Είναι μόνο σκόρπια αποσπάσματα. Κι όμως τα λένε όλα. Δε χρειάζονται εξηγήσεις. Δε χρειάζεται ούτε καν να διευκρινιστεί ο χώρος και ο χρόνος. Ολα βρίσκονται εκεί στον λεβέντικο καθαρό δωρικό τους λόγο. Σαν να τους βλέπεις νοερά, να ορθώνονται μπροστά στους στρατοδίκες της χούντας με ψηλά το κεφάλι, περήφανοι με τη σεμνότητα του κομμουνιστή. Αλύγιστοι με την ευλυγισία του καλού αγωνιστή. Δεν απολογούνται, ξετινάζουν το εγκληματικό καθεστώς και τα όργανά του.

Οταν είναι αναγκασμένοι να μιλούν για τον εαυτό τους είναι πάντα για να προβάλλουν το ΚΚΕ, την ιδεολογία του και το πρόγραμμά του.Δεν υπάρχει ιχνος ατομικότητας. Σε περιπτώσεις διηγούνται με ακρίβεια τα χειρότερα βασανιστήρια, που τους εξανάγκασαν στα κολαστήρια της ασφάλειας μόνο και μόνο για να μιλήσουν για το Κόμμα τους.

Πιστεύεις πως βρίσκεσαι σε εξωπραγματικό κόσμο. Και όμως είναι ο μόνος πραγματικός. Αυτός που ανεβάζει τον απλό άνθρωπο και τον περνάει στο επίπεδο του αγωνιστή κομμουνιστή. Είναι ο κόσμος της πρωτοπόρας επαναστατικής ιδεολογίας της εργατικής τάξης, που φτιάχνει αυτούς τους ατσάλινους ανθρώπους. Είναι αυτοί οι άνθρωποι που χαράζουν τους δρόμους για το μέλλον. Για την κοινωνία εκείνη που θα έχει καταργηθεί η εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο και θα αρχίσει η πραγματική ιστορία του ανθρώπου.

Είναι μόνο κάποια σκόρπια αποσπάσματα. Ο «Ριζοσπάστης» με αφορμή τη μαύρη επέτειο της 21ης Απριλίου 1967, τα πήρε από το πλούσιο αρχείο του ΚΚΕ. Δεν τα διαλέξαμε. Αυτά έτυχαν ανάμεσα στις χιλιάδες περιπτώσεις των κομμουνιστών αγωνιστών. Χωρίς να το επιδιώκουν διηγούνται την πραγματική ιστορία του λαού μας. Αυτή που χαράσσεται καθημερινά βήμα το βήμα από τέτοιους αγωνιστές. Χωρίς να το επιδιώκουν, διδάσκουν, πως αξίζει να ζει και να είναι ταυτόχρονα έτοιμος ακόμα και να πεθάνει ο άνθρωπος.

Ο δικτάτορας Παπαδόπουλος με τον Τομ Πάπας στην Αθήνα

Ενοχοι είναι αυτοί που έβαλαν εσάς να μας δικάσετε και να μας καταδικάσετε. Αυτοί που ξανάφεραν την καταχνιά, που αλυσόδεσαν τον ελληνικό λαό, που κατέλυσαν το Σύνταγμα, που κατάργησαν τις ελευθερίες και τα δικαιώματα των πολιτών, που γέμισαν την Ελλάδα με σύγχρονα Νταχάου, που εγκαθίδρυσαν στην κοιτίδα της Δημοκρατίας την πιο στυγνή δικτατορία, που αναβίωσαν τον βρικολακιασμένο φασισμό! Αυτοί που μετέτρεψαν τη χώρα μας σε πολεμικό προγεφύρωμα του αμερικάνικου ιμπεριαλισμού και των επιθετικών κύκλων του ΝΑΤΟ, σε επικίνδυνη εστία τυχοδιωκτισμών στα Βαλκάνια, στη Μεσόγειο και στην Ευρώπη που απειλεί την ειρήνη με θανάσιμο κίνδυνο. Εδώ βρίσκεται η πηγή του κακού. Και η αιτία της σημερινής δίκης.

Στο εδώλιο του κατηγορουμένου καθόμαστε σήμερα εμείς. Στο εδώλιο όμως της συνειδήσεως του λαού και της διεθνούς κοινής γνώμης, αυτή τη στιγμή είναι στημένοι οι θλιβεροί δικτάτορες, οι επίορκοι συνταγματάρχες, οι φασίστες ψευτοεπαναστάτες της 21ης Απριλίου.

Αυτοί και οι κηδεμόνες τους είναι οι υπεύθυνοι για τη σημερινή τραγωδία του ελληνικού λαού, για το σημερινό κατάντημα της Ελλάδας.

Τους προειδοποιούμε, και από τούτο εδώ το βήμα, ότι δε θα αργήσει η μέρα που ο λαός θα τους καθίσει στο σκαμνί να λογοδοτήσουν για τα έργα τους(...)

(...) κ.κ. στρατοδίκες

Τα πολιτικά κόμματα δεν τα κρίνουν τα στρατοδικεία και τα δικαστήρια. Τα κρίνει ο Λαός. Εμείς για τη δράση μας δίνουμε λόγο μόνο στο λαό. Και ο λαός γνωρίζει και εγκρίνει τη δράση μας.

κ.κ. στρατοδίκες

Εμείς είμαστε ελεύθεροι άνθρωποι. Ανθρωποι με ανώτερα ιδανικά. Μπορούν να μας συλλάβουν, να μας βασανίσουν, να μας καταδικάσουν και να μας φυλακίσουν. Μπορούν να μας σκοτώσουν. Αλλά δεν μπορούν να μας υποτάξουν.

Οι πρωταίτιοι της χούντας στο δικαστήριο Διακρίνονται από τα αριστερά: Γ. Παπαδόπουλος, Γ. Μακαρέζος, Στ. Παττακός, Γρ. Σπαντιδάκης και πίσω οι Οδ. Αγγελής και Δ. Ιωαννίδης

Εμείς, κ.κ. στρατοδίκες, δε φοβούμαστε την αλήθεια. Αλλοι είναι που τρέμουν την αλήθεια. Θα απαντήσω στην κατηγορία, η οποία συνεπάγεται βαρύτατη ποινή. Προσωπικά, δε με ενδιαφέρει η κρίση σας ούτε η απόφασή σας. Αλλά για να με κρίνετε πρέπει να με ακούσετε: Η αλήθεια πρέπει να ακουστεί και μέσα απ' αυτή την αίθουσα και να λάμψει!

Απευθύνω στον πρωθυπουργό της χούντας τούτη την πρόκληση: Είπατε πολλές φορές στους εκπροσώπους του Τύπου να γράφουν την αλήθεια. Δεν υπήρξατε ειλικρινής. Ορίστε μια θαυμάσια ευκαιρία να αποδείξετε ότι έστω για μια στιγμή δε σας φοβίζει η αλήθεια. Αρατε τους ασφυκτικούς αστυνομικούς κλοιούς και τις πύλες της δρακόντειας λογοκρισίας!(...)

(...) Είμαι πάντα ειλικρινής και αντικειμενικός. Οι περισσότεροι από τους συγκρατουμένους μου υποβλήθηκαν στα πιο φρικτά σωματικά βασανιστήρια, που τη φρίκη τους την έζησα και ο ίδιος. Θα σας τα πουν οι ίδιοι με όλες τις ανατριχιαστικές λεπτομέρειες. Υποβλήθηκα κι εγώ σε όλων των ειδών τα ψυχολογικά και άλλα μαρτύρια στις 80 αυτές δραματικές μέρες και νύχτες. Τι να σας πω. Μετά από μια εξονυχιστική σωματική έρευνα, με πέταξαν στο κελί της απομόνωσης, αριθμ. 13.

Το τσιμεντένιο δάπεδο ήταν πλημμυρισμένο από νερά. Επί τρεις ημέρες δε μου είχαν δώσει κουβέρτα. Πλάγιαζα στο τσιμέντο. Δεν πήραν υπ' όψη τους ούτε το γεγονός ότι λόγω της 10χρονης κράτησής μου στις φυλακές στο παρελθόν έπασχα σοβαρά από δισκοπάθεια και οξείς ρευματισμούς. Οπως ήταν επόμενο, δεν άργησα να πλευριτωθώ και να μείνω κατάκοιτος. Επειτα απ' αυτό, τη 10η μέρα (8.12.68), με μετέφεραν σε κελί του 4ου ορόφου. Η κράτησή μου όμως σ' αυτό το κελί από άλλες απόψεις ήταν τρισχειρότερη. Το κελί αυτό είναι δίπλα στα ανακριτικά Γραφεία και στην Ταράτσα όπου γίνονται τα πιο φοβερά βασανιστήρια. Ακουσα τα βασανιστήρια, στα οποία υποβλήθηκαν συγκρατούμενοί μου. Ακουσα τα βασανιστήρια που υποβλήθηκαν αργότερα άλλοι κρατούμενοι και ιδιαίτερα γυναίκες και κοπέλες. Τη νύχτα των Χριστουγέννων, μια γυναίκα ρέκαζε: «Θέλω το παιδί μου». Εκλαιγε δυνατά. Ακουσα τις άγριες φωνές των βασανιστών που της επιτέθηκαν βίαια. Υστερα σιωπή. Μια άλλη νύχτα μετά τα μεσάνυχτα έδερναν μια κοπέλα. Μια άλλη κοπέλα στις 25.1.69 έκανε αιμόπτυση στην τουαλέτα του ορόφου. Είδα τα αίματα. Αν δεν έχεις γερά νεύρα σ' αυτό το κολαστήριο τρελαίνεσαι. Στις φυλακές Αβέρωφ, μίλησα με δεκάδες κρατούμενους που βασανίστηκαν φρικτά στη Γενική Ασφάλεια και σε άλλα άντρα βασανισμού, ιδιαίτερα στο «Διόνυσο». Δεν ξέρω πότε, αλλά είμαι βέβαιος ότι θα εκδοθεί κάποτε και «Μαύρη Βίβλος», που θα συγκεντρώσει τις μαρτυρίες όλων των ζωντανών μαρτύρων. Και οι ζωντανοί θα μιλήσουν και για τους νεκρούς. Ειλικρινά σας λέω ότι στη Γ. Ασφάλεια έκανα τη σκέψη ότι θα προτιμούσα να είχα εκτελεστεί στην Κατοχή από τους Γερμανούς ή να είχα σκοτωθεί σε κάποια μάχη, ή να είχα τουφεκιστεί όταν ήμουν καταδικασμένος σε θάνατο, παρά να είμαι τώρα ζωντανός και να βλέπω και να ακούω και να ζω τη σημερινή ελληνική τραγωδία. Και όμως, δεν είμαι πεσιμιστής. Είμαι αγωνιστής.

