Αν κάποιος πάρει τοις μετρητοίς όλα όσα γράφονται, λέγονται και ακούγονται αυτές τις μέρες από το σύνολο του αστικού Τύπου - κύρια τα τηλεοπτικά μέσα - θα φτάσει να πιστεύει πως με εξαίρεση 3-4 από τα πρώτα ονόματα της χούντας, που επέβαλε τη δικτατορία, όλοι οι άλλοι παράγοντες που έπαιξαν πρωταγωνιστικό ρόλο ήταν έως και αντιστασιακοί! Επιχειρείται να βγουν λάδι: Και ο αμερικανικός παράγοντας και οι γενικότερες επιδιώξεις του ιμπεριαλισμού στην περιοχή. Επιχειρείται να δαφνοστεφανωθούν και το σύνολο του αστικού πολιτικού κόσμου και παράγοντες του οπορτουνιστικού ρεύματος που «έβαλαν το χεράκι τους» στον αφοπλισμό του λαϊκού κινήματος. Η μελέτη των ιστορικών δεδομένων της εποχής έχει μεγάλη σημασία για το εργατικό κίνημα, ειδικά για τη νέα φρουρά του, που καλείται να δώσει τις μάχες της μέσα σ' ένα περιβάλλον καλπάζουσας αναθεώρησης της ιστορίας. Θυμίζοντας την εποχή, ο «Ριζοσπάστης» επαναδημοσιεύει σήμερα εκτενή αποσπάσματα από επεξεργασίες που έχουν παρουσιαστεί σε παλιότερα φύλλα της εφημερίδας μας. Ανάμεσά τους ένα κείμενο του αξέχαστου συντρόφου μας Θανάση Παπαρήγα, για τη διαδρομή από τα Ιουλιανά έως τη Δικτατορία...

Από τα τρικάκια που κυκλοφόρησε το ΚΚΕ στη διάρκεια της δικτατορίας

Την πρώτη μέρα του πραξικοπήματος, την ίδια ώρα που από τους άλλους ραδιοφωνικούς σταθμούς της χώρας μεταδίδονταν εμβατήρια, η «Φωνή της Αλήθειας» μετέδιδε προκήρυξη του ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ, που ανάμεσα στα άλλα τόνιζε: «Κατέλυσαν κατά τον πιο στυγνό τρόπο το Σύνταγμα της χώρας. Διέπραξαν έγκλημα εναντίον του λαού. Δημιουργούν άμεση σοβαρότατη απειλή για την Κύπρο, για την εμπλοκή της χώρας στο βρώμικο πόλεμο του Βιετνάμ, για την ειρήνη στο χώρο της ΝΑ Μεσογείου».

Την ώρα που εκατοντάδες κομμουνιστές μαζί με πολλούς δημοκράτες συναγωνιστές είχαν συλληφθεί και έπαιρναν το δρόμο για τις φυλακές μόνο η φωνή του ΚΚΕ, η «Φωνή της Αλήθειας», έφθανε στα αυτιά του λαού. Το ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ, με την ίδια προκήρυξη, απηύθυνε κάλεσμα ενότητας και αντίστασης:

«Καλούμαστε όλοι, πάνω από οποιεσδήποτε διαφορές, να υψώσουμε υπερήφανο το εθνικό μας ανάστημα και να αντιτάξουμε το ΟΧΙ στη δικτατορία. Περιφρονήστε τα φασιστικά στρατοκρατικά μέτρα και αντιταχθείτε με την πιο μεγάλη αποφασιστικότητα στη βασιλοφασιστική δικτατορία».

Και κατέληγε η ανακοίνωση:

«- Κάτω η τυραννία. Δημοκρατία. Εθνική Ανεξαρτησία. Ειρήνη!...

Η Ελλάδα θα προχωρήσει. Η θέληση του ελληνικού λαού θα επιβληθεί».

Οι πραξικοπηματίες ήξεραν φυσικά ποιος ήταν ο πιο επικίνδυνος αντίπαλος. Κι άρχισαν το πογκρόμ κατά των κομμουνιστών. Καραβιές ολόκληρες αγωνιστών μετέφεραν στα ξερονήσια. Σειρές ήταν οι κλούβες, που μετέφεραν μέλη, φίλους κι οπαδούς του ΚΚΕ στις φυλακές. Κι όμως, η αντίσταση των κομμουνιστών δε σταμάτησε.

Μαζί στις επάλξεις σημαία του αγώνα και ο παράνομος «Ριζοσπάστης». Με την κυκλοφορία του, ο παράνομος «Ρ» του Μάρτη του 1968, έγραψε μια από τις σημαντικότερες σελίδες της ιστορίας του. Η σημασία της έκδοσης του «Ρ», αλλά και της ανακοίνωσης, που δημοσίευε, του προεδρείου της 12ης Ολομέλειας της ΚΕ του ΚΚΕ ήταν μεγάλη.

