«Ο Χάρι Πότερ και το Τάγμα του Φοίνικα», του Ντέιβιντ Γέιτς. Μια ακόμα βαρετή ταινία με μάγους και μαγείες. Ελπίζουμε να είναι η τελευταία γιατί, πια, έχει ξεχειλώσει το θέμα. Μην παρασυρθείτε από τα δημοσιεύματα και τις πωλήσεις του βιβλίου. Και το τσιγάρο καπνίζεται σωρηδόν, αλλά βλάπτει σοβαρά την υγεία!

«Ο Τελευταίος Επιζών», του Σκοτ Γουίπερ. Ενας θανατοποινίτης μεταφέρεται σε ένα έρημο νησί. Σε λίγο φτάνουν άλλοι δέκα θανατοποινίτες. Αμέσως αρχίζει ένα «παιχνίδι» θανάτου. «Ο Τελευταίος Επιζών» θα κερδίσει την ελευθερία του! Ναι, ακριβώς, όπως στην τηλεόραση. Μόνο που εδώ μιλάμε για εξόντωση. Δεν αποκλείεται, βέβαια, να το δούμε και αυτό στο μέλλον...

«Η Τελευταία Νύχτα», του Λάγιος Κολτάι. Ετοιμοθάνατη γιαγιά διηγείται το μεγάλο της έρωτα. Ενα οικογενειακό αστικό δράμα. Συμμετέχουν καλοί ηθοποιοί. Τη γιαγιά παίζει η Βανέσα Ρεντγκρέϊβ.

Τέσσερα άτομα σε μια μικρή πόλη. Τέσσερα «μικρά» άτομα τα οποία δεν τολμούν να αποκαλύψουν τις «μικρές» επιθυμίες τους. Κλεισμένοι στον εαυτό τους, υποφέρουν βουβά. Μια φωνή, μια κραυγή, θα τους ελευθέρωνε. Ομως δε βγαίνει από τα στήθη τους. Η έλλειψη θάρρους, η ατολμία τους, τους κρατάει στο έδαφος. Ενώ θέλουν να πετάξουν!

Τι σας θυμίζει; Τη ζωή; ΄Η όχι; Πάντως, η δική τους ιστορία είναι και η δική μας ιστορία. Ενας χωρισμένος άντρας, που δεν τολμάει να ξαναρχίσει τη ζωή του. Προσποιείται ότι του λείπει το σεξ, ενώ αυτού του λείπει ο έρωτας, η αγάπη. Δίπλα του η αδερφή του είναι εγκλωβισμένη σε έναν αδιάφορο γάμο. Κανένα από τα αδέρφια δεν ανοίγει πρώτο το στόμα του. Ισως να μην το ανοίξουν ποτέ. Και, ωστόσο, υπάρχει ανάγκη να μιλήσουν...

Παίζουν: Εμανουέλ Ντεβός, Ζαν Πιερ Νταρουσέν, Ερίκ Καραβακά.

Ο Μπέργκμαν σε όλο του σχεδόν το έργο ασχολήθηκε με τις διαπροσωπικές σχέσεις. Εχει σκύψει το φακό του πάνω στις «ψυχές» των ανθρώπων. Εχει μελετήσει τις αντιδράσεις τους. Εδώ, στις «Σκηνές από ένα Γάμο», παρακολουθεί ένα ζευγάρι, που ενώ εξωτερικά δείχνει αρμονικό, ενώ διαθέτει όλα τα «προσόντα» για να είναι ευτυχισμένο, στην ουσία είναι ήδη διαλυμένο. Δε μένει παρά μια μικρή αφορμή για να φτάσει στην οριστική διάλυση...

Ο Μπέργκμαν με κινήσεις χειρούργου παρακολουθεί την καθημερινή φθορά. Ελευθερώνει το καπάκι της σχέσης και αργά, βασανιστικά, έρχονται στην επιφάνεια όλα όσα το ζευγάρι κρατούσε επιμελώς κλεισμένα. Και τα οποία μόλις έρθουν σε επαφή με τον αέρα, μας αποκαλυφθούν, γίνονται καταλύτης στη σχέση.

Παίζουν: Λιβ Ούλμαν, Ερλαντ Γιόζεφσον, Μπίμπι Αντερσεν.