Ο Κωνσταντίνος χαιρετά μέλη της χούντας (1967)

(...) Υστερα από ενός περίπου χρόνου ασταμάτητη κομματική και αντιδιχτατορική δραστηριότητα, έπεσα στα χέρια της Ασφάλειας το βράδυ της 16.5.68. Με πλήρη συνείδηση εξετέλεσα το πατριωτικό και κομματικό μου χρέος, υπολογίζοντας ότι πιθανόν να πιαστώ, να φυλακισθώ, να βασανιστώ ή να οδηγηθώ και στο θάνατο. Με την πρώτη μου γνωριμία με την Ασφάλεια, ένιωσα όλο το βάρος και τη σημασία των τόσο πομπωδών και στομφώδικων διακηρύξεων του πρωτομάστορα του φασιστικού πραξικοπήματος «περί ανθρωπιστικής μεταχειρίσεως των συλλαμβανομένων», σύμφωνα και με τις αρχές του «ελληνοχριστιανικού πολιτισμού». Επί μία συνέχεια εβδομάδα, γνώρισα όλη τη φρίκη του άντρου της οδού Μπουμπουλίνας. Στη θρυλική πλέον ταράτσα του κολαστηρίου για την οποία έχουν μιλήσει όλοι οι ραδιοφωνικοί σταθμοί του κόσμου, κλεισμένος μέσα στο πλυσταριό και δεμένος σ' ένα στενόμακρο πάγκο, υποβλήθηκα στο μαρτύριο της «φάλαγγας» κατά το οποίο με χτυπούσαν με ξύλινα και σιδερένια στειλιάρια στα πέλματα των ποδιών. Σε άλλη περίπτωση, κλεισμένος στο γραφείο των αρχιβασανιστών αστυνόμων Λάμπρου - Μάλλιου - Μπάμπαλη, δεχόμουνα επί ώρες ολόκληρες τα ανηλεή χτυπήματα δεκάδας βασανιστών αστυνομικών, με γκλομπς, ράβδους και μαστίγια από καλώδιο, αφού πρώτα με γύμνωσαν εντελώς, καταξεσχίζοντας και τα ρούχα μου. Σε άλλη περίπτωση, με δέσανε πάνω σε πολυθρόνα, πάλι γυμνόν και ολόκληρη κουστωδία βασανιστών ολόγυρά μου, άλλος έχωνε τα δάχτυλά του στα μάτια μου, άλλος χοροπηδούσε και στριφογυρνούσε με τα τακούνια του πάνω στα δάχτυλα και ιδίως τα νύχια των ποδιών μου, άλλος χτυπούσε με ράβδο πάνω στα νύχια των χεριών μου, άλλος τραβούσε τα μαλλιά μου και γρονθοκοπούσε το κεφάλι μου και άλλος έδινε συνέχεια χτυπήματα στο στομάχι μου, καθώς και στους βραχίονες, αλλά και στις κνήμες των ποδιών μου. Σε άλλη επίσης περίπτωση, πάλι δεμένον γυμνόν πάνω στην πολυθρόνα, με έσυραν με σχοινί, γυρνώντας με από δωμάτιο σε δωμάτιο για να καταλήξω στον κεντρικό διάδρομο του β` ορόφου, όπου ήσαν παραταγμένοι οι πιο «θερμοί» από τους βασανιστές, οι οποίοι πέσανε επάνω μου με απερίγραπτη κτηνωδία και μέσα σε λίγη ώρα με μετέβαλαν σε άμορφη μάζα, με καταπληγιασμένο και καταξεσχισμένο το κατάμαυρο κορμί μου. Αυτά είναι ελάχιστα απ' τα αναρίθμητα βασανιστήριά μου στον καινούριο αυτό Γολγοθά των «αμετανόητων» Ελλήνων πατριωτών και ύστερα απ' όλα αυτά με πετάξανε και με ξεχάσανε κυριολεκτικά, στον υγρό, τσιμεντένιο τάφο μου, στα υπόγεια μπουντρούμια της Ασφάλειας, στο κελί 18, όπου επρόκειτο να περάσω 107 δραματικά και βασανιστικά 24ωρα, χωρίς ίχνος σκεπάσματος ή στρώματος, χωρίς μια αλλαξιά ρούχα, χωρίς την παραμικρή ιατρική περίθαλψη για να γλυκάνω κάπως τους τρομερούς πόνους μου, με τα χέρια μου τα πληγιασμένα και καταματωμένα, δεμένα πίσω με χειροπέδες, τουλάχιστον τις τρεις πρώτες μέρες μετά το σταμάτημα των βασανιστηρίων μου και χωρίς να μου επιτρέπουν σ' όλο αυτό το διάστημα ουδεμία επικοινωνία με τους δικούς μου, την οποία βέβαια εγώ εξασφάλισα ύστερα από δυο μήνες με δικό μου τρόπο (...)

Η δικτατορία των συνταγματαρχών στέλνει τις δυνάμεις της στο Πολυτεχνείο

Η επόμενη μέρα από την εισβολή των τανκς στο Πολυτεχνείο

Ο ένας απ' αυτούς μου απαντά «μη φωνάζεις για το καλό σου». Και μόνο απ' αυτό μπορείτε να καταλάβετε τι σκοπούς είχαν. Οπως όλοι που διαπράττουν ανομίες, δε θέλουν να τους πάρει κανένας είδηση, έτσι και οι ασφαλίτες της δικτατορίας ήθελαν στη ζούλα να μ' αρπάξουν για να μην μάθει κανένας τους άνομους σκοπούς τους. Στις έντονες διαμαρτυρίες μου, υποχρεώθηκαν να μου πουν ότι είναι από την Ασφάλεια. Τους ζήτησα τις ταυτότητές τους. Μου τις έδειξαν και μου συστήθηκαν: Λάμπρου, Μάλλιος και για τον τρίτο δεν άκουσα.

Τους ζητώ να μου πουν ποιον ζητάν και αντί να μου απαντήσουν με στρίμωξαν μέσα στο αυτοκίνητό τους και με οδήγησαν όχι στην Ασφάλεια, όπως θα έπρεπε, αλλά έξω από την Αθήνα προς τα βορινά, σε κάτι έρημους λόφους. Αυτή η πράξη είναι η πρέπουσα απάντηση στον Παττακό, που στις αρχές Αυγούστου 1971 έλεγε: «Κανένας δε συλλαμβάνεται χωρίς ένταλμα συλλήψεως» ή ότι «δεν είμαστε δικτάτορες και κανένας από τα μέλη της επανάστασης δεν έχει δικτατορικήν, ναζιστικήν ή φασιστικήν δομήν», όπως δήλωνε στις 20.9.71. Ο τρόπος όμως της σύλληψής μου και η επαίσχυντη πρόταση που μου έκαναν, επαίσχυντη όχι μόνο για κομμουνιστές, αλλά για κάθε άνθρωπο που σέβεται τον εαυτό του και έχει έστω και ίχνη αξιοπρέπειας πάνω του, μόνο αυτά ακριβώς που αρνιέται ο Παττακός αποδείχνουν.

Αθήνα 1973: Στρατιωτική χούντα (με το περίστροφο ο Ν. Δερτιλής)

Στην προσπάθειά τους να με πείσουν να δεχθώ τη δωροδοκία, μου ανέφεραν σαν παράδειγμα τον κ. Γεωργαλά υφυπουργό της ελέω Αμερικάνων και ΝΑΤΟ δικτατορίας. Τέτοια παραδείγματα δεν είναι για τα γνήσια παιδιά του λαού μας, όπως οι κομμουνιστές. Είναι μόνο για τους υμνητές, αντί 30 αργυρίων - της δικτατορίας, γι' αυτούς που ποτέ δεν αγάπησαν και δεν αγαπήθηκαν από τον περίτρανο λαό μας.

Οταν απέτυχαν στην προσπάθειά τους να με εξαγοράσουν, άρχισαν οι απειλές, και ορίστε, κ. πρόεδρε και κ. δικασταί, με τι σατανικό σχέδιο απειλούσαν να με δολοφονήσουν και που κείνα τα έρημα μέρη βοηθούσαν στο να πιστέψω ότι θα το πραγματοποιούσαν. «Θα σε ξαπλώσω κάτω στη γη - μου λέει ο ένας θα περάσω με το αυτοκίνητο από πάνω σου να σε κόψω στα δυο και θα βάλω δίπλα σου την ταυτότητα». Καταλαβαίνετε τι θα πει αυτό. Ενα δήθεν δυστύχημα, σκοτώθηκε κάποιος Γιαλλούρης Κωνσταντίνος, που κανείς δε θα τον ζητήσει γιατί τα στοιχεία της ταυτότητας ήταν ψεύτικα. Ξεχνάνε, όμως, πως κάθε έγκλημα αργά ή γρήγορα βγαίνει στην επιφάνεια, όπως βγήκαν οι γκανγκστερικές δολοφονίες των αείμνηστων Λαμπράκη, Τσαρουχά και τόσων άλλων αγωνιστών της ειρήνης και της δημοκρατίας.

Κωνσταντίνος - Κυβέρνηση χούντας

(...) Στο κελί που μ' έριξαν, ούτε αρουραίοι δεν μπορούν να ζήσουν. Περίπου τρία μέτρα κάτω από τη γη, όλο τσιμέντο και υγρασία. Ο φωτισμός που προέρχεται από ένα λαμπτήρα που καίει στο κέντρο του υπογείου είναι κι αυτός τόσο μελετημένος που όχι μόνο τα μάτια, αλλά ολόκληρο το νευρικό σύστημα ερεθίζει. 28 μέρες έμεινα σ' αυτό το σκοτεινό τάφο. Επί 20 μέρες, παρά τις διαμαρτυρίες μου, δεν έπιασα σαπούνι, προσόψιο, ούτε και ένα παλιόχαρτο μου δίνουν για το μέρος. Ζήτησα να αγοράσω χαρτί υγείας, αλλά κι αυτό δε μου το επέτρεψαν (...)

(...) Το ΚΚΕ ποτέ δεν πρόκειται να διαλυθεί. Εχει ριζώσει βαθιά στη συνείδηση του λαού κι από το λαό αντλεί τις δυνάμεις του. Και μάλιστα - αυτό θα το έχετε προσέξει και σεις - από κάθε δύσκολη κατάσταση που περνά ο λαός μας, το ΚΚΕ βγαίνει πιο ανδρωμένο, με περισσότερο κύρος και επιρροή. Κι αυτό γιατί σ' οποιεσδήποτε συνθήκες παραμένει πιστό και αφοσιωμένο στα συμφέροντα του λαού και της πατρίδας. Και σήμερα ο λαός μας έχει πειστεί ότι το ΚΚΕ βρίσκεται στην πρωτοπορία του αντιδικτατορικού αγώνα και ότι χωρίς αυτό δεν μπορεί να φέρει νικηφόρο αποτέλεσμα. Αυτό το καταλαβαίνουν πολύ καλά και οι δικτάτορες, γι' αυτό και το διώκουν με λύσσα και μ' όλα τα μέσα.

Η πρώτη αφίσα του ΚΚΕ μετά την πτώση της δικτατορίας (1974)

Και ενώπιόν σας επαναλαμβάνω αυτή τη διαμαρτυρία μου. Πρέπει να σταματήσει αυτή η συμπεριφορά που θίγει κάθε έννοια ανθρωπισμού.