Η Ολομέλεια διαπίστωνε ότι «εκείνο που χαρακτηρίζει την εσωτερική κατάσταση είναι από τη μια μεριά η προσπάθεια της χούντας να ξεπεράσει την κρίση του καθεστώτος με τη δημαγωγία και την τρομοκρατία και από την άλλη το δυνάμωμα της αντιδικτατορικής αντίστασης και πάλης». Τόνιζε ότι «για να πέσει η δικτατορία χρειάζεται ν' αναπτυχθεί ισχυρό κίνημα του λαού και του στρατού». Η Ολομέλεια ψήφισε ένα «μίνιμουμ πρόγραμμα για τη συσπείρωση όλων των αντιδικτατορικών δυνάμεων». Δήλωνε ότι το ΚΚΕ θα πρωτοστατήσει για τη συσπείρωση των αντιδικτατορικών δυνάμεων και για το δυνάμωμα του Πατριωτικού Αντιδικτατορικού Μετώπου. Χαρακτήριζε «κεντρικό πολιτικό και οργανωτικό καθήκον τη δημιουργία γερού ΚΚΕ, τη δημιουργία οργανώσεων του Κόμματος παντού και κατά πρώτο λόγο στα μεγάλα εργοστάσια και επιχειρήσεις».

Μαζί με το ΚΚΕ, στην πρώτη γραμμή του αντιδικτατορικού αγώνα, και η ΚΝΕ. Η πορεία της, στα πρώτα της βήματα, είναι συνυφασμένη με τον αντιδικτατορικό αγώνα, με την οργάνωση της πρωτοπόρας πάλης της νεολαίας κατά της χούντας. Η ΚΝΕ ιδρύθηκε στα τέλη του '68. Από την πρώτη μέρα της ίδρυσής της, έβαλε σαν άμεσους στόχους την οργάνωση, την ενότητα, την κινητοποίηση της δημοκρατικής νεολαίας για το γκρέμισμα της δικτατορίας και την αποκατάσταση της πραγματικής δημοκρατίας.

Η ΚΝΕ αποτέλεσε τον κρίκο συνένωσης του νεολαιίστικου κινήματος με το κίνημα της εργατικής τάξης. Η ΚΝΕ ανέπτυξε δραστηριότητα σε όλα τα τμήματα της νεολαίας, στους φοιτητές, στους μαθητές, στα εργοστάσια, στα νυχτερινά σχολεία. ΚΝίτικες οργανώσεις στήθηκαν σε όλους τους χώρους της νεολαίας.

Η ΚΝΕ πήρε την πρωτοβουλία για τη δημιουργία της αντι-ΕΦΕΕ, που δημιουργήθηκε για να συντονίσει και να συνενώσει σε ενιαία οργάνωση την αντιδικτατορική δράση των φοιτητών. Σημαντικά γεγονότα στη δράση της, οι πρώτες γενικές συνελεύσεις των φοιτητών. Εκεί εκλέχτηκαν οι πρώτες επιτροπές αγώνα. Η δράση της ΚΝΕ είχε σαν αποτέλεσμα τη μεγάλη συμμετοχή των φοιτητών και άλλων τμημάτων της νεολαίας στην εξέγερση του Πολυτεχνείου.

Τα τανκς στον περίβολο της Βουλής το πρωί της 21ης Απρίλη 1967

Οι πραξικοπηματίες κινήθηκαν βάσει σχεδίου από τις 2 π.μ. της 21ης Απρίλη. Γρήγορα κατέλαβαν το Πεντάγωνο, τα βασικά υπουργεία και υπηρεσίες, τις τηλεπικοινωνίες και τους ραδιοσταθμούς. Επίσης συνέλαβαν το νόμιμο πρωθυπουργό Π. Κανελλόπουλο, υπουργούς, πολιτικούς ηγέτες και απλούς πολίτες και, κυρίως, κομμουνιστές και αριστερούς. Μέχρι τις 30 Απρίλη, είχαν συλληφθεί 8.270, άνδρες και γυναίκες, από τους οποίους οι 6.118 εκτοπίστηκαν στη Γυάρο (Σπ. Λιναρδάτου: «Από τον Εμφύλιο στη χούντα», τόμος Ε', σελ. 437).

Το πραξικόπημα της 21ης Απρίλη διευθύνθηκε από μια ηγετική ομάδα 15 στρατιωτικών - κατά βάση συνταγματαρχών και αντισυνταγματαρχών - στην κορυφή της οποίας βρίσκονταν ο συνταγματάρχης Γ. Παπαδόπουλος (ο δικτάτoρας), ο συνταγματάρχης Ν. Μακαρέζος και ο ταξίαρχος Στ. Παττακός. Οι πραξικοπηματίες κατάφεραν να επιβληθούν εύκολα και να κρατήσουν τη διεύθυνση των πραγμάτων της χώρας για 7 ολόκληρα χρόνια.