«Μητέρα Γιος», «Πατέρας Γιος» και «Τα Αδέρφια», που δε γυρίστηκαν ακόμα, είναι μια τριλογία του Σοκούροφ με θέμα την οικογένεια και τους στενούς συγγενείς! Ενα θέμα που για τον καλό Ρώσο δημιουργό, φαίνεται, είναι φετίχ. Το τελευταίο έργο του Σοκούροφ η «Αλεξάνδρα», η οποία θα βγει την επόμενη εβδομάδα στις ελληνικές αίθουσες, πάλι με τους στενούς συγγενείς ασχολείται (μια Ρωσίδα γιαγιά αναζητά τον στρατιωτικό εγγονό της στην πολεμική Τσετσενία).

Πολύ λίγα πράγματα έχει να πει κανείς για την οικογένεια και τους στενούς συγγενείς! Σε κοινωνίες όπως η ρώσικη, κοινωνίες με παράδοση σε τέτοιου είδους ανθρώπινες σχέσεις, η θετική γνώμη για την οικογένεια είναι δεδομένη. Επομένως, ο δημιουργός νιώθει στενάχωρα... Αυτό, όμως, δε συμβαίνει με τον Σοκούροφ. Γιατί εκείνος πήρε αυτό το δεδομένο και το έκανε ποίημα!

Στις δυο αυτές ταινίες, και ιδιαίτερα στην πρώτη, η κινηματογραφική οθόνη έγινε καμβάς που πάνω του ζωγραφίστηκαν μοναδικά ανθρώπινα συναισθήματα. Ο θεατής δεν μπορεί να ξεχωρίσει από πού προέρχεται η ευχαρίστηση που δέχεται. Από το περιεχόμενο των ταινιών, που είναι ό,τι καλύτερο έχει να επιδείξει ο άνθρωπος, τρυφερότητα, αγάπη, αφοσίωση ή από τη φόρμα τους. Μια φόρμα που παίρνει τον κινηματογράφο από τη ρεαλιστική απεικόνιση της πραγματικότητας και τον οδηγεί στην πραγματική δημιουργία. Εκεί που η πραγματικότητα μετατρέπεται σε εξαιρετικά καλαίσθητες εικόνες. Εικόνες που από μόνες τους αποτελούν έργα τέχνης!

Απλά, λοιπόν, θέματα, δοσμένα με εξαιρετικά καλλιτεχνικό τρόπο. Εικόνες που μοιάζουν με πίνακες ζωγραφικής, καμωμένες όλες με το χέρι και όχι με το κομπιούτερ. Εικόνες που διαρκούν και διαρκούν στην οθόνη δίνοντας την ευκαιρία στο θεατή να επικοινωνήσει μαζί τους. Οπως κάνει με τους πίνακες των μεγάλων ζωγράφων που στέκεται απέναντί τους προσπαθώντας να τους χορτάσει...

Εξαιρετική εβδομάδα! Ενα αφιέρωμα (πέντε ταινίες) στον ζωγράφο και ποιητή κινηματογραφιστή Αλεξάντερ Σοκούροφ. Ενα αφιέρωμα που σε «μπάζει» στο έργο του, το οποίο, όμως, θέλει προσοχή στην ανάγνωση. Γιατί ενώ οι εικόνες του είναι σπάνιας ομορφιάς και ευαισθησίας και δεν επιδέχονται αμφισβήτησης, η ιδεολογία του ανοίγει συζητήσεις. Οι ταινίες που θα προβληθούν είναι: 1) «Μολώχ», μια μέρα «ξεκούρασης» για τον Χίτλερ ή το «ανθρώπινο» πρόσωπο του αιματοβαμμένου δικτάτορα, 2) «Ηλιος», το τραγικό πρόσωπο του αυτοκράτορα Χιροχίτο τη στιγμή της παράδοσης της Ιαπωνίας στους Αμερικανούς, 3) «Ρώσικη Κιβωτός», μια πανέξυπνη «ξενάγηση» στην ιστορία του Ερμιτάζ, 4) «Μητέρα Γιος», 5) «Πατέρας Γιος», δυο ταινίες πλημμυρισμένες με ανθρώπινα συναισθήματα.