Δεν αρνούμαι λοιπόν τη δραστηριότητά μου. Το ΚΚΕ σε κάθε σώμα του υπογραμμίζει την αποφασιστική σημασία που έχει για την ανάπτυξη της αντιδιχτατορικής ενότητας και δράσης, η συγκρότηση παντού οργανώσεων του ΚΚΕ και επιτροπών του ΠΑΜ. Οργανώσεων και Επιτροπών που να είναι στενά συνδεμένες με την εργατική τάξη, με όλους τους εργαζόμενους και τα προβλήματά τους. Προς αυτήν την κατεύθυνση και το Κλιμάκιο της ΚΕ του ΚΚΕ συγκεντρώνει την προσοχή του. Και φυσικά ήταν επόμενο, αφού τα πολιτικά κόμματα έχουν τεθεί εκτός νόμου κι αφού εμείς οι κομμουνιστές δεν είμαστε διατεθειμένοι να δεχτούμε τη διάλυση του κόμματός μας (...)

(...) Σαν μέλος του ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ και της ΚΕ του ΠΑΜ, αναλαβαίνω την ευθύνη για τη δραστηριότητα των οργανώσεων του κόμματός μας και του ΠΑΜ. Αισθάνομαι ικανοποίηση γιατί το ΚΚΕ και το ΠΑΜ μέσα από τεράστιες δυσκολίες μπόρεσαν να προωθήσουν και να επεκτείνουν την οργάνωση και την αντιδιχτατορική τους δράση. Αν είναι κάτι που λυπούμαι αυτό βρίσκεται στο ότι με τη σύλληψη και τη φυλάκισή μου αφαιρείται η δυνατότητα να συνεχίσω τη δραστηριότητά μου (...)

(...) Ο προλεταριακός διεθνισμός είναι μια από τις βασικές αρχές, θεμέλιο της ζωής και της δράσης του κόμματός μας. Ο διεθνισμός των Κομμουνιστικών Κομμάτων έχει τη βάση του στο ότι αποτελούν, σε κάθε χώρα, την πρωτοπορία της εργατικής τάξης, κι έχουν την ίδια ιδεολογία, την ιδεολογία του μαρξισμού - λενινισμού. Οι σκοποί και τα συμφέροντα της εργατικής τάξης μιας χώρας όχι μόνο δεν έρχονται σε αντίθεση με τους σκοπούς και τα συμφέροντα του διεθνούς προλεταριάτου, αλλά αντίθετα είναι κοινά.

Οι φοιτητές της Νομικής (1973)

Οι επιτυχίες αυτές αδυνατίζουν τον ιμπεριαλισμό. Αποτελούν για το λαό μας βασικής σημασίας εφεδρεία στην πάλη ενάντια στη διχτατορία - για την αποκατάσταση της δημοκρατίας, για την εξασφάλιση της εθνικής του ανεξαρτησίας, της οικονομικής και κοινωνικής προόδου. Και πάνω απ' όλα εγγύηση για τη διατήρηση και εδραίωση της ειρήνης.

Η προσπάθεια, κύριοι στρατοδίκαι, που γίνεται, η μέθοδος που ακολουθείται, και σ' αυτή τη δίκη, για να παρουσιαστεί το ΚΚΕ σαν τεχνητό δημιούργημα, ξένο προς τον κορμό της ελληνικής κοινωνίας, δείχνει την αδυναμία της ιδεολογίας του αντικομμουνισμού και των φορέων του να αντιμετωπίσουν το ΚΚΕ, την ιδεολογία, την πολιτική και τη δράση του στο πεδίο των κοινωνικών και εθνικών προβλημάτων που αντιμετωπίζει η χώρα μας (...)

(...) Είμαι από τα ιδρυτικά στελέχη της ΟΕΝΟ και σε συνέχεια Γενικός Γραμματέας της.

Προς δύο κατευθύνσεις έστρεψε την προσοχή της η ΟΕΝΟ από τη μέρα που ιδρύθηκε.

Ι) Στην εθελοντική, συνειδητή στράτευση των Ελλήνων ναυτεργατών που βρίσκονταν στο εξωτερικό ώστε να συμβάλουμε στην απρόσκοπτη μεταφορά πολεμικού υλικού και άλλων εφοδίων, που ήταν από τις πρώτες ανάγκες του συμμαχικού αγώνα. Το κυρίαρχο σύνθημά μας ήταν: «Ελληνες ναυτεργάτες κρατείτε τα πλοία εν κινήσει».

Για να πετύχουμε αυτό το σκοπό, η διοίκηση της ΟΕΝΟ και τα άλλα στελέχη - και είναι σωστό (μάλιστα το μοναδικό σωστό απ' όσα είπαν οι μάρτυρες κατηγορίας) ότι τα περισσότερα απ' αυτά τα στελέχη ήταν κομμουνιστές - ανάλαβαν τις πιο επικίνδυνες αποστολές. Ο καπετάν Δημήτρης ο Τατάκης, ο κομμουνιστής που αργότερα δολοφονήθηκε στο Μακρονήσι από τους βασανιστές του, και που η ηρωική μορφή του αποτελεί παράδειγμα όχι μόνο για τους ναυτεργάτες, πήρε μέρος στην επιχείρηση του Β΄ Μετώπου(...)

(...) Και το τίμημα αυτής της συμβολής είναι γνωστό. Οι Ελληνες ναυτεργάτες αναλογικά έδωσαν τα περισσότερα θύματα από τις εμπορικές ναυτιλίες των χωρών όλου του κόσμου.

Σ' ό,τι αφορά το εφοπλιστικό κεφάλαιο, ο πατριωτισμός του οποίου τόσο πολύ διατυμπανίζεται και τόσες υποκλίσεις τού γίνονται, μπορούμε να πούμε τούτο: Βγήκε απ' τον πόλεμο με πολλαπλασιασμένα τα κεφάλαιά του. Λέγεται επίσης ότι ένας πνίγηκε, αλλά κι αυτός στο μπάνιο του διαμερίσματός του στο Λονδίνο!

Η άλλη κατεύθυνση της δραστηριότητας της ΟΕΝΟ ήταν η βελτίωση της αμοιβής, των όρων δουλιάς και τροφοδοσίας των πληρωμάτων. Δεν ήταν εύκολη υπόθεση. Οι εφοπλιστές ήξεραν ότι η ΟΕΝΟ έβαζε στην πρώτη γραμμή την απρόσκοπτη διενέργεια των μεταφορών και γι' αυτό σκλήρυναν τη στάση τους απέναντι στις οικονομικές διεκδικήσεις. Οι πιο ειλικρινείς απ' αυτούς μας τα 'λεγαν καθαρά: «Δε δίνουμε αύξηση. Ξέρουμε ότι εσείς είστε κομμουνιστές και δε θα καθυστερήσετε τα καράβια, έστω κι αν εμείς είμαστε ανυποχώρητοι». Χρειαζόταν, λοιπόν προσοχή, μεθόδευση του αγώνα, μια και οι ταξικοί μας αντίπαλοι έβαζαν πάνω απ' όλα τα συμφέροντά τους. Ετσι πετύχαμε την προώθηση πολλών ζητημάτων των αξιωματικών και των κατώτερων πληρωμάτων. Εξασφαλίζοντας ταυτόχρονα την κανονική διακίνηση των ελληνικών καραβιών.

Αυτή είναι κύριοι στρατοδίκαι η προσωπική μου δράση για την οποία μίλησαν οι μάρτυρες κατηγορίας. Σύμφωνη με τη συνείδησή μου, με τα συμφέροντα της τάξης μου και του λαού μας. Πρέπει να έχουν αντιστραφεί τα κριτήρια για να χαρακτηριστεί η δράση αυτή σαν αντεθνική και εγκληματική. Αυτή τη δράση, για την οποία αισθάνομαι υπερήφανος, την οφείλω στο ότι από μικρός συνδέθηκα με το αριστερό κίνημα, έγινα μέλος και στέλεχος του ΚΚΕ. Μέσα στις γραμμές του διαπαιδαγωγηθήκαμε και αναπτύξαμε τα στοιχεία του θάρρους, της συνέπειας και της αυτοθυσίας για την τάξη μας και για την πατρίδα μας.

(...) Κατηγορούμαι για την κομματική οργάνωση της Αθήνας (ΚΟΑ) για την ηρωική και πολύμορφη αντιδικτατορική δράση της.

Σαν μέλος της ΚΕ του ΚΚΕ, αναλαμβάνω απόλυτα την ευθύνη για τη δράση της ΚΟΑ, όπως και για τη δράση όλων των κομματικών οργανώσεων του ΚΚΕ.

Το κόμμα μου έχει μιλήσει πολλές φορές για την ΚΟΑ. Για την ηρωική δράση της, για το ρόλο και τη συμβολή της γενικά στην ανάπτυξη της αντιδικτατορικής ενότητας και πάλης του ελληνικού λαού και όλος ο κόσμος ξέρει τη δράση της αυτή.

Η ΚΟΑ είναι η πρώτη οργάνωση του ΚΚΕ. Η οργάνωση του Κόμματος στην αδούλωτη Αθήνα. Στην Αθήνα με τις μεγάλες και ηρωικές αγωνιστικές παραδόσεις, πριν, κατά και μετά τη χιτλερική κατοχή μέχρι σήμερα.

Η ΚΟΑ κληρονόμος των ένδοξων επαναστατικών, δημοκρατικών παραδόσεων του αδούλωτου και περήφανου λαού της Αθήνας, τις συνεχίζει και τις αναπτύσσει επάξια στις νέες συνθήκες της στρατιωτικοφασιστικής δικτατορίας.

Κάτω από την καθοδήγηση της ΚΟΑ ο αδούλωτος λαός της Αθήνας έχει δώσει περίλαμπρους πολιτικούς, κοινωνικούς και οικονομικούς αγώνες. Αγωνίστηκε με πείσμα ενάντια στη μεταξική δικτατορία, ενάντια στον πόλεμο. Στην κατοχή μετέτρεψε την Αθήνα και τις ηρωικές γειτονιές της σε άπαρτο κάστρο για τους χιτλερικούς κατακτητές.

Εδωσε και κέρδισε τη μεγάλη μάχη της επιβίωσης του λαού της Αθήνας στην κατοχή. Ανέτρεψε τα σχέδια των χιτλερικών για την επιστράτευση. Αντέταξε ηρωική αντίσταση στην αγγλική, ιμπεριαλιστική επέμβαση. Οπως και μια σειρά άλλες μάχες στους Δημοκρατικούς και λαϊκούς αγώνες...

Οταν από την πρώτη στιγμή του πραξικοπήματος, το ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ με ανακοίνωσή του κάλεσε τον ελληνικό λαό σε παλλαϊκή ενότητα, αντίσταση και πάλη κατά της νέας φασιστικής τυραννίας, η ΚΟΑ, πιστή στις ηρωικές παραδόσεις της, βρίσκεται κιόλας στην πρώτη γραμμή. Και παρά το σοβαρό χτύπημα που έχει δεχτεί από τη χούντα (χιλιάδες κομμουνιστές στην Αθήνα μαζί με άλλους πατριώτες συνελήφθησαν από την πρώτη μέρα) μπαίνει επικεφαλής της αντιδικτατορικής πάλης στην Αδούλωτη Πρωτεύουσα.

Στέκεται ο εμψυχωτής, ο οργανωτής και καθοδηγητής της πάλης του περήφανου λαού της Αθήνας, της εργατικής τάξης, της αδάμαστης νεολαίας της, ενάντια στη δικτατορία.