Οι πραξικοπηματίες κατέλαβαν την εξουσία, θέτοντας σε εφαρμογή ένα ΝΑΤΟικό στρατιωτικό σχέδιο - γνωστό με την επωνυμία «Προμηθεύς» - που είχε καταρτίσει η Ατλαντική Συμμαχία για την κινητοποίηση των ελληνικών στρατιωτικών και άλλων κατασταλτικών δυνάμεων, ώστε να χτυπηθεί καίρια το προοδευτικό κίνημα της χώρας, σε περίπτωση που η «Συμμαχία» και η Ελλάδα θα εμπλέκονταν σε πόλεμο με τις σοσιαλιστικές χώρες. Το σχέδιο αυτό τροποποιήθηκε για την περιοχή της Αττικής και προσαρμόστηκε στις ανάγκες του πραξικοπήματος λίγο διάστημα πριν αυτό εκδηλωθεί. Το γεγονός αυτό και πλήθος άλλων, αλλά και ολόκληρος ο βίος και η πολιτεία της χούντας των συνταγματαρχών - που δε θα μπορούσε να σταθεί ούτε για μια ώρα στην εξουσία χωρίς αμερικανοΝΑΤΟική στήριξη - επιβεβαιώνουν πως το ΚΚΕ είχε απόλυτο δίκιο στις εκτιμήσεις του, όταν, με προκήρυξή του προς τον ελληνικό λαό στις 21 Απρίλη 1967, υπογράμμιζε πως η δικτατορία ήταν έργο «που προετοιμάστηκε μεθοδικά και επίμονα» από την ντόπια αντίδραση και τον αμερικανικό ιμπεριαλισμό. Το ΚΚΕ, που πρωτοστάτησε στον αντιδικτατορικό αγώνα, κάλεσε τότε όλους τους Ελληνες και τις Ελληνίδες - ανεξαρτήτως των πολιτικών, ιδεολογικών και κομματικών τους τοποθετήσεων - να αγωνιστούν από κοινού για την ανατροπή της δικτατορίας, για την αποκατάσταση της δημοκρατίας και για να μη «μετατραπεί η Ελλάδα σε ορμητήριο του νεοφασισμού και επικίνδυνων πολεμικών τυχοδιωκτισμών του ιμπεριαλισμού στην Ευρώπη» («Νέος Κόσμος» 5/1967, σελ. 5-6).

Αναδημοσίευση από το «Ριζοσπάστη» 21 Απρίλη 2000.

H απάντηση σε αυτό το ερώτημα δεν μπορεί να είναι μονοσήμαντη, όπως έχει διαφανεί με σαφήνεια από τα ίδια τα γεγονότα. Από την άλλη, πρέπει να σημειωθεί ότι είναι επιφανειακή και προπαγανδιστικού τύπου η άποψη που έχει υποστηριχτεί και συνεχίζει να υπογραμμίζεται ότι η αιτία για την επιβολή της δικτατορίας ήταν η ματαίωση της ανόδου της Ενωσης Κέντρου στην κυβερνητική εξουσία, όταν πια τα άλλα μέσα που χρησιμοποιήθηκαν («αποστασία») δεν είχαν μπορέσει να ανακόψουν το λαϊκό ρεύμα υπέρ της Ενωσης Κέντρου. Αυτή την άποψη προσπαθούν να την ενισχύσουν με την πρόβλεψη για την πιθανότατη (αν όχι σίγουρη) νίκη της στις εκλογές, που επρόκειτο να γίνουν στις 28 του Μάη 1967.

Τα πράγματα, βεβαίως, δεν είναι καθόλου έτσι. Γιατί, κι αν προς στιγμή δεχτούμε αυτόν το συλλογισμό, αμέσως μετά θα βρεθούμε αντιμέτωποι με ένα άλλο πρόβλημα, το οποίο τον ανατρέπει. Τίθεται, δηλαδή, το εξής ερώτημα: Ποιοι είχαν λόγο να φοβούνται από την άνοδο της Ενωσης Κέντρου στην κυβέρνηση; Είναι φανερό ότι τέτοιο λόγο είχε, πρώτα απ' όλους, το Παλάτι, αφού το νόημα της λαϊκής ψήφου προς την Ενωση Κέντρου θα ήταν ταυτόχρονα, σε μεγάλο βαθμό, και ψήφος κατά της Μοναρχίας, μετά τα όσα είχαν συμβεί από το 1965. Σε συνέχεια, λόγο για να αποτρέψει την άνοδο της Ενωσης Κέντρου στην κυβέρνηση είχε και η ΕΡΕ.

Με βάση τα παραπάνω, μπορεί να εξηγηθεί και ο σχεδιασμός της Μοναρχίας να επιβάλει η ίδια τη δικτατορία της, μέσω της «χούντας των στρατηγών». Και, απ' ό,τι διαφαινόταν, θα είχε ίσως και την υποστήριξη φιλοδικτατορικών κύκλων της ΕΡΕ (Κ. Ροδόπουλος κ.ά.).

Τα γεγονότα, ωστόσο, εξελίχθηκαν διαφορετικά. Και το αποτέλεσμα ήταν να διωχτούν από τη δικτατορία, τόσο η ΕΡΕ, όσο και το Παλάτι, δηλαδή οι κατ' εξοχήν ζημιωμένοι από το προβάδισμα της Ενωσης Κέντρου. Και η μεν ΕΡΕ δεν μπορούσε παρά να διωχτεί, από τη στιγμή που η δικτατορία κατάργησε τον κοινοβουλευτισμό. Το Παλάτι, όμως; Πώς εξηγείται ότι βρέθηκε «υπό», όντας ο βασικός ενδιαφερόμενος για τη μη άνοδο της Ενωσης Κέντρου στην κυβερνητική εξουσία; Πώς εξηγείται ότι βρέθηκε «υπό», από μια στρατιωτική δικτατορία, που υποτίθεται ότι στρεφόταν κατά της Ενωσης Κέντρου, τη στιγμή που και το ίδιο επίσης σχεδίαζε να κάνει στρατιωτική δικτατορία, λόγω της αντιπαράθεσής του με την Ενωση Κέντρου;

Ισως προβληθεί ότι, εκτός απ' το Παλάτι και την ΕΡΕ, υπήρχαν οι ΗΠΑ και η εγχώρια πλουτοκρατία.