Μετά τον Σοκούροφ ο επίσης ποιητής και ζωγράφος Ιγκμαρ Μπέργκμαν (σε επανάληψη και αυτός): «Σκηνές Γάμου» (1975). Ενα παντρεμένο ζευγάρι σε στιγμές διάλυσης! Ακολουθεί, με μεγάλη απόσταση, το επίσης τρυφερό και ανθρώπινο φιλμ του Ζερόμ Μπονέλ, «Περιμένοντας Κάποιον».

Μετά από την ποίηση και την ευαισθησία, βουτιά στα μολυσμένα (μεταφυσικά) νερά του «Χάρι Πότερ, Και Του Τάγματος του Φοίνικα». Μια ακόμα βιομηχανική κονσέρβα με μάγους, μαγείες και «κόλπα». Προέκταση του Χάρι Πότερ, «Ο Τελευταίος Επιζών», του Σκοτ Γουίπερ. Ενα πιο άγριο Survivor από αυτά που βλέπουμε στην τηλεόραση. Λέτε να ανοίγουν το δρόμο; Θα δείξει!

Τέλος, η εβδομάδα κλείνει με το αστικό δράμα «Η Τελευταία Νύχτα», του Λάγιος Κολτάι. Μια διήγηση της γιαγιάς, λίγο πριν κλείσει τα μάτια, για τον αληθινό έρωτα της ζωής της (πριν πενήντα χρόνια).

Από πάνω προς τα κάτω: «Ρώσικη Κιβωτός», «Μητέρα και γιος», «Πατέρας και γιος», «Μολώχ», «Ηλιος»

Αυτόν τον άνθρωπο(;), αυτόν το θεό της σφαγής, διάλεξε ο Σοκούροφ να εξανθρωπίσει! Ο Ρώσος δημιουργός προσπαθεί μια ανατροπή. Πηγαίνει κόντρα στις κατάρες και στην οργή της ιστορίας. Πλησιάζει τον Χίτλερ χωρίς προκαταλήψεις και προσπαθεί να ανιχνεύσει ανθρώπινα στοιχεία.

Αυτή καθ' εαυτή η προσπάθεια, δεν πρέπει, σώνει και καλά, να αποκλειστεί. Παρότι κάποιος μπορεί να πει, πως προηγούνται άλλες, πιο αναγκαίες, αναζητήσεις! Ο Σοκούροφ, πάντως, αυτή την επιθυμία είχε. Και την πραγματοποίησε με τον καλύτερο τρόπο! Πρώτα εικαστικά. Οι εικόνες του είναι ανεπανάληπτες. Δεν έχεις την αίσθηση ότι βλέπεις κινηματογράφο. Εχεις την αίσθηση ότι παρακολουθείς έναν πραγματικό κόσμο. Εναν πραγματικό κόσμο, εξωπραγματικό, όμως! Αφού όλα θυμίζουν την πραγματικότητα, ενώ αυτή δεν υπάρχει! Ο,τι συμβαίνει στην οθόνη έχει μετασχηματιστεί σε τέχνη. Εχει γίνει χορογραφία, μουσική, ποίηση... Βλέπεις έναν κόσμο υπαρκτό, αλλά μεταπλασμένο! Μεταπλασμένο και στη φόρμα και στο περιεχόμενο.

Πρώτα το σπίτι του Χίτλερ. Στην πιο ψηλή κορφή του Ολύμπου (στις Αλπεις). Πνιγμένο στα σύννεφα! Μοιάζει με αετοφωλιά. Πάνω από αυτό δεν υπάρχει τίποτα άλλο. Σίγουρο εδώ κατοικεί ο «θεός»!.. Υστερα τα πρόσωπα. Ο Χίτλερ, ο Γκέμπελς, ο Μπόρμαν, οι γυναίκες τους και, κυρίως, η Εύα Μπράουν. Μοιάζουν θεατρικές φιγούρες, όμως, είναι όλοι ζωντανοί. Οχι όπως τους ξέρουμε από την ιστορία. Είναι ζωντανοί με την πραγματική έννοια της λέξης. Δεν είναι, πια, μηχανές. Είναι άτομα που, ενδεχομένως, πονάνε όταν τους τσιμπάς.