Συσπειρώνει τις αντιφασιστικές δημοκρατικές δυνάμεις της Πρωτεύουσας στο Πατριωτικό Αντιδικτατορικό Μέτωπο και παίζει αποφασιστικό ρόλο στο πλάτεμα και στην ανάπτυξή του στην εργατική τάξη, στις γυναίκες και στη νεολαία και φέρνει τη φωνή του σ' όλη την χώρα, στις πόλεις και στα χωριά.

Η ΚΟΑ στέκεται η ψυχή και η σημαία της αντιφασιστικής πάλης του Ελληνικού λαού.

Με οδηγητή την ΚΟΑ και το ΠΑΜ ο περήφανος λαός της Αθήνας, με πρωτοπορία την εργατική τάξη της και την αδάμαστη νεολαία της, ξαναζωντανεύουν όλες οι ηρωικές παραδόσεις της αδούλωτης πρωτεύουσας και κάνουν τη χούντα να τρέμει.

Οι προκηρύξεις, τα τρικ με αντιδικτατορικό περιεχόμενο που μοιράζονται κατά δεκάδες και εκατοντάδες χιλιάδες στους δρόμους και στις γειτονιές της Πρωτεύουσας, τα συνθήματα στους τοίχους, τα πλακάτ, οι φωτεινές επιγραφές και τα μαγνητόφωνα στο κέντρο της Αθήνας εμψυχώνουν το λαό και φέρνουν το μήνυμα της αντιφασιστικής πάλης και έξω από τα σύνορα της χώρας.

«Η Αδούλωτη Αθήνα» το δημοσιογραφικό όργανο της ΚΟΑ. Ο «Ριζοσπάστης» όργανο της ΚΕ του ΚΚΕ, ο «Οδηγητής» όργανο της ΚΝΕ, η «Λευτεριά» όργανο της ΚΕ του ΠΑΜ, και η «Δημοκρατική Αλλαγή» όργανο της ΕΔΑ Αθήνας, όπως και άλλα έντυπα κυκλοφορούν κατά χιλιάδες από χέρι σε χέρι και παίζουν επάξια το ρόλο του μαζικού διαφωτιστή, οργανωτή και καθοδηγητή του λαού της Αθήνας στον Αγώνα του για τη λύση των προβλημάτων του, για την ανατροπή της δικτατορίας.

Με την καθοδήγηση της ΚΟΑ και του ΠΑΜ ο λαός της Αθήνας παλεύει για τα προβλήματά του, σπάζει τον ασφυκτικό κλοιό του Στρατιωτικού Νόμου και σημειώνει επιτυχίες. Ταυτόχρονα δίνει και μεγάλες πολιτικές μάχες, με ορόσημό τους τη μάχη κατά του ψευτοδημοψηφίσματος και τη μεγαλειώδη παλλαϊκή διαδήλωση στις 3 Νοέμβρη 1968.

Το κόμμα μας, τα στελέχη και τα μέλη του νιώθουμε ιδιαίτερη περηφάνεια για την ΚΟΑ και τη δράση της.

Η χούντα ξέρει γιατί επιτίθεται με τέτοια μανία ενάντια στην ΚΟΑ και γιατί χτυπάει τόσο σκληρά τα στελέχη και τα μέλη της ΚΟΑ. Είναι γιατί στον ισχυρισμό της χούντας ότι δεν υπάρχει αντίσταση στο αντεθνικό και αντιλαϊκό της έργο, η ΚΟΑ τη διαψεύδει καθημερινά με την ηρωική αντίσταση και δράση των οργανώσεών της στα μάτια όλου του κόσμου.

Στόχος της χούντας είναι να διαλύσει την ΚΟΑ για να χτυπηθεί στη ρίζα της η αντίσταση και το ΠΑΜ Αθήνας.

Η χούντα όμως ματαιοπονεί.

Ο Λαός της Αθήνας περιφρουρεί και δυναμώνει καθημερινά την ΚΟΑ.

Ο στόχος αυτός της χούντας δεν πρόκειται να πραγματοποιηθεί ποτέ.

Γιατί η ΚΟΑ είναι η ψυχή, ο νους και η καρδιά του λαού της αδούλωτης Αθήνας.

(...) Οδηγούμενος για την Ασφάλεια αρχίζει το μαρτύριό μου: Ετσι, δεμένον όπως με είχανε αρχίζουν να με απειλούν και να με βασανίζουν. Η υποδοχή στην Ασφάλεια ήταν ακόμα χειρότερη και προσωπικά από τον Λάμπρου. Μου έλεγαν πως θέλαν να τους πω ό,τι έχει σχέση με την αντιδικτατορική μου δράση, γιατί δε θα έβγαινα ζωντανός από το άντρο της οδού Μπουμπουλίνας! Και πραγματικά: αποτέλεσμα των βασανισμών ήταν να μεταφερθώ στο ψυχιατρικό παράρτημα των φυλακών Βούρλων και να κρατηθώ εκεί 44 ολόκληρες μέρες!

Αποκρούω την κατηγορία. Αρνούμαι τα «στοιχεία» που αποδίδονται σε βάρος μου. Κατηγορούμενο εδώ δε μ' έφεραν τα «στοιχεία» του κατηγορητηρίου, αλλά η συνέπειά μου και η εμμονή μου στις προοδευτικές ιδέες, στην κομμουνιστική μου ιδεολογία και οι συγκεκριμένοι αγώνες μου σ' όλα τα προσκλητήρια του Εθνους από την κατοχή ως σήμερα.

Στην κατοχή: Στα 16 χρόνια μου μέσα από τις γραμμές της ΕΠΟΝ πολέμησα για την απελευθέρωση της πατρίδος μου από τη ναζιστική κατοχή. Αυτή η δράση μου αναφέρεται στο δελτίο δράσης που συντάξανε οι μυστικές υπηρεσίες και που έχει επισυναφθεί στα υλικά της δικογραφίας σαν στοιχείο «αντεθνικής» δραστηριότητας.

Μετά την κατοχή γι' αυτή μου ακριβώς τη δράση διώχτηκα με φυλακές και εξορίες (...)

(...) Το στρατιωτικό πραξικόπημα αποτελεί ντροπή για κάθε πολιτισμένο Λαό. Και σ' αυτή την καινούρια προετοιμασία της πατρίδας μας άκουσα το κάλεσμα του Κόμματός μου, που είναι κόμμα των εθνικών θυσιών και μέσα από τις γραμμές του, μέσα από τις γραμμές της πιο μεγάλης οργάνωσης του Κόμματος, της Κομματικής Οργάνωσης Αθήνας (ΚΟΑ), που έχω την τιμή να είμαι μέλος και στέλεχός της, πάλεψα για την εφαρμογή της γραμμής του ΚΚΕ.

(...) Δεν αισθάνομαι καμιά ενοχή για ό,τι έκαμα, αντίθετα νιώθω τη μεγαλύτερη τιμή γι' αυτό. Ενοχοι δεν είμαστε εμείς. Ενοχοι είναι αυτοί που μας διώκουν, μας συλλαμβάνουν, μας βασανίζουν, μας παραπέμπουν σε δίκες και απεργάζονται με όλα τα μέσα την εξόντωσή μας γιατί είμαστε πολιτικοί τους αντίπαλοι.

Ενοχοι είναι αυτοί που μετέτρεψαν τη χώρα μας σε ξέφραγο αμπέλι, για να μπορούν άνετα να αλωνίζουν τα ξένα μονοπώλια, το ΝΑΤΟ και οι Αμερικανοί ιμπεριαλιστές, μετατρέποντας τον τόπο μας στην πιο επικίνδυνη εστία τυχοδιωκτισμών στα Βαλκάνια και στην Ευρώπη, με τον πιο θανάσιμο κίνδυνο για το λαό μας.

Σήμερα στο εδώλιο του κατηγορουμένου καθόμαστε εμείς. Ομως υπόδικοι στη συνείδηση του λαού μας και όλης της προοδευτικής ανθρωπότητας είναι το φασιστικό καθεστώς της 21ης Απριλίου. Και δε θ' αργήσει η μέρα που θα λογοδοτήσουν για τη σημερινή τραγωδία του λαού μας.

(...) Συνελήφθηκα στις 30 Νοεμβρίου 1968 στις τρεις και μισή τη νύχτα από όργανα της Ασφαλείας Αθηνών. Ηταν περίπου 10 άτομα με επικεφαλής τους Μάλλιο και Μπάμπαλη οι οποίοι αφού έπιασαν την πόρτα του διαμερίσματός μου εισόρμησαν μέσα σ' αυτό με προτεταμένα τα περίστροφα, άρχισαν να με βρίζουν με χυδαίες φράσεις (προδότη, άτιμε, αλήτη, κίναιδε κλπ. κλπ.) και να με χτυπούν με τα πιστόλια, με γροθιές και χαστούκια. Σε συνέχεια, με μετέφεραν και με έκλεισαν στο κελί 12 της απομόνωσης της οδού Μπουμπουλίνας.

Το κελί 12 είναι ένα από τα 20 κελιά, τσιμεντένιους σκοτεινούς, υπόγειους, υγρούς τάφους της οδού Μπουμπουλίνας, μέσα στους οποίους μείναμε θαμμένοι ζωντανοί 80 περίπου μέρες.

Στο διάστημα αυτό, «ανακρίθηκα» πολλές φορές, ωστόσο οι πρώτες ανακρίσεις στο περίφημο ανακριτικό γραφείο «75» του υπαστυνόμου Κοντογεωργάκου ήταν οι πιο απάνθρωπες και κτηνώδεις.

Σ' αυτές τις ανακρίσεις της 3, 6 και 11 Δεκέμβρη κακοποιήθηκα και βασανίστηκα σωματικά (και ψυχικά) με τρόπο απάνθρωπο και κτηνώδικο από τους ανακριτές μου βασανιστές Μάλλιο, Μπάμπαλη και Κοντογεωργάκο.

Οι ανακρίσεις ακολούθησαν ένα σχεδόν τυπικό και καθορισμένο τρόπο και μέθοδο ενός - θα έλεγα - ανοδικού και αγχώδους «βασανιστικού κρεσέντου». Αρχιζαν από τα «γλυκόλογα» «κατανόησης», γαλιφιές και παρόμοια. Περνούσαν στις απειλές και τις πολιτικές προκλήσεις και προβοκάτσιες και κατέληγαν στους πρώτους ξυλοδαρμούς, χαστούκια και γροθιές, για να καταλήξουν στη χρησιμοποίηση κλομπς, συρματόσχοινων και καλωδίων και ως τη χρησιμοποίηση χαλυβδοσωλήνων μήκους 2.50 μέτρων και διαμέτρου 40 περίπου χιλιοστών. Αφού προηγουμένως χρησιμοποίησαν το γονάτισμα και ξυλοκόπημα, το ξάπλωμα και τσαλαπάτημα, φτάνοντας ως το ξεγύμνωμα, το πιστάγκωνο δέσιμό μου με καλώδιο και το άγριο ξυλοκόπημά μου με κλομπς, καλώδια, και το χαλυβδοσωλήνα.