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι οι ΗΠΑ και η εγχώρια πλουτοκρατία βρίσκονταν πίσω από το πραξικόπημα. Αλλά γιατί χρειάστηκαν να βάλουν στην άκρη και το Παλάτι; Και - πολύ περισσότερο - γιατί αργότερα χρειάστηκαν (ή επέτρεψαν) να εκδιωχτεί η Μοναρχία, και μάλιστα κακήν κακώς; (Δεκέμβρης 1967).

Από τα γεγονότα, όπως διαδραματίστηκαν, γίνεται φανερό ότι οι ΗΠΑ και η εγχώρια πλουτοκρατία δεν έβαλαν τυχαία σε ενέργεια τη χούντα των συνταγματαρχών, παραμερίζοντας τη χούντα των στρατηγών (Παλατιού). Καταλάβαιναν πολύ καλά ότι η δικτατορία που θα προερχόταν από το Παλάτι, όχι μόνο δε θα τους έλυνε, αλλά θα περιέπλεκε σε επικίνδυνο βαθμό τα προβλήματα που ήθελαν να λύσουν.

Οι ίδιοι οι δικτάτορες στήριξαν την ανάγκη επιβολής της δικτατορίας στον «κομμουνιστικό κίνδυνο», που, όπως υποστήριζαν σε κάθε στιγμή, απειλούσε την Ελλάδα. Ενώ ο Κ. Μητσοτάκης, μιλώντας στη ΝΕΤ, σε συνέντευξή του στις 31/1/2000, είπε για τους λόγους που οδήγησαν στη δικτατορία: «Πιστεύω ότι στη δικτατορία οδήγησε η αδυναμία του πολιτικού κόσμου να δώσουμε λύση στα προβλήματα» (εννοώντας, όχι τα λαϊκά, αλλά αυτά του αστικού πολιτικού κόσμου).

Σε αυτά τα δύο βρίσκεται η ουσία του ζητήματος, με τις εξής έννοιες:

Ωστόσο, ανεξάρτητα από τη σκόπιμη υπερβολή, που ασφαλώς υπήρχε στη φράση τους, οι δικτάτορες ομολογούσαν μια πραγματικότητα, όταν έκαναν λόγο για «τον κομμουνιστικό κίνδυνο». Γιατί το λαϊκό κίνημα της εποχής, αν και σημαδευόταν αρνητικά από τον πολιτικό προσανατολισμό που είχε το ίδιο και τα πολιτικά του υποκείμενα (ΚΚΕ - ΕΔΑ), είχε σημειώσει μια ανοδική πορεία, που δυσκόλευε τις «κινήσεις» των αστικών κομμάτων, όξυνε τις αντιθέσεις του αστικού πολιτικού κόσμου και, κυρίως, υπήρχαν οι δυνατότητες, κάτω από ορισμένες προϋποθέσεις, να γίνει στην πορεία επικίνδυνο.

Για να αντιμετωπίσει το ΚΚΕ και το ΕΑΜ και σε συνέχεια το Δημοκρατικό Στρατό Ελλάδας, η άρχουσα τάξη, έχοντας μετά την Κατοχή έναν σμπαραλιασμένο κρατικό μηχανισμό κι ένα ασταθές πολιτικό σύστημα (λόγω της βαθιάς κρίσης των αστικών κομμάτων), πήρε εξοντωτικά μέτρα για να καταστείλει το λαϊκό κίνημα. Τα μέτρα αυτά τα συνέχισε και μετά τη νίκη της το 1949. Ενίσχυσε στο έπακρο τους κατασταλτικούς μηχανισμούς και έκανε τον αντικομμουνισμό, την «εθνικοφροσύνη» και τον «από βορρά κίνδυνο», τα κύρια ιδεολογικά όπλα της. Παράλληλα, η Μοναρχία, που για ιστορικούς λόγους είχε επιβιώσει δίχως να είναι καρπός της καπιταλιστικής εξέλιξης, ήταν γερά γαντζωμένη στο αστικό πολιτικό σύστημα, είχε παίξει σημαντικό ρόλο ως το «πρώτο οχυρό κατά του κομμουνισμού» και συνέχιζε να κατέχει μερίδιο στην άσκηση της εξουσίας.

Ομως, 10 - 15 χρόνια μετά τον Εμφύλιο, προέκυπτε το εξής ζήτημα: Για πόσα χρόνια ακόμη θα μπορούσε η άρχουσα τάξη να ασκεί την εξουσία της με «εργαλεία» που διαρκώς πάλιωναν όλο και περισσότερο, δηλαδή με τις ίδιες δομές που χρησιμοποίησε στα χρόνια της ένοπλης αντιπαράθεσης; Μέχρι πότε θα μπορούσε να κυριαρχεί πάνω στην εργατική τάξη με την πιο ωμή τρομοκρατία; Και μέχρι πότε θα επένδυε στο ρόλο των Ανακτόρων ως «πρώτου οχυρού κατά του κομμουνισμού», που σήμαινε ότι στην άσκηση της ενιαίας αστικής εξουσίας η Μοναρχία θα συνέχιζε να κατέχει μερίδιο από το φυσικό φορέα της, που ήταν η κυβέρνηση, και μάλιστα να διεκδικεί το πάνω χέρι, βάζοντας έτσι φρένο στον καπιταλιστικό εκσυγχρονισμό, που απαιτούσε και προϋπέθετε πιο «ευέλικτες» και όχι ωμές μεθόδους καταστολής του λαϊκού κινήματος; Η άρχουσα τάξη κατανοούσε θαυμάσια ότι η ενσωμάτωση των λαϊκών στρωμάτων δεν μπορούσε να γίνεται στο διηνεκές μόνο με το χωροφύλακα.

