά το δικό της δράμα. Η σκηνοθεσία κι εκεί είναι έτοιμη. Διακρίνεις μερικά φορεία, Αλφαμίτες με το άσπρο περιβραχιόνιο και τον κόκκινο σταυρό. Θα μας χρειαστούν για τις πρώτες βοήθειες. Ολοι τους οπλισμένοι με πιστόλια και στα χέρια ο καθένας κρατεί κι από κάτι ξεχωριστό, βούρδουλα, συρματόσχοινα, βούνευρα, γκλομπ, όλα ήταν στην ημερήσια διάταξη. Μ' αυτά τα βλέπουμε, κείνα όμως που ήταν χειρότερα, ήταν σαν φορούσαν γάντια δερμάτινα και ξέραμε πως μέσα εκεί κρύβονταν λάμες μετάλλινες, που σαν έτρωγες ένα μπάτσο από το χέρι εκείνο σού 'φτανε για να δεις τον ουρανό σφοντύλι... Σε λίγο αρχίζουν ν' αρπάζουν διάφορες κοπέλες και να τις βγάζουν έξω από τη σκηνή. Δεν ξέρουμε πού τις παν, τι τις περιμένει... Μέσα στη σκηνή παίρνουν στην τύχη διάφορα κορίτσια και τα χτυπούν μπροστά στα μάτια μας. Οι σκηνές είναι ανατριχιαστικές... Τα ρόπαλα πέφτουν στις πλάτες των κοριτσιών. Μάλιστα, τις διατάζουν να βγάλουν τα παλτά τους για να γίνονται πιο αισθητά τα χτυπήματα. Από παντού ακούγονται βογκητά και ουρλιαχτά. Ολες έχουμε αγριευτεί. Ζούμε κάτι σαν τη νύχτα του Αγίου Βαρθολομαίου.

»...Τώρα έχει σκοτεινιάσει και το νησί, με τις μαύρες σκηνές στη σειρά, παίρνει μια πένθιμη όψη... Μπαινοβγαίνουν οι Αλφαμίτες με τους φακούς στα χέρια. Οι ηλικιωμένες προσπαθούν να προστατέψουν τα κορίτσια...

...»Σ' αυτές τις ώρες είχε αλλάξει η φυσιογνωμία μας, λέει η συνομιλήτριά μας. Κοιτάζαμε η μια την άλλη και λέγαμε μέσα μας "αυτή είναι η κοπέλα η τάδε, που ήξερες χαρωπή και γελαστή;". Ολες είχαμε γίνει κάτι άλλο...

...Οταν κάποτε πήρε τέλος η εφιαλτική νύχτα, άρχισαν να κυκλοφορούν και τα πρώτα νέα: "Η Βαγγελιώ Σκευοφύλακα σακατεύτηκε από το ξύλο, έχασε τα λογικά της. Η Σόνια Κώνστα κι η Στέλλα Παπαλωκά πάθανε εγκεφαλική διάσειση. Η Ελένη Λαμπράκη χτυπήθηκε άσχημα στο κεφάλι. Η Νίκη Σαφλέκη χτυπημένη άγρια φτύνει συνέχεια αίμα"... Στη δική μας σκηνή βλέπουμε κατάχαμα την Κασσιανή Καρζή, πρησμένη σαν μπαλόνι, να μη μπορεί να σηκωθεί, το ίδιο κι η Παρθένα Χαρμανίδου... Τη Μακρόνησο κι ας την έζησες δεν μπορείς να την περιγράψεις. Δεν την πιάνει ο νους του ανθρώπου. Αδυνατείς ν' αποδώσεις την ατμόσφαιρά της. Την οργανωμένη και καλά μελετημένη μάχη που έδωσαν ενάντια στην ανθρώπινη συνείδηση. Ενάντια στην αντοχή του ανθρώπου...».

Κι όμως, οι φωτογραφίες μιλάνε ακόμα...