Μεταξύ των ανίερων εκβιασμών που χρησιμοποίησαν οι βασανιστές μου για να με κάνουν να απαρνηθώ την ιδιότητά μου και να υποκύψω στους εξευτελισμούς που με υπέβαλαν, ήταν και η εξής χαρακτηριστική περίπτωση με το Μάλλιο. Αφού ο Μάλλιος (στην ανάκριση της 6ης Δεκεμβρίου) εξάντλησε όλες τις βρισιές, τις προκλήσεις που μπορούσε εκείνη τη βραδιά να χρησιμοποιήσει σε βάρος μου, μεταξύ των άλλων, μου είπε και τα εξής:

«Τι θα πεις τώρα, ρε ρεμάλι; Κόμμα δεν έχεις. Η ΚΟΑ σε αποκήρυξε. Η "Φωνή της Αλήθειας" σε βρίζει για πράκτορά μας. Ο "Ριζοσπάστης" και η "Αδούλωτη Αθήνα" σε βρίζουν για χαφιέ. Τι θα κάνεις τώρα, ρε άτιμε; Ε, τι θα κάνεις;». Του απάντησα, χαμογελώντας ότι μπορεί να λέει ό,τι θέλει. Μπορεί να κάνει ό,τι θέλει. Αλλά εγώ δεν τον πιστεύω. Γιατί έχω εμπιστοσύνη στο κόμμα μου (...)

(...) Μου πήραν 3 γραπτές ανακρίσεις, από τις οποίες τις δυο τις έσχισαν. Εμεινε η τελευταία. Μου υπόβαλαν συνολικά κάπου 50 ερωτήσεις, προφορικές και γραπτές. Απάντησα αρνητικά στις 49. Το ένα θετικό και καθαρό ΝΑΙ αφορά την ιδιότητά μου ως κομμουνιστής, μέλος και στέλεχος του ΚΚΕ.

(...) Σχετικά με τη δράση μας και τα μέσα, αναφέρεται: «ενήργον προσηλυτισμόν αορίστου αριθμού προσώπων, προέβαινον εις έκδοσιν εντύπων, διενήργουν εράνους, εξεμίσθουν οικίας κλπ.».

Απορρίπτω το πρώτο σκέλος της κατηγορίας που αναφέρεται στους σκοπούς που επεδίωκε η συγκεκριμένη δράση για την οποία κατηγορούμαι.

Παραδέχομαι όταν, σαν στέλεχος, σαν μέλος της ΚΕ στην οποία μου έκανε την τιμή το κόμμα μου να με αναδείξει, πήρα ενεργό και δραστήριο μέρος στην ανασυγκρότηση των δυνάμεών του, καθώς και στην ανάπτυξη των δυνάμεων και τη δράση του ΠΑΜ, του οποίου επίσης είμαι μέλος της Κεντρικής Επιτροπής.

Ολες μου οι ενέργειες, όλη μου η δράση δε βρίσκω και δε θεωρώ να έχουν τίποτε το παράνομο. Αντίθετα, θεωρώ πως είναι εντελώς νόμιμες και πατριωτικές, πως βρίσκονται σε απόλυτη αρμονία και αντιστοιχία με το χρέος που έχει ο κάθε πολίτης να αντιπαλεύει την τυραννία (...)

(...) Αξιοκατάκριτο και εθνικά ανάξιο πραγματικά θα ήταν σ' αυτές τις συνθήκες να μένει κανείς στο περιθώριο και να βλέπει απαθής το δράμα του λαού και της πατρίδας. Οχι! Οι κομμουνιστές ποτέ δε θα το έκαναν αυτό. Σε κάθε περίπτωση που κινδύνευσαν τα πραγματικά εθνικά συμφέροντα ή καταλύθηκαν οι δημοκρατικές ελευθερίες του λαού, βρέθηκαν πάντα στην πρώτη γραμμή της πάλης, επικεφαλής του λαού και εναντίον των τυράννων.

Ετσι έγινε στον καιρό της δικτατορίας του Πάγκαλου, έτσι έγινε στη φασιστική διχτατορία του Μεταξά, έτσι έγινε στην Κατοχή όταν η πατρίδα μας έπεσε κάτω απ' το ζυγό των φασιστικών κρατών. Ετσι γίνεται και σήμερα και θα γίνεται πάντα όταν θα καταλύονται ή θα κινδυνεύουν οι δημοκρατικές ελευθερίες και τα δικαιώματα του ελληνικού λαού, η Ανεξαρτησία και η ακεραιότητα της πατρίδας(...)

(...) Με την επιβολή του πραξικοπήματος οι κομμουνιστές και η Αριστερά σηκώσαμε το μεγαλύτερο βάρος και είχαμε το πιο μεγάλο μερίδιο στις διώξεις, τους βασανισμούς, τις φυλακίσεις, τις εκτοπίσεις και τις βαριές εξοντωτικές καταδίκες. Χιλιάδες και χιλιάδες οικογένειες έμειναν απορφανισμένες γιατί οι προστάτες τους χωρίς δίκη και καταδίκη πήραν το δρόμο της εξορίας στα θανατονήσια του Αιγαίου. Πάνω από 20 σύντροφοί μας άφησαν την τελευταία τους πνοή στις εξορίες, απ' όπου βγήκαν με το εξιτήριο καρφωμένο στο φέρετρό τους. Ο Ελής, ο Χαλκίδης, ο Τσαρουχάς δολοφονήθηκαν.

Το κόμμα μας από την πρώτη μέρα της διχτατορίας τάχθηκε εναντίον της. Αγωνιστήκαμε και αγωνιζόμαστε με συνέπεια μαζί και με τις άλλες δημοκρατικές δυνάμεις για την ανατροπή της και για την αποκατάσταση μιας πραγματικής δημοκρατικής πορείας (...)

(...) Αν γινόταν να ξανάρχιζα τη συνειδητή ζωή μου κάτω από τις ίδιες συνθήκες, λέω αδίστακτα ότι θα γινόμουν και πάλι κομμουνιστής. Παρ' όλες τις δυσκολίες, κατατρεγμούς και κινδύνους που πέρασα γιατί αγωνίστηκα κατά των καταχτητών που με είχαν καταδικασμένο σε θάνατο. Παρ' όλες τις διώξεις που έχω υποστεί μετά την απελευθέρωση.

Η ιδιομορφία για τη δική μας γενιά, που είναι η γενιά της αντίστασης, βρίσκεται στο ότι μπήκαμε στο ΚΚΕ, γίναμε μέλη και στελέχη του, απ' αυτόν ακριβώς το δρόμο, από το δρόμο της εθνικής αντίστασης εναντίον των φασιστών κατακτητών.

Και το δρόμο αυτό μας τον έδειξε το ΚΚΕ, οι καταδιωγμένοι και οι συκοφαντημένοι κομμουνιστές, όσοι γλίτωσαν από τις ομηρίες και το θάνατο, από την πείνα στα κάτεργα και στα ξερονήσια και δεν παραδόθηκαν από τις ελληνικές αρχές στους κατακτητές για να μεταφερθούν στα φοβερά στρατόπεδα του θανάτου της χιτλερικής Γερμανίας.

(...) Γνωρίζω την απόφασή σας, γι' αυτό να μου επιτραπεί να σας δηλώσω ότι δε δέχομαι την επιείκειάν σας. Είμαι μέλος και στέλεχος του ΚΚΕ που αγωνίζεται για την ειρήνη, τη δημοκρατία και για μια Ελλάδα ελεύθερη και ανεξάρτητη.

Ο,τι έκανα το έκανα νόμιμα - και λέω νόμιμα γιατί το σύνταγμα μου παρέχει το δικαίωμα να υπερασπιστώ τη δημοκρατία και όλους τους δημοκρατικούς θεσμούς, τους οποίους κατέλυσαν οι φασίστες συνταγματάρχες.

Και αυτή τη στιγμή εάν βρεθώ ελεύθερος σας βεβαιώ ότι θα σας πολεμήσω με όλα τα μέσα για την πτώση της δικτατορίας και την επαναφορά της δημοκρατίας.

Πρόεδρος: Το διεθνές δίκαιο λέει ότι όταν παγιωθεί μια κατάσταση είμαστε υποχρεωμένοι να τη δεχτούμε.

Απάντηση: Εσείς κύριε πρόεδρε σαν επιστήμων που είσθε λέτε αυτό το πράγμα; Δηλαδή δέχεσθε τη νομιμοποίησιν μιας παρανομίας που επικρατεί στη χώρα μας. Ο ελληνικός λαός γνωρίζει πολύ καλά ότι μια ομάδα πραξικοπηματιών αξιωματικών κατέλυσαν τον καταστατικό χάρτη της χώρας μας (αυτοί που είχαν ορκιστεί την αυστηρή υπεράσπισή του, καθώς και όλοι εκείνοι που τους ευνόησαν και εξακολουθούν να τους υπηρετούν και να τους υπερασπίζουν) και επομένως όχι μόνον δε δέχεται το χαμηλό αυτό αξίωμα, αλλά εξακολουθεί να θεωρεί τους δικτάτορες συνταγματάρχες, καθώς και όλους εκείνους που υπερασπίζουν τη φασιστική δικτατορία ένοχους για τις παραβιάσεις του Συντάγματος και της Δημοκρατίας (...)

(...) Τις μέρες αυτές, ολόκληρη η Ελλάδα έχει μετατραπεί σ' ένα απέραντο στρατοδικείο, που δικάζονται Ελληνες και Ελληνίδες πατριώτες και πατριώτισσες της δημοκρατίας σε βαριές ποινές. Αυτή είναι η στοργή και η αγάπη προς τον ελληνικό λαό και τον άνθρωπο που διατυμπανίζει ο αρχηγός της χούντας (...)

(...) Η ανώμαλη αυτή κατάσταση έχει προκαλέσει την αγανάκτηση της παγκόσμιας κοινής γνώμης. Γι' αυτό η χώρα μας έχει πέσει στη διεθνή απομόνωση και ανησυχία.

Χώρες που από παράδοση αγαπούν τον ελληνικό λαό και την Ελλάδα σήμερα αρνούνται τις φιλικές παραδοσιακές σχέσεις, πολεμούν το καθεστώς αυτό και ζητούν με εμμονή την αποπομπή της Ελλάδας απ' όλους τους διεθνείς οργανισμούς ΝΑΤΟ ΚΣΑ Σ. Ευρ. Δικαιώματα του ανθρώπου και του πολίτου και την αποκατάσταση της δημοκρατίας (...)

(...) Ερώτηση στρατοδίκη: Διαμαρτύρεσθε ότι σας έπιασε η χούντα. Μα, στο παρελθόν νόμιμες κυβερνήσεις Παπάγου, Καραμανλή σας έπιαναν και σας εξόριζαν. Τι το ανώμαλο βρίσκετε σ' αυτό;

Απάντηση: Η αστική τάξη, που είναι άπληστη για το κέρδος, κάθε φορά που οι εργαζόμενοι αγωνίζονται για βελτίωση των όρων ζωής τους, αντιδρά, κινεί τον κυβερνητικό μηχανισμό, και εξαπολύει πογκρόμ ενάντια στους εργαζόμενους, με φυλακίσεις και εξορίες, για να μη θιγούν ούτε στο ελάχιστο τα συμφέροντά της.

Τα ξένα μονοπώλια και το ντόπιο αντιδραστικό μονοπωλιακό κεφάλαιο ήθελαν μια κυβέρνηση που να τους εξασφαλίζει μεγάλα κέρδη, και βρήκαν τους συνταγματάρχες για να υπερασπίσουν τα συμφέροντά τους.