Αυτό το είδαν οι ρεαλιστές αστοί πολιτικοί (Καραμανλής, Παπανδρέου κ.ά.). Και επιχείρησαν εκσυγχρονισμούς. Ομως, τότε ακριβώς συγκρούστηκαν με το Παλάτι, το οποίο χρειαζόταν τις πιο ξεπερασμένες κατασταλτικές μεθόδους για να τα βγάλει πέρα, δηλαδή για να διατηρεί τον αυξημένο ρόλο του. Αυτές οι αντιθέσεις, που οδηγούσαν σε συγκρούσεις («Ιουλιανά», αποχώρηση Καραμανλή από την πολιτική), μπορούσαν να αποβούν επικίνδυνες, αφού έθεταν το ζήτημα «ποιος κυβερνά».

Ταυτόχρονα, οι αντιθέσεις κυβερνήσεων - Ανακτόρων οξύνονταν και από τη λαϊκή πάλη. Στα 1965 - 1967, η αγανάκτηση του λαού κατά του Στέμματος ήταν η μεγαλύτερη από το 1950. Στην πραγματικότητα, τα Ανάκτορα δεν μπορούσαν να «σταθούν»... Αυτός ήταν ένας πολύ βασικός παράγοντας, τον οποίο τα αστικά κόμματα επίσης δεν μπορούσαν να αγνοήσουν, δίχως κινδύνους για τα ίδια. Ιδιαίτερα δεν μπορούσε να τον αγνοήσει η Ενωση Κέντρου, που η συντριπτικά μεγάλη πλειοψηφία των ψηφοφόρων της ήταν αντιβασιλικοί.

Από την άλλη, όμως, αποδείχτηκε και το εξής: Πως ναι μεν τα αστικά κόμματα (για την ακρίβεια μεγάλο μέρος της ηγεσίας τους) έβλεπαν την ανάγκη εκσυγχρονιστικών μέτρων, από την άλλη, όμως, δεν είχαν την ικανότητα (και επειδή δεν είχαν «ανανεωθεί» και επειδή φοβούνταν το λαό) να γίνουν συνεπείς φορείς των «νέων» μέτρων αντιστοίχισης με την ανάπτυξη του καπιταλισμού και να τα επιβάλουν. Αυτό επιβεβαιώθηκε με την ΕΡΕ, αλλά κυρίως με την Ενωση Κέντρου. Τα βασικά αστικά κόμματα της εποχής (ΕΡΕ - Ενωση Κέντρου) βρέθηκαν πίσω από τις ανάγκες ανταπόκρισης στον αστικό εκσυγχρονισμό του καιρού τους. Και στο σημείο αυτό - και με αυτήν την έννοια - έχει δίκιο ο Κ. Μητσοτάκης όταν λέει ότι «ο πολιτικός κόσμος δεν μπόρεσε να δώσει λύση στα προβλήματα».

Ετσι, τα πράγματα έφτασαν στο εξής σημείο: Το μεν Παλάτι να μη θέλει να κάνει πίσω, ο δε αστικός κόσμος να μην μπορεί, ούτε να θέλει να κάνει μπροστά. Γι' αυτούς τους λόγους, το τμήμα της άρχουσας τάξης, που είχε δύναμη στον πιο ισχυρό μηχανισμό του κράτους, στο στρατό, έδωσε τη λύση (δίκην γόρδιου δεσμού) μέσω της δικτατορίας. Με αυτό τον τρόπο, επέβαλε τους αναγκαίους εκσυγχρονισμούς, διακόπτοντας πάνω από 7 χρόνια την κοινοβουλευτική δικτατορία της. Οταν αυτή η φάση έκλεισε το 1974, άνοιξε μια άλλη στην κυριαρχία της, που συνεχίζεται μέχρι σήμερα.

(Αναδημοσίευση από τον «Ριζοσπάστη» 6 Φλεβάρη 2000.)

Από εφημερίδα της εποχής

Πριν προχωρήσουμε, ας πούμε ότι πρέπει να αποφύγουμε μερικές υπεραπλουστευμένες εκτιμήσεις της εποχής. Κυρίως, εκτιμήσεις του τύπου «τα γεγονότα οφείλονται στον πανικό που ξεσήκωσε στις κυρίαρχες τάξεις η προοπτική δημοκρατικών μεταρρυθμίσεων».

Πρέπει να πούμε ότι η αιτιολόγηση αυτή δεν προκύπτει από τα πολιτικά γεγονότα της εποχής. Κατ' αρχήν, πρέπει να πούμε ότι η Ελλάδα του 1965 δεν είναι, παρά τα όσα έχουν γραφτεί, μια χώρα σε αναβρασμό. Η κυρίαρχη τάξη και οι διεθνείς της σύμμαχοι και υποστηρικτές δεν έχουν δυσκολία να επιβληθούν και ελέγχουν αρκετά τις πολιτικές εξελίξεις. Είναι εξαιρετικά απίθανο ότι ακόμη και δημοκρατικές μεταρρυθμίσεις ευρύτερης έκτασης θα έκαναν πιο δύσκολη τη θέση τους. Αντίθετα, μπορεί κανείς βάσιμα να αναρωτηθεί μήπως θα τη διευκόλυναν και αυτό πίστευαν και ισχυροί κύκλοι της κυρίαρχης τάξης. Χαρακτηριστικό είναι ότι η οικονομική κατάσταση δεν παρουσιάζει κανένα σημάδι ανωμαλίας. Η πορεία της είναι γενικά ανοδική και ομαλή.