Πονάνε, έχουν συναισθηματικές μεταπτώσεις, όπως όλοι οι κανονικοί άνθρωποι, διασκεδάζουν, τρώνε, χορεύουν, ονειρεύονται, διαφωνούν. Διαφωνούν... τρόπος του λέγειν. Ποιος να διαφωνήσει με τον Χίτλερ; Μόνον η Εύα Μπράουν! Ολα συμβαίνουν μέσα σε μια μέρα. Οσο διαρκεί η επίσκεψη του Χίτλερ και της παρέας του στην ερωμένη του. Στιγμή όμως, και αυτό είναι στα συν του Σοκούροφ, που δεν παρασύρθηκε σε συναισθηματισμούς, δεν παύουν να είναι και αυτό που πραγματικά αντιπροσωπεύουν! Αυτό με το οποίο έχουν καταγραφεί στην ιστορία. Εργαλεία μιας αρρωστημένης μηχανής. Η οποία θέλει να κυριεύσει τον κόσμο, χωρίς να νοιάζεται για τις ανθρώπινες θυσίες και το αίμα. Ενώ όλα μοιάζουν ότι έχουμε να κάνουμε με μια φιλική συνάντηση, ο φόβος και η αγωνία του πολέμου, οι σφαγές και η τρελή επιθυμία του Χίτλερ να κατακτήσει τον κόσμο είναι διάχυτη παντού. Ο Σοκούροφ κράτησε μια εξαιρετική ισορροπία. Ενώ προσπαθεί να μας μπάσει στον ανθρώπινο κόσμο του Χίτλερ, δεν παραγνωρίζει και το τέρας που ξέρουμε από την ιστορία. Εκεί που νομίζεις ότι μάλλον θα τον συμπαθήσεις, κάτι συμβαίνει και επανέρχεσαι στην τάξη! Ο Χίτλερ παραμένει Χίτλερ, έστω και αν μοιάζει με άνθρωπο!

Ο χώρος δε με παίρνει να συνεχίσω. Η ταινία σηκώνει πολλή κουβέντα. Ομως, ένα πράγμα σας λέω με βεβαιότητα και αναλαμβάνω πλήρως την ευθύνη. Αν δεν τη δείτε, όπως και τις άλλες του αφιερώματος, εσείς θα είστε οι χαμένοι! Ο,τι επιφυλάξεις, ό,τι αντιρρήσεις και διαφωνίες θα προκύψουν μετά την επαφή σας με το αφιέρωμα, μπορεί και πρέπει να σας διευκολύνουν στις γενικές αναζητήσεις σας. Αναζητήσεις για την πολιτική, για την τέχνη, για τους καλλιτέχνες και το ρόλο τους στην κοινωνική εξέλιξη.

Παίζουν: Λεονίντ Μοζγκοβόι, Ελενα Ρουφάνοβα.

*Ο Μολώχ είναι μέρος της τριλογίας «Οι Μεγάλοι του 20ού αιώνα»: Λένιν (Ταύρος), Χιροχίτο (Ηλιος), Χίτλερ (Μολώχ). Σ.σ. Δεν έχω δει τον Λένιν, «πληροφορίες», ωστόσο, λένε, πως ο Σοκούροφ δεν τον μεταχειρίστηκε όπως του άξιζε από την ιστορία του και το έργο του (θα δούμε, όταν - και εφόσον - δούμε την ταινία).

Να ξεκινήσουμε με τον ηθοποιό. Ο Ισέι Ογκάτα, που υποδύεται τον Χιροχίτο, παραδίδει μαθήματα υψηλής ποιότητας υποκριτικής. Με ελάχιστους διαλόγους, χωρίς ούτε μια στιγμή κάποιος να περιγράψει την ψυχική του κατάσταση, να ξέρουμε δηλαδή για ποιο πράγμα βασανίζεται, μόνον με τις κινήσεις του, οι οποίες γίνονται από όλο το σώμα του, από το πρόσωπό του, από τα μάτια του και κυρίως από τα χείλη του (ένα είδος τραγικού τικ), με αυτά τα «μέσα» ο Ισέι Ογκάτα, βγάζει όλον τον τραγικό ψυχισμό ενός αυτοκράτορα με αρμοδιότητες θεού, που βλέπει τα πάντα γύρω του να καταρρέουν.