(...) Εχω δηλώσει κατά την ανάκρισιν ότι είμαι κομμουνιστής, στέλεχος του ΚΚΕ, της ΕΔΑ και του ΠΑΜ. Επαναλαμβάνω και ενώπιον του παρόντος δικαστηρίου τη δήλωσή μου εκείνην.

Δηλώνω ότι από της επιβολής της στρατιωτικής φασιστικής δικτατορίας, από τις γραμμές του ΚΚΕ, της ΕΔΑ και του ΠΑΜ, έθεσα τις δυνάμεις μου στην εξυπηρέτηση της υποθέσεως που θεωρώ ύψιστο πατριωτικό χρέος κάθε Ελληνος: Την ανατροπήν της ξενοκίνητου δικτατορίας, η οποία διά βιαίων μέσων και συγκεκριμένως διά της βίας των όπλων, με το πραξικόπημα της 21.4.67, κατέλαβε παράνομα την εξουσία, ανέτρεψε το πολίτευμα της χώρας, κατέλυσε το Σύνταγμα, το Κοινοβούλιο, τα πολιτικά κόμματα, διέλυσε τις συνδικαλιστικές οργανώσεις, κατάργησε τα κυριαρχικά δικαιώματα του ελληνικού λαού και χρησιμοποιεί τον στρατόν, που αποτελείται από παιδιά του ελληνικού λαού, για την καταπίεσίν του.

(...) Με πιάσανε στις 7 το βράδυ, 8 του Μάη. Στο δρόμο, τους ζήτησα να με αφήσουν να ειδοποιήσω τους δικούς μου, αλλά δε μου επέτρεψαν. Με πήγανε στην Ασφάλεια και με πετάξανε σ' ένα κελί το υπ' αριθ. 12. Είναι περίπου 1,80Χ1 μέτρο. Δεν μπορείς να ξεχωρίσεις πότε είναι μέρα και πότε νύχτα. 13 μερόνυχτα έμεινα στο τσιμέντο και μόλις ειδοποιήθηκαν ότι θα έλθει ο ΔΕΣ, μου έδωσαν ένα βρώμικο στρώμα. Εκεί με είχαν ένα μήνα μόνο μου, χωρίς να με βγάλουν καθόλου έξω στο διάδρομο να κάνω καμιά βόλτα και να πάρω λίγο αέρα που ήταν αδύνατο να ανανεωθεί. Καθημερινά άκουγα κλάματα, βογκητά και ψιθυρίσματα. Προσπαθούσαν με την ψυχολογική βία να με κάνουν να τους πω ό,τι αυτοί ήθελαν. Αυτό φάνηκε και όταν με κάλεσαν στο Γραφείο του Καραπαναγιώτη. Παρουσία του κ. Μπουρνιά, μου είπαν πέσ' τα όλα όσα ξέρεις για να πας σπίτι σου και να μην υποστείς «περαιτέρω ταλαιπωρίες». Χωρίς να έχουν κανένα στοιχείο, ήθελαν να τους δώσω εγώ για να θεμελιώσουν την κατηγορία (...)

(...) Ο πατριωτισμός όμως δε μετριέται με τα λόγια, αλλά με τα έργα. Ας δούμε λοιπόν τι έκανα, για να μπορέσουμε να εκτιμήσουμε ποιος αγαπά την πατρίδα του και το λαό της και ποιος όχι. Εμείς οι κομμουνιστές δε δεχόμαστε μαθήματα πατριωτισμού από κανέναν, γιατί όλες μας οι πράξεις και ενέργειες έναν μόνο σκοπό εξυπηρετούν: Να κάνουμε τη χώρα μας ανεπτυγμένη και το λαό της νοικοκύρη στον τόπο του.

Εγώ, κ. στρατοδίκες, υπηρέτησα στην Αλβανία ως υπαξιωματικός Πυροβολικού εναντίον των Ιταλών φασιστών. Και όταν η Πατρίδα μας υποδουλώθηκε από τους Γερμανοφασίστες δεν κάθισα με σταυρωμένα τα χέρια. Συνέχισα την αντίσταση μέσα από τις γραμμές του ΕΑΜ και του ΕΛΑΣ, μαζί με τα εκατομμύρια των Ελλήνων. Και είμαι περήφανος γι' αυτό. Τιμή και δόξα ανήκει στους νεκρούς του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα, που ο κύριος όγκος τους ήταν κομμουνιστές, όπως είμαι κι εγώ. Το ΚΚ ήταν εκείνο που δίδαξε αυτούς τους ήρωες να αγαπούν την πατρίδα και να ενδιαφέρονται γι' αυτήν και το λαό της και να καταπολεμούν κάθε φασιστική βία με οποιαδήποτε μορφή παρουσιάζεται. Στον ΕΛΑΣ πήραν μέρος και πολλοί αξιωματικοί του στρατού, όπως ο αείμνηστος Σαράφης, ο στρατηγός Αυγερόπουλος, ο συνταγματάρχης Ανδρουβιτσανέας και άλλοι πολλοί που θα χρειάζονταν πολλήν ώρα ν' απαριθμήσω τα ονόματά τους. Ο ΕΛΑΣ έδωσε πολλές μάχες με τους καταχτητές. Τους έκανε μεγάλη ζημιά σε έμψυχο και άψυχο υλικό και κράτησε καθηλωμένες πολλές μεραρχίες των καταχτητών. Πρόσφερε έτσι μεγάλη υπηρεσία στην πατρίδα του και γενικότερα στον Συμμαχικό αγώνα για την πιο γρήγορη απελευθέρωση όχι μόνον της πατρίδας μας, αλλά και της Ευρώπης όπως είχαν αναγνωρίσει όλοι οι Σύμμαχοι και το Στρατηγείο της Μ. Ανατολής. Αφησε όμως και στο πέρασμά του αθάνατα μνημεία δόξας και θαυμασμού, όπως το Σκοπευτήριο, το Κούρνοβο, Μονοδένδρι, Γοργοπόταμο και άλλα σαν παράδειγμα ηρωισμού, αυτοθυσίας και ανιδιοτέλειας στις καινούριες γενιές που έρχονται και τους δείχνει το δρόμο του αγώνα για ένα καλύτερο μέλλον.

Αυτός ήταν ο ΕΛΑΣ, ο απελευθερωτικός στρατός της Εθνικής μας Αντίστασης, που έγραψε τη νεότερη ιστορία της Ελλάδας. Και αυτόν τον αγώνα θέλουν να συκοφαντήσουν αυτοί που μας κατηγορούν και δε μας είπαν τι έκαναν τα χρόνια που ήταν σκλαβωμένη από το φασισμό η χώρα μας.

Ηρθε η απελευθέρωση και νομίσαμε όλοι μας ότι θα πάμε στα σπίτια μας και στις δουλιές μας για να ανοικοδομήσουμε την ερειπωμένη απ' την Κατοχή πατρίδα μας. Αλλά γελαστήκαμε, γιατί η ξένη επέμβαση δεν ήθελε τη δημοκρατική εξέλιξη στη χώρα μας και έτσι βρέθηκαν οι αγωνιστές στις φυλακές και τις εξορίες σαν έπαθλο των αγώνων τους για την πατρίδα.

Εμένα με έστειλαν 17 χρόνια φυλακή και εξορία. Δεν παραπονέθηκα γι' αυτό, ελπίζοντας ότι θα είναι το τελευταίο. Αλλά οι σκοτεινές δυνάμεις απεργάζονταν και άλλα δεινά για τον ελληνικό λαό.

(...) Κατηγορούμαι ότι ανήκω στην ΚΟΑ και ότι διένειμα έντυπο υλικό. Δεν το αρνούμαι. Βεβαίως διένειμα έντυπο υλικό. Τι θέλατε να κάνω; Ολοι οι πατριώτες παλεύουν τη δικτατορία όπως μπορούν, μοιράζουν προκηρύξεις, γράφουν συνθήματα, κυκλοφορούν και διαβάζουν παράνομες εφημερίδες κλπ. Αυτό έκαναν οι κομμουνιστές και όλοι οι πατριώτες και στην Κατοχή. Αυτό κάνουν και σήμερα, που ξανάφεραν οι συνταγματάρχες το φασισμό στην πατρίδα μας. Αυτό είναι πατριωτικό καθήκον. Επίσης κατηγορούμαστε ότι πάμε να ανατρέψουμε το καθεστώς με βίαια μέσα, η αλήθεια είναι ότι πάμε να ανατρέψουμε τη δικτατορία. Προς το παρόν, εμείς δε χρησιμοποιήσαμε βίαια μέσα. Η διχτατορία χρησιμοποιεί τη βία των όπλων εναντίον μας και εναντίον του λαού. Σκότωσε τον Τσαρουχά, τον Χαλκίδη και τόσους άλλους (...)

(...) Το καλύτερο που θα είχαν να κάνουν οι συνταγματάρχες, είναι να εγκαταλείψουν την αρχή και να μην οδηγήσουν σε μεγαλύτερες συμφορές τον τόπο μας. Ο λαός είναι αποφασισμένος να ανατρέψει τη δικτατορία και να δώσει όσες θυσίες χρειαστούν (...)

(...) Ηξερα από την πρώτη στιγμή της ένταξής μου στο ΠΑΜ ότι ο αγώνας θα 'ναι μακρύς και δύσκολος και ότι μια μέρα μπορεί να συλληφθώ και να οδηγηθώ στη φυλακή και στην εξορία. Ισως και στο θάνατο. Εκανα το χρέος μου. Είμαι περήφανος για την αντιδιχτατορική μου δράση. Δε μετανοώ και δε ζητώ επιείκεια.

Τα τανκς στους δρόμους της Αθήνας στις 21-4-1967

Η έκδοση του πρώτου παράνομου «Ριζοσπάστη» στη χούντα

Θα προσπαθήσουμε να ανιχνεύσουμε σύντομα, μέσω των γεγονότων εκείνης της περιόδου και των πολιτικών εξελίξεων, την κατάληξη σε καθεστώς δικτατορίας. Ορισμένα ζητήματα θέτουμε και για προβληματισμό.

Η επιβολή της χούντας, ενώ είχαν προκηρυχτεί εκλογές για το Μάη του 1967, όπως προπαγάνδιζαν οι θιασώτες της, αλλά και οι συνταγματάρχες, δικαιολογήθηκε ως απάντηση στο δήθεν «κομμουνιστικό κίνδυνο». Αλλωστε, ο αντικομμουνισμός πάντα ήταν η ιδεολογική επένδυση της πιο άγριας καταστολής κατά του λαού. Βεβαίως, μετά τα «Ιουλιανά» (1965) και την παραίτηση της κυβέρνησης της «Ενωσης Κέντρου», υπήρξε αδυναμία των αστικών κομμάτων για σχεδόν δύο χρόνια να σχηματίσουν σταθερή κυβέρνηση. Την ίδια περίοδο, ξεδιπλώθηκαν μεγάλες λαϊκές κινητοποιήσεις, κάτω από την οξύτητα των λαϊκών προβλημάτων, μαζικές, μαχητικές και, αναμφίβολα, θα επιδρούσαν και στο εκλογικό αποτέλεσμα.