Τότε, τι έγινε;

Εκείνο που μας φαίνεται σαν πιο λογική εξήγηση, με τα στοιχεία που έχουμε σήμερα, είναι ότι οι ρίζες της εξέλιξης των γεγονότων του Ιούλη και των μετέπειτα μεταπτώσεών τους δε βρίσκονται στην Ελλάδα και δε σχετίζονται κυρίως με αυτή.

Πράγματι, στην εποχή αυτή συμβαίνουν γεγονότα, ιδιαίτερα διεθνή γεγονότα, που δεν μπορούμε να αγνοήσουμε. Κατ' αρχήν, έχουμε μια πορεία όξυνσης της κατάστασης στη Μέση Ανατολή, που θα καταλήξει στον «Πόλεμο των 6 Ημερών», τον Ιούνη του 1967, σχεδόν αμέσως μετά την επιβολή της δικτατορίας στην Ελλάδα. Το Κυπριακό βρισκόταν επίσης σε αναταραχή και κάθε άλλο παρά σε κατάσταση υπναλέας ακινησίας. Σημειώνουμε ότι, όταν ο κύκλος των γεγονότων του Ιούλη του 1965 θα κλείσει, δηλ. στις 24 Ιούλη 1974, η μόνη παράμετρος που θα παρουσιάζει ουσιώδεις αλλαγές, θα είναι η κατάσταση στην Κύπρο, πράγμα που, κατά τη γνώμη μας, δείχνει τον πρωτεύοντα ρόλο που έπαιξε το Κυπριακό στην εξέλιξη των πραγμάτων της εποχής. Εκτός, όμως, αυτών, υπάρχουν και άλλες παράμετροι, ίσως πολύ σοβαρότερες. Η διεθνής κατάσταση παρουσιάζει συνολική όξυνση. Το 1965 είναι το πρώτο έτος της διεθνοποίησης του πολέμου της Ινδοκίνας με την ευρύτερη συμμετοχή της ΕΣΣΔ σ' αυτόν, συμμετοχή που, πολύ σύντομα, θα γενικευτεί. Τον Ιούλη του 1964, έχει γίνει το περιβόητο «επεισόδιο του Τονκίνου». Εχουν αρχίσει οι βομβαρδισμοί του Β. Βιετνάμ. Η Ουάσιγκτον δείχνει όλο και πιο αποφασισμένη να βάλει τέρμα στις κινήσεις αυτές. Δεν είναι, ίσως, τυχαίο το ότι τα γεγονότα της Τσεχοσλοβακίας γίνονται το 1968, ακριβώς τη στιγμή που η σοβιετική (και τσεχοσλοβακική) ανάμειξη στον πόλεμο της Ινδοκίνας γενικεύεται και ακριβώς τη στιγμή που, στην Ελλάδα, επιβάλλεται στρατιωτική δικτατορία.

H εξέλιξη αυτή, γεμάτη από διασταυρούμενα σχέδια, δείχνει την απόφαση της Ουάσιγκτον να επιβάλει ησυχία στην Ελλάδα και να παραμερίσει οποιοδήποτε στοιχείο απροσδιοριστίας. Ισως, κάποτε, μάθουμε για ποια σχέδια προοριζόταν η χώρα μας.

Οι στόχοι αυτοί προϋπέθεταν όχι μόνο την έναρξη μιας εξέλιξης που οδηγούσε στη δικτατορία, αλλά και τη διατήρηση ενός αδιεξόδου που θα την έκανε εντελώς αναπόφευκτη. Ετσι, όπως όλα δείχνουν, όλοι οι παράγοντες διαφόρων πολιτικών θέσεων και δυνάμεων ωθούνται σε μια σύγκρουση σκιάς που ωφελεί μια τρίτη δύναμη. Αυτό, π.χ., φαίνεται να σημαίνει η θεαματική παρέμβαση των ανακτόρων ενώ είναι φανερό ότι, ακόμη και χωρίς αυτή, η διάσπαση της ΕΚ ήταν αναπόφευκτη και προ των πυλών. Πρωταγωνιστικό ρόλο φαίνεται να έπαιξαν πολύ γνωστά στοιχεία της πολιτικής ζωής της εποχής που, σε συνέχεια, εξαφανίζονται εντελώς για να επανεμφανιστούν, σε αισθητά μεγαλύτερη ηλικία, στις συζητήσεις για τα 30 χρόνια της δικτατορίας.

Ενδιαφέρον έχει, από αυτή την άποψη, η «μεγαλόφωνη σκέψη» του κ. Κ. Μητσοτάκη, ο οποίος αναρωτήθηκε σχετικά με τον πραγματικό ρόλο που έπαιξαν μερικοί οι οποίοι έσπρωχναν τότε τα πράγματα προς μια αδιέξοδη όξυνση.