Να καταρρέουν, και αυτός να πρέπει να παραμείνει όρθιος. Να μην του επιτρέπεται, λόγω της θέσης του - ήταν θεός - μπροστά στη βέβαια επερχόμενη καταστροφή, να αφήσει τη συντριβή του να τον παρασύρει. Να δείξει πως είναι και αυτός άνθρωπος. Στην πραγματικότητα ένα κουρέλι από άνθρωπο! Μεγαλείο ηθοποιίας, παρότι θέλω να αποφεύγω τους απόλυτους χαρακτηρισμούς.

Ο Αλεξάντερ Σοκούροφ, στον «Ηλιο», πλησιάζει τον άνθρωπο Χιροχίτο. Τον Χιροχίτο που έζησε σαν πραγματικός θεός. Αφού οι εντολές του ήταν δεσμευτικές και εκτελεστές απ' όλους. Τον πλησιάζει τις ημέρες της συντριβής. Η Ιαπωνία έχει χάσει τον πόλεμο. Οι φαντάροι του, όμως, εξακολουθούν να πολεμούν. Η σφαγή είναι δεδομένη. Στα χιλιάδες, στα εκατομμύρια θύματα, θα προστεθούν και νέα. Αυτή τη φορά χωρίς καμία ελπίδα. Εχει προηγηθεί η Χιροσίμα και το Ναγκασάκι... Ο Χιροχίτο, λοιπόν, πρέπει να αποφασίσει. Η δική του ματαιοδοξία ή το σταμάτημα της αιματοχυσίας. Προτιμά την αποκαθήλωση. Παραιτείται από ...θεός και δέχεται να γίνει ένας κοινός άνθρωπος! Απόφαση που θυμίζει μεγάλες αρχαίες ελληνικές τραγωδίες...

Οι Αμερικανοί, οι νικητές, δεν ικανοποιούνται με την παράδοση. Θέλουν και τον παραπέρα εξευτελισμό του. Ο στρατηγός Ντάγκλας Μακ Αρθουρ αναλαμβάνει να μεταπείσει την Ουάσιγκτον. Ο αυτοκράτορας πρέπει να πέσει μαλακά...

Μια ταινία που άξια μπαίνει δίπλα στις αρχαίες ελληνικές τραγωδίες, δίπλα στον Σαίξπηρ. Τόσο για το περιεχόμενό της, όσο και για την αισθητική της. Εκείνο που της λείπει, για να μιλάμε για ένα «τέλειο» καλλιτεχνικό έργο, είναι η πολιτική αντιμετώπιση της ιστορίας. Η πολιτική υπενθύμιση, έστω, ότι όλα αυτά, πέρα από τα ανθρώπινα, που καλώς δείχνονται, για να είναι άρτια, πρέπει να δείχνονται και οι πολιτικές, οικονομικές, ιδεολογικές, παράμετροι. Αλλιώς μένουν μετέωρα. Εκείνο που νοιάζει την ιστορία είναι ποια ήταν η συμβολή του Χιροχίτο στην ιστορία του κόσμου και όχι αν ήταν καλός ή κακός άνθρωπος.

Ο Σοκούροφ αφήνει την πολιτική ανάλυση έξω από το κάδρο του. Μειώνοντας έτσι το έργο του. Και διακινδυνεύει την παρεξήγηση που κρέμεται από πάνω του. Οτι, δηλαδή, προσπαθεί να εξανθρωπίσει ανθρώπους, που οι ίδιοι έχουν απαρνηθεί την ανθρώπινή τους διάσταση. Και στον «Ηλιο», λοιπόν, ισχύουν αυτά που γράψαμε για τον «Μολώχ».