Μπορούσε αυτή η πραγματικότητα να δικαιολογήσει την ένταση της προπαγάνδας για άμεση απειλή «κομμουνιστικού κινδύνου» για την άρχουσα τάξη και τους ξένους συμμάχους της, ώστε να απαντήσουν με την επιβολή στρατιωτικοφασιστικής χούντας; Είναι γεγονός ότι εκείνη την περίοδο το ΚΚΕ δεν είχε κομματικές οργανώσεις στην Ελλάδα. Η δε ΕΔΑ δεν είχε καν στον προσανατολισμό της την προετοιμασία της εργατικής τάξης και του λαού γενικότερα, ακόμη και για να αντισταθούν στο πραξικόπημα, δεν είχαν προβλέψει τον κίνδυνο.

Οι φοιτητές της Νομικής (1973)

Η συγκεκριμένη φάση εξέλιξης της ελληνικής κοινωνίας απαιτούσε εκσυγχρονισμό του αστικού πολιτικού συστήματος και της δράσης του, που παρέμεναν ουσιαστικά αμετάβλητα από την περίοδο του Εμφυλίου και μετά. Αστικά πολιτικά κόμματα, το Παλάτι, ο Στρατός και ένας ισχυρός κρατικός κατασταλτικός μηχανισμός, μαζί με το παρακράτος, αποτελούσαν το μοχλό της πιο αντιδραστικής κυριαρχίας, για αστικό κοινοβουλευτικό σύστημα, πάνω στο λαό.

Επίσημη ιδεολογία ήταν ο αντικομμουνισμός, η «εθνικοφροσύνη» και ο «από βορρά κίνδυνος». Το Παλάτι είχε μερίδιο στην άσκηση της εξουσίας, επιρροή στο Στρατό και ήθελε να έχει το πάνω χέρι σ' αυτόν το μηχανισμό.

Αυτή η τακτική κυριαρχίας πάνω στο λαό μάλλον δημιουργούσε αντίθετα από τα επιθυμητά αποτελέσματα για την άρχουσα τάξη. Γι' αυτό και χρειαζόταν άλλες μορφές ενσωμάτωσης και υποταγής του λαού. Η άρχουσα τάξη το αντιλαμβανόταν. Αλλά τα πάνω από ένα κέντρα εξουσίας (κυβέρνηση, Παλάτι) μάλλον δημιουργούν πρόβλημα και σίγουρα υπαρκτές αντιθέσεις. Αυτές οι αντιθέσεις στο αστικό πολιτικό σύστημα φαίνεται ότι οδήγησαν στην αποχώρηση Καραμανλή από την ελληνική πολιτική σκηνή, έφεραν τα «Ιουλιανά» και μπορούσαν να αποβούν επικίνδυνες (πάντα υπάρχει ο φόβος του λαού). Σ' αυτές τις αντιθέσεις, τα αστικά πολιτικά κόμματα δεν μπορούσαν να δώσουν λύση, αφού δεν ήθελαν να έρθουν και σε πλήρη ρήξη με το Παλάτι. Αυτή η αντίθεση αντικειμενικά λύθηκε με τη δικτατορία, αφού ο θεσμός της βασιλείας καταργήθηκε στην πορεία, έστω και μετά την αλλαγή της χούντας με κυβέρνηση αστικοκοινοβουλευτική.

Μέσα σ' όλ' αυτά, δεν πρέπει να ξεχνάμε το ρόλο των Αμερικανών και του ΝΑΤΟ, βασικά στηρίγματα της ελληνικής άρχουσας τάξης. Είχαν όμως και τα δικά τους αυτοτελή συμφέροντα στην περιοχή των Βαλκανίων, της Μέσης Ανατολής και της Ανατολικής Μεσογείου. Οι ελληνικές κυβερνήσεις, μετά τον Εμφύλιο, είναι στενά διαπλεκόμενες με τους Αμερικανούς, που δε θα διστάσουν να αξιοποιήσουν αυτήν την πραγματικότητα και για δικούς τους σκοπούς. Αλλωστε, η περιοχή ήταν σημείο διασταύρωσης των δύο αντίθετων κοινωνικοοικονομικών συστημάτων, καπιταλισμού και σοσιαλισμού, γεγονός που δυσκόλευε το ιμπεριαλιστικό σύστημα στη δράση του. Είναι περιοχή γεωστρατηγικής σημασίας και άφθονων πηγών ενέργειας.

Ας μην ξεχνάμε ότι στην ίδια περίοδο έχουμε τον πόλεμο του Ισραήλ στη Μέση Ανατολή, το λεγόμενο πόλεμο των 6 ημερών κατά της Αιγύπτου, που σκοπό είχε τη δημιουργία αφορμής για διεθνή ιμπεριαλιστική ανάμειξη στο πιο ευαίσθητο σημείο της περιοχής. Αλλωστε, και το Παλαιστινιακό ήταν ανοιχτό και άλυτο ζήτημα από το 1947.

Την Κύπρο επίσης ως στρατηγικό σημείο, «αβύθιστο αεροπλανοφόρο», την είχαν εντάξει στα ιμπεριαλιστικά τους σχέδια. Η διχοτόμησή της, ως μέσο αξιοποίησης των δικών τους επεμβάσεων συνολικότερα στην περιοχή, φαίνεται πως είχε δρομολογηθεί από τότε. Αλλά υπήρχε το καθεστώς του Μακαρίου, που εμπόδιζε αυτήν την προοπτική, σε συνδυασμό με την ύπαρξη της ΕΣΣΔ και του σοσιαλιστικού συστήματος που αποτελούσε εμπόδιο. Και για τα αστικά κόμματα υπήρχε το εμπόδιο του λαϊκού παράγοντα, με την έννοια του πολιτικού κόστους, αν εκτελούσαν τα ιμπεριαλιστικά σχέδια. Η χούντα μπορούσε να αναλάβει αυτήν την εξυπηρέτηση των ΑμερικανοΝΑΤΟικών για την Κύπρο. Τα όσα έγιναν στη συνέχεια - πραξικόπημα και ανατροπή του Μακαρίου, «Αττίλας» 1 και 2, κατοχή μεγάλου μέρους των εδαφών της ως τα σήμερα, αλλά και η τωρινή εξέλιξη του Κυπριακού - δείχνουν πως αυτό ήταν μια από τις αιτίες επιβολής της χούντας.

Η απαίτηση πραγματοποίησης όλων των παραπάνω, σε συνδυασμό με την ανάπτυξη του λαϊκού κινήματος και τις όποιες δυνατότητες, κάτω από την όξυνση των αντιθέσεων, να δημιουργεί μεγάλα εμπόδια στα ιμπεριαλιστικά σχέδια, φαίνεται ότι μπορούσε να αντιμετωπιστεί μόνο με την επιβολή μιας δικτατορίας.

Ο λενινισμός είναι ο μαρξισμός της εποχής του ιμπεριαλισμού και των προλεταριακών επαναστάσεων, της εποχής της κατάρρευσης της αποικιοκρατίας και της νίκης των εθνικοαπελευθερωτικών κινημάτων, της εποχής του περάσματος της ανθρωπότητας από τον καπιταλισμό στο σοσιαλισμό.

Στα έργα του ο Β. Ι. Λένιν πλούτισε, ανέπτυξε και συγκεκριμενοποίησε παραπέρα όλα τα συστατικά μέρη του μαρξισμού - τη φιλοσοφία, την πολιτική οικονομία και τον επιστημονικό κομμουνισμό. Η διδασκαλία του Λένιν για τον ιμπεριαλισμό, σαν ανώτατο και τελευταίο στάδιο του καπιταλισμού, για το κόμμα νέου τύπου - που διαφέρει ριζικά από τα ρεφορμιστικά, τα σοσιαλδημοκρατικά κόμματα - η διδασκαλία για τη σοσιαλιστική επανάσταση και το βασικό της νόμο για τη δικτατορία του προλεταριάτου, για τη συμμαχία της εργατικής τάξης με την αγροτιά και με όλους τους εργαζόμενους, για τους δρόμους ανάπτυξης της σοσιαλιστικής κοινωνίας και τόσα άλλα, αποτελεί μόνιμη αστείρευτη πηγή γνώσης και παρακίνησης σε επαναστατική δράση για το παγκόσμιο κομμουνιστικό κίνημα. Για την απελευθέρωση της εργατικής τάξης και όλων των εργαζομένων από τα δεσμά της εκμετάλλευσης.

Με αφορμή την επέτειο της γέννησης του μεγάλου επαναστάτη ο «Ριζοσπάστης» δημοσιεύει σήμερα αποσπάσματα από το άρθρο του «Από πού ν' αρχίσουμε;». Το άρθρο είχε δημοσιευτεί στο 4ο φύλλο της «Ισκρα», το Μάη του 1901. Εκεί εκτίθεται το σχέδιο δημιουργίας πανρωσικού μαρξιστικού κόμματος. Ο Λένιν θεωρούσε ότι μέσα στις τότε συνθήκες, ο βασικός κρίκος απ' όπου πρέπει ν' αρχίσει η οικοδόμηση του κόμματος, είναι μια πανρωσική μαρξιστική εφημερίδα. Αφού μόνο έτσι θα μπορούσαν να συσπειρωθούν οι επαναστατικές δυνάμεις πάνω στη μαρξιστική στρατηγική και στο επαναστατικό πρόγραμμα για το σοσιαλισμό, ώστε να ιδρυθεί το κόμμα του προλεταριάτου.

Στο άρθρο τονίζεται η εξαιρετική σημασία της εφημερίδας στο έργο της οργάνωσης και διεξαγωγής συστηματικής, βασισμένης σε αρχές, ολόπλευρης προπαγάνδας και ζύμωσης. Της οργάνωσης της κομματικής δουλιάς για την πολιτική διαφώτιση, την ιδεολογική διαπαιδαγώγηση και οργάνωση των μαζών. Ο Λένιν τόνιζε, ότι η εφημερίδα πρέπει, να γίνει όχι μόνο ο συλλογικός προπαγανδιστής και συλλογικός διαφωτιστής, αλλά και συλλογικός οργανωτής.

Σήμερα περισσότερο από ένα αιώνα μετά και ενώ βρισκόμαστε σε μια εποχή πραγματικής έκρηξης όλων των μορφών των ΜΜΕ (έντυπων και ηλεκτρονικών) και της λεγόμενης πολυπληροφόρησης, η ουσία των λόγων του Λένιν όχι μόνο παραμένει επίκαιρη, αλλά ίσως γίνεται πολύ πιο επιτακτική από την εποχή που πρωτοδιατυπώθηκε.

Η λεγόμενη πολυπληροφόρηση τις περισσότερες φορές, όσον αφορά τα συμφέροντα της εργατικής τάξης, στην καλύτερη περίπτωση οδηγεί σκόπιμα στο «πουθενά». Στις άλλες περιπτώσεις παρουσιάζουν τα συμφέροντα και τα οράματα της αστικής τάξης με τέτοιο τρόπο σαν να πρόκειται για συμφέροντα και επιθυμίες ολόκληρου του λαού... Η εφημερίδα του Κόμματος της εργατικής τάξης καθαρίζει ιδεολογικά και πολιτικά την «ήρα από το στάρι» και αντανακλά τα πραγματικά συμφέροντα των εργαζομένων.