Υπάρχουν, όμως, και άλλοι παράγοντες, σημαντικοί, έστω και από δευτερεύουσα θέση. Προτού δώσουν έγκριση για οποιαδήποτε ευρύτερη αλλαγή της κατάστασης στην Ελλάδα, οι Αμερικανοί θέλουν να δοκιμάσουν τη συνολική αντοχή του καθεστώτος. Θέλουν να δουν τη συνολική αντοχή της πολιτικής τους κυριαρχίας όταν αυτή εγκαταλείπει κάθε παραλλαγή ανοχής και γίνεται ανοιχτή και άγρια. Δοκιμές έχουν ξανακάνει στο παρελθόν με επιτυχία. Στη βάση των νέων τους παγκόσμιων σχεδίων, θέλουν να τη δοκιμάσουν από ευρύτερη και βαθύτερη σκοπιά. Στη βάση αυτών των ίδιων σχεδίων, ευθυγραμμίζονται με τα τμήματα εκείνα της πολιτικής «ελίτ» που δεν έχουν ακόμη καταλήξει στο συμπέρασμα της ανάγκης ή της δυνατότητας τέτοιων αλλαγών.

Αυτό μάλλον πρέπει να εξηγεί και το ότι, όπως έδειξαν οι συζητήσεις σχετικά με τα Αρχεία του κ. Κ. Καραμανλή, στους κύκλους της μεγαλοαστικής τάξης, ο καλπασμός προς τη δικτατορία έχει πάρει, στις παραμονές της 21ης Απρίλη 1967, ακράτητο χαρακτήρα και όλοι καλούνται να εκφράσουν τη γνώμη τους σαν εμπειρογνώμονες. Ετσι πρέπει να εξηγείται το πώς ένας ολόκληρος κρατικός μηχανισμός ακολούθησε χωρίς συζήτηση μια ομάδα ασήμων και αγνώστων αξιωματικών. Και, καθώς δεν είναι δυνατό να πιστέψουμε ότι και η ηγεσία της ΕΚ ήταν εντελώς ανενημέρωτη των σχεδίων αυτών, μάλλον αυτό πρέπει να εξηγεί και την παραίτηση του Γ. Παπανδρέου. Ο αρχηγός της ΕΚ και πρωθυπουργός καταλαβαίνει ότι έχει χάσει την υποστήριξη των δυνάμεων εκείνων που, γι' αυτόν, αποτελούν απαραίτητο κυβερνητικό στήριγμα - της μεγαλοαστικής τάξης και του ιμπεριαλισμού. Γι' αυτόν, η παραίτηση ήταν μια επιδέξια χειρονομία αποφυγής της σύγκρουσης μαζί τους και διαφύλαξης κεφαλαίων για επάνοδο στο μέλλον. Ενα σχέδιο, σημειώνουμε, που πέτυχε πλήρως εκτός από το τελευταίο του σημείο, όπου παρενέβησαν τόσο πολιτικοί όσο και βιολογικοί παράγοντες. Και, φυσικά, δεν πρέπει να παραγνωρίζει κανείς και το ότι η απόφαση του Γ. Παπανδρέου να μη συγκρουστεί δεν οφειλόταν σε προσωπική ραθυμία: Ηταν ουσιώδες στοιχείο μιας πολιτικής που ξεκινούσε από την προϋπόθεση... «Ομηροι της Δεξιάς, ναι, της Αριστεράς, όχι»! Θα πρέπει να είναι κανείς εντελώς τυφλός για να μη βλέπει ότι ο Γ. Παπανδρέου, πέρα από ιδιαίτερες σκέψεις, ασφαλώς προτιμούσε την 21η Απρίλη από μια εξέλιξη που θα κλόνιζε τα βάθρα της κυριαρχίας του καθεστώτος, ακόμη και αν αυτό ήταν δυνατόν, ιδιαίτερα, μάλιστα, αν ήταν.

(Αναδημοσίευση από τον «Ριζοσπάστη» 20 Ιούλη 1997.)

Αφίσα της παράνομης, τότε, ΚΝΕ το 1968, υπέρ των πολιτικών κρατουμένων του χουντικού καθεστώτος

Αλλωστε και την περίοδο της δικτατορίας και σήμερα στην Ελλάδα κουμάντο έκαναν και κάνουν οι βιομήχανοι, οι μεγαλέμποροι, οι τραπεζίτες, οι εφοπλιστές. Και τότε και σήμερα η Ελλάδα ήταν ενταγμένη σε ιμπεριαλιστικούς οργανισμούς. Τότε ήταν στον στρατιωτικοπολιτικό ιμπεριαλιστικό οργανισμό του ΝΑΤΟ. Σήμερα είναι και στο ΝΑΤΟ και στην ιμπεριαλιστική Ευρωπαϊκή Ενωση.

Αυτό λοιπόν που έρχεται να θυμίσει η επιβολή της δικτατορίας του Απρίλη είναι πως και τότε και τώρα η πραγματικότητα που ζει η εργατική τάξη, η νεολαία, τ' άλλα λαϊκά στρώματα είναι ασυμφιλίωτη με τα συμφέροντά τους, με τα δικαιώματά τους.