Παίζουν: Ισέι Ογκάτα, Ρόμπερτ Ντάουνι, Καόρι Μομόι, Σίρο Σάνο, Σιμέι Τσούτζι

Η «Ρώσικη Κιβωτός» είναι το περίφημο Ερμιτάζ. Τα καλλιτεχνικά έργα που έχει συγκεντρωμένα στο εσωτερικό του, έργα των Λεονάρντο ντα Βίντσι, Ογκίστ Ροντέν, Πάμπλο Πικάσο, Ανρί Ματίς, Πολ Γκογκέν, Πολ Σεζάν, Κλοντ Μονέ, Ρέμπραντ και άλλων (ο συνολικός αριθμός των έργων που ανήκουν στις συλλογές του Ερμιτάζ ξεπερνούν τα 3.000.000!), αλλά και η ίδια η ιστορία του κτιρίου! Μέρος του συγκροτήματος, που αποτελείται από έξι κτίρια, είναι και τα γνωστά από την επανάσταση των μπολσεβίκων χειμερινά ανάκτορα. Κάθε κτίριο, κάθε σάλα και ένα ιστορικό γεγονός.

Ο Σοκούροφ με έναν πανέξυπνο, και εξαιρετικά καλλιτεχνικό τρόπο, μας κάνει μέρος του φακού του. Ενας αόρατος Ρώσος αφηγητής να αφηγείται και ένας ορατός Ευρωπαίος, ένας Γάλλος μαρκήσιος, να μας ξεναγεί και εμείς να βλέπουμε και να μη χορταίνουμε. (Ο Σοκούροφ με τον Γάλλο ευγενή σχολιάζει τις ευρωπαϊκές αριστοκρατικές επιδράσεις και το μιμητισμό των Ρώσων ευγενών).

Μη φανταστείτε πως έχουμε να κάνουμε με μια ντοκιμαντερίστικη τυπική ξενάγηση. Οχι! Ο ικανότατος Ρώσος δημιουργός, για μια ακόμα φορά, μας εξέπληξε ευχάριστα! Η κινηματογράφησή του δεν έχει σε τίποτα να ζηλέψει από τα μεγάλα και μοναδικά έργα τέχνης που μας δείχνει. Είναι και αυτή μέρος της μεγάλης παγκόσμιας καλλιτεχνικής δημιουργίας. Ετοιμη να πάρει τη θέση της στη «Ρώσικη Κιβωτό». Με ένα τεράστιο σύνθετο μονοπλάνο, ο φακός του αποκαλύπτει στο θεατή, τη ρώσικη ιστορία των τελευταίων τεσσάρων αιώνων. Και αυτή η αποκάλυψη έχει τα χαρακτηριστικά μιας μεγάλης θεατρικής παράστασης. Από μπροστά μας περνάνε οι εποχές, οι άνθρωποι, οι καλλιτεχνικές τάσεις. Περνάνε συμπεριφορές, ντυσίματα, έρωτες, διασκεδάσεις. Περνάει η ίδια η ζωή! Και όλα αυτά, τονίζω, σε ένα και μοναδικό πλάνο!

Δεν έχω λόγια να περιγράψω την ομορφιά της εικόνας. Το μεγάλο πλήθος των εκατοντάδων ηθοποιών. Την κίνηση αυτών των ανθρώπων, τα κοστούμια, τις μουσικές. Ο θεατής θα μπορούσε να βγει απόλυτα ευτυχισμένος από την αίθουσα. Ομως, φαίνεται, η απόλυτη ευτυχία, δεν είναι εύκολη υπόθεση. Ο Αλεξάντερ Σοκούροφ, θύμα της μεγάλης του νοσταλγίας για το «ρομαντικό» παρελθόν της πατρίδας του, συγκράτησε τα χαλινάρια. Το άλογο με τα απλωμένα φτερά παρέβλεψε διαδρομές που δε θα έπρεπε να παραβλέψει. Ολη αυτή η κοσμογονία που μας παρουσίασε φαίνεται να έγινε ερήμην του λαού. Και αυτό δεν είναι ούτε σωστό, ούτε δίκαιο.

Πέρα, όμως, από τις ενστάσεις, οι οποίες είναι βάσιμες, η «Ρώσικη Κιβωτός» είναι ανεπανάληπτη! Και δείχνει, ανάμεσα στα άλλα, πως ο κινηματογράφος όταν βρεθεί σε καλά χέρια, είναι πράγματι η τέχνη των τεχνών. Γιατί συμπεριλαμβάνει, χρησιμοποιεί και αναδεικνύει το σύνολο των τεχνών και των καλλιτεχνικών εκφράσεων (αρχιτεκτονική, γλυπτική, ζωγραφική, σύνθεση, μουσική, κ.ά)!