Ο κομματικός λόγος, η ιδεολογία και πολιτική του Κόμματος είναι ενιαία και σε αυτή την ενιαιοποίησή τους βοηθάει και η εφημερίδα του Κόμματος. Σε κάθε γωνιά της χώρας, όπου ζουν και δρουν κομματικά μέλη μπορούν να έχουν με το «Ριζοσπάστη» στο χέρι καθημερινή ενημέρωση και επιχειρήματα για όλα τα ζητήματα που προκύπτουν και να αναλάβουν άμεση δράση διάδοσης και υλοποίησης της πολιτικής του κόμματος.

Το κίνημά μας, και από ιδεολογική και από πραχτική, οργανωτική, άποψη, πάσχει προπαντός από τη διασπορά, από το ότι η τεράστια πλειοψηφία των σοσιαλδημοκρατών είναι σχεδόν ολοκληρωτικά απορροφημένη από την καθαρά τοπική δουλιά, που στενεύει και τον ορίζοντά τους, και την έκταση της δράσης τους, και τη συνωμοτική επιτηδειότητα και κατάρτισή τους. Σ' αυτήν ακριβώς τη διασπορά πρέπει ν' αναζητήσουμε τις βαθύτερες αιτίες της αστάθειας και της ταλάντευσης, για τις οποίες μιλήσαμε πιο πάνω. Και το πρώτο βήμα προς τα μπρος για ν' απαλλαγούμε απ' αυτήν την αδυναμία, και να μετατρέψουμε τα διάφορα τοπικά κινήματα σ' ένα ενιαίο πανρωσικό κίνημα πρέπει να είναι η ίδρυση μιας πανρωσικής εφημερίδας. Τέλος, μας χρειάζεται οπωσδήποτε μια πολιτική εφημερίδα. Χωρίς πολιτικό όργανο δε νοείται στη σύγχρονη Ευρώπη κίνημα, άξιο να ονομάζεται πολιτικό κίνημα. Χωρίς πολιτικό όργανο είναι απόλυτα απραγματοποίητο το καθήκον μας να συγκεντρώσουμε όλα τα στοιχεία της πολιτικής δυσαρέσκειας και διαμαρτυρίας και να γονιμοποιήσουμε μ' αυτά το επαναστατικό κίνημα του προλεταριάτου. Κάναμε το πρώτο βήμα, ξυπνήσαμε μέσα στην εργατική τάξη το πάθος για «οικονομικές» αποκαλύψεις, για την αποκάλυψη της κατάστασης που επικρατεί στα εργοστάσια. Πρέπει να κάνουμε και το επόμενο βήμα: να ξυπνήσουμε σ' όλα τα λίγο - πολύ συνειδητά στρώματα του λαού το πάθος για πολιτικές αποκαλύψεις. Δεν πρέπει να μας ανησυχεί το γεγονός ότι τη στιγμή αυτή οι φωνές που κάνουν πολιτικές αποκαλύψεις είναι τόσο αδύνατες, ακούονται τόσο σπάνια και είναι τόσο δειλές. Η αιτία δε βρίσκεται καθόλου στο γενικό συμβιβασμό με την αστυνομική αυθαιρεσία. Η αιτία βρίσκεται στο γεγονός ότι οι άνθρωποι που είναι ικανοί και πρόθυμοι να κάνουν αποκαλύψεις, δε διαθέτουν ένα βήμα απ' όπου θα μπορούσαν να μιλήσουν - δεν έχουν ακροατήριο, που να ακούει με πάθος και να επιδοκιμάζει τους ομιλητές - βρίσκεται στο γεγονός ότι οι άνθρωποι αυτοί δε βλέπουν πουθενά μέσα στο λαό τη δύναμη, στην οποία θ' άξιζε τον κόπο ν' απευθύνονται με καταγγελίες ενάντια στην «παντοδύναμη» ρωσική κυβέρνηση. Τώρα όμως όλα αυτά αλλάζουν με τεράστια ταχύτητα. Μια τέτοια δύναμη υπάρχει: είναι το επαναστατικό προλεταριάτο, που έχει αποδείξει ότι είναι πρόθυμο όχι μόνο να ακούει και να υποστηρίζει το κάλεσμα σε πολιτικό αγώνα, μα και να ρίχνεται θαρραλέα στον αγώνα. Τώρα είμαστε σε θέση, και είμαστε υποχρεωμένοι να δημιουργήσουμε το βήμα για το ξεσκέπασμα της τσαρικής κυβέρνησης μπροστά σ' όλο το λαό, ένα τέτοιο βήμα θα είναι ή σοσιαλδημοκρατική εφημερίδα. Η ρωσική εργατική τάξη, σε διάκριση από τις άλλες τάξεις και τα άλλα στρώματα της ρωσικής κοινωνίας, δείχνει συνεχές ενδιαφέρον για τις πολιτικές γνώσεις, παρουσιάζει συνεχώς (και όχι μόνο σε περιόδους ιδιαίτερου αναβρασμού) τεράστια ζήτηση παράνομης φιλολογίας.

Ο ρόλος όμως της εφημερίδας δεν περιορίζεται μόνο στη διάδοση ιδεών, μόνο στην πολιτική διαπαιδαγώγηση και στην προσέλκυση πολιτικών συμμάχων. Η εφημερίδα δεν είναι μόνο συλλογικός προπαγανδιστής και συλλογικός διαφωτιστής, μα και συλλογικός οργανωτής. Σαν συλλογικός οργανωτής η εφημερίδα μπορεί να παραβληθεί με τις σκαλωσιές που φτιάχνονται γύρω από ένα χτίριο που χτίζεται και χαράζουν το περίγραμμα της οικοδομής, διευκολύνουν την επικοινωνία ανάμεσα στους διάφορους οικοδόμους, τους βοηθούν να κατανέμουν τη δουλιά και να έχουν την εποπτεία των κοινών αποτελεσμάτων που επιτεύχθηκαν με την οργανωμένη δουλιά. Με τη βοήθεια της εφημερίδας και σε σύνδεση μ' αυτή θα διαμορφώνεται από μόνη της μια μόνιμη οργάνωση που θ' ασχολείται όχι μόνο με την τοπική, μα και με τη συστηματική γενική δουλιά, που θα μαθαίνει στα μέλη της να παρακολουθούν προσεχτικά τα πολιτικά γεγονότα, να εκτιμούν τη σημασία τους και την επίδρασή τους στα διάφορα στρώματα του πληθυσμού, να επεξεργάζονται τις κατάλληλες μεθόδους, με τις οποίες το επαναστατικό κόμμα θα επιδρά πάνω σ' αυτά τα γεγονότα. Και μόνο το τεχνικό καθήκον - να εξασφαλιστεί ο ταχτικός εφοδιασμός της εφημερίδας με ύλη και η ταχτική διανομή της - επιβάλλει να δημιουργηθεί ένα δίχτυ από τοπικούς πράχτορες² του ενιαίου κόμματος, πράκτορες που να έχουν ζωντανή επαφή μεταξύ τους, να ξέρουν τη γενική κατάσταση, να συνηθίσουν να εκπληρώνουν ταχτικά τους επιμέρους σκοπούς της δουλιάς που γίνεται σε πανρωσική κλίμακα και να δοκιμάζουν τις δυνάμεις τους στην οργάνωση της μιας ή της άλλης επαναστατικής ενέργειας. Αυτό το δίχτυ πραχτόρων* θα αποτελέσει το σκελετό εκείνης ακριβώς της οργάνωσης που μας χρειάζεται: αρκετά μεγάλης, ώστε να αγκαλιάσει ολόκληρη τη χώρα, αρκετά πλατιάς και πολύπλευρης, ώστε να εφαρμόσει ένα αυστηρό και λεπτομερειακό καταμερισμό δουλιάς, αρκετά συνεπούς, ώστε να μπορεί σε κάθε περίσταση, σε κάθε «στροφή» και απρόοπτη αλλαγή να κάνει σταθερά τη δουλιά της, αρκετά ευλύγιστης, ώστε να μπορεί, από το ένα μέρος ν' αποφεύγει τη μάχη σε ανοιχτό πεδίο μ' έναν συντριπτικά υπέρτερο εχθρό, όταν αυτός έχει συγκεντρώσει σ' ένα μόνο σημείο όλες του τις δυνάμεις, και από το άλλο μέρος να μπορεί να επωφελείται από τη δυσκινησία αυτού του εχθρού και να του επιτίθεται εκεί και τότε, που αυτός λιγότερο περιμένει επίθεση. Σήμερα μπροστά μας ορθώνεται ένα σχετικά εύκολο καθήκον - να υποστηρίξουμε τους φοιτητές που κάνουν διαδηλώσεις στους δρόμους των μεγάλων πόλεων. Αύριο θα έχουμε ίσως ένα πιο δύσκολο καθήκον - λ.χ. να υποστηρίξουμε το κίνημα των ανέργων σε μια ορισμένη περιφέρεια. Μεθαύριο πρέπει να βρεθούμε στη θέση μας, για να πάρουμε μέρος κατά επαναστατικό τρόπο σ' ένα αγροτικό ξεσήκωμα. Σήμερα πρέπει να επωφεληθούμε από την όξυνση της πολιτικής κατάστασης που προκάλεσε η εκστρατεία της κυβέρνησης ενάντια στα ζέμστβο. Αύριο πρέπει να υποστηρίξουμε το ξεσήκωμα του πληθυσμού ενάντια στις αυθαιρεσίες του ενός ή του άλλου αποχαλινωμένου τσαρικού βασιβουζούκου και να βοηθήσουμε - με το μποϊκοτάρισμα, με τις διαρκείς παρενοχλήσεις, τις διαδηλώσεις κτλ. - να του δοθεί ένα τέτοιο μάθημα, ώστε ν' αναγκαστεί να υποχωρήσει ανοιχτά. Τέτοιος βαθμός μαχητικής προετοιμασίας μπορεί να αποχτηθεί μόνο με τη συνεχή δράση που αναπτύσσει ένας ταχτικός στρατός. Κι αν ενώσουμε τις δυνάμεις μας για την έκδοση μιας κοινής εφημερίδας, μια τέτοια δουλιά θα προετοιμάσει και θα αναδείξει όχι μόνο τους πιο ικανούς προπαγανδιστές, αλλά και τους πιο επιδέξιους οργανωτές, τους πιο προικισμένους πολιτικούς ηγέτες του κόμματος, που θα είναι ικανοί να δώσουν, στην κατάλληλη στιγμή, το σύνθημα της αποφασιστικής μάχης και να τη διευθύνουν.

*Είναι αυτονόητο ότι οι πράκτορες αυτοί θα μπορέσουν να δουλέψουν με επιτυχία μόνο υπό τον όρο ότι θα βρίσκονται σε πολύ στενή επαφή με τις τοπικές επιτροπές (ομάδες, ομίλους) του κόμματός μας. Και γενικά όλο το σχέδιο που χαράξαμε δεν μπορεί, βέβαια, να πραγματοποιηθεί παρά μόνο με την πιο ενεργό υποστήριξη των επιτροπών που πολλές φορές έκαναν βήματα προς την ενοποίηση του κόμματος και που - έχουμε την πεποίθηση - θα πετύχουν την ενοποίηση αυτή σήμερα - αύριο, με τη μια ή την άλλη μορφή.

Σημειώσεις:

1. Οι υπότιτλοι είναι του «Ριζοσπάστη»

2. Οι «πράχτορες» όπου αναφέρεται ο Λένιν είναι αυτοί που είναι ταυτόχρονα ανταποκριτές της εφημερίδας όσο και διανεμητές της.