Αλλωστε η πολιτική πράξη, που παίχτηκε με την εναλλαγή του 1974 και την αντικατάσταση της στρατιωτικής δικτατορίας - που αντικειμενικά δεν μπορούσε άλλο να υπηρετεί το κεφάλαιο καθώς η κρίση της ήταν αξεπέραστη - από το αστικό κοινοβουλευτικό καθεστώς, ήταν προϊόν εναλλαγής της μορφής της διακυβέρνησης των μονοπωλίων. Η στρατιωτικοφασιστική δικτατορία στην Ελλάδα παρέδιδε την κυβερνητική εξουσία στην αφρόκρεμα των τότε πολιτικών εκπροσώπων της άρχουσας τάξης της χώρας. Πολιτική αλλαγή την είπαν, αλλά στην πραγματικότητα ήταν σαν όλες τις συναλλαγές μεταξύ κυρίαρχων στη μοιρασιά της εξουσίας, που τη μάστιζε τότε πολιτική κρίση, σε μια περίοδο που η οικονομική κρίση του καπιταλιστικού κόσμου δεν άφησε ανεπηρέαστη και την οικονομία της Ελλάδας. Είχε πέσει πλέον και το τελευταίο φύλλο συκής, που κάλυπτε τη συμπαιγνία των αμερικανοΝΑΤΟικών ιμπεριαλιστών με το ντόπιο κατεστημένο και τους εκπροσώπους του ενάντια στον ελληνικό και τον κυπριακό λαό. Η ασίγαστη πάλη του λαϊκού αντιδικτατορικού κινήματος ωρίμαζε τις αντιαμερικανικές - αντιΝΑΤΟικές διαθέσεις, προβάλλοντας στο προσκήνιο την αναγκαιότητα μιας πολιτικής λύσης που θα άφηνε στο παρελθόν, όχι μόνο τη λαομίσητη χούντα, αλλά ό,τι σάπιο και αντιδραστικό κληροδότησε η μετεμφυλιοπολεμική πολιτική πραγματικότητα των ξενόδουλων κυβερνήσεων. Το Πολυτεχνείο, σύμβολο αγώνα και λαϊκού ξεσηκωμού, χτυπήθηκε μα δε νικήθηκε. Εγινε το στοιχείο που ένωσε το χέρι του πατέρα με του γιου στο όπλο της ελπίδας, αναζωογονώντας τους καταχωνιασμένους πόθους μιας γενιάς που πάλεψε χωρίς να φτάσει στο τέρμα, με τη λαχτάρα της νέας γενιάς να ανοίξει το δρόμο στο μέλλον που αφέντης της κοινωνίας θά 'ναι ο λαός και όχι ο αστός.

Σήμερα όλοι οι θιασώτες της αστικής δημοκρατίας προβάλλουν ως κατάχτηση για το λαό το γεγονός ότι ζει σε συνθήκες ελευθερίας και δημοκρατίας. Μόνο που αυτή η δημοκρατία και ελευθερία σταματά για τους εργάτες εκεί που οι ίδιοι αντιπαλεύουν τους εχθρικούς για τους ίδιους νόμους και αρχίζουν να αγωνίζονται για το δικό τους δίκιο. Στη σημερινή περιβόητη δημοκρατία δε χωρά το «νόμος είναι το δίκιο του εργάτη». Και πράγματι αυτή η δημοκρατία, και οι ελευθερίες που λένε πως εξασφαλίζουν οι αστοί με την κοινοβουλευτική τους δημοκρατία, καταργούνται μέσα στα εργοστάσια και στους τόπους δουλιάς, όπου κυριαρχεί το «νόμος είναι το δίκιο του ιδιοκτήτη τους». Εκεί που όχι μόνο όποιος διεκδικεί τα δικαιώματά του κινδυνεύει να μείνει χωρίς δουλιά, μα και όποιος με κάθε τρόπο αντισταθεί στις αδηφάγες ορέξεις να τον εκμεταλλεύεται πιο στυγνά ο καπιταλιστής. Μα και όταν οι εργάτες βγουν στο δρόμο αμφισβητώντας ότι μπορούν να τους εκμεταλλεύονται ολοένα και πιο στυγνά, όταν διεκδικούν την ικανοποίηση όλων των σύγχρονων αναγκών τους εδώ η δημοκρατία δε χωρά. Οχι μόνο γιατί με τις καπιταλιστικές αναδιαρθρώσεις τα εργασιακά δικαιώματα αφαιρούνται το ένα πίσω από το άλλο, αλλά γιατί η ταξική διεκδίκηση χτυπιέται από την κρατική τρομοκρατία και καταστολή.

Οι κυβερνήσεις τόσο της ΝΔ όσο και του ΠΑΣΟΚ, συμμετέχουν στην ιμπεριαλιστική δράση. Θωρακίζουν τη «δημοκρατία των καπιταλιστών» με τρομονόμους και συνθήκες παρακολούθησης και φακελώματος των λαϊκών αγωνιστών, την έκδοσή τους σε τρίτες χώρες σε συντονισμό με την Ευρωπαϊκή Ενωση, τα κράτη - μέλη της και τις ΗΠΑ. Ποινικοποιούν την πολιτική και συνδικαλιστική δράση όταν αυτή αμφισβητεί τη νομιμότητα της καπιταλιστικής βαρβαρότητας. Χρησιμοποιούν ακόμη και την επιστράτευση απεργών όταν το απαιτούν τα συμφέροντα των εργοδοτών, όπως έκαναν με τους ναυτεργάτες, τους εργάτες καθαριότητας κλπ.

Σήμερα λοιπόν περισσεύουν οι ύμνοι στη «δημοκρατία», πολύ περισσότερο η προπαγάνδα για την υπεράσπισή της. Πίσω απ' αυτές τις φωνές κρύβεται η πολιτική ουσία των θιασωτών της θωράκισης της ατομικής-καπιταλιστικής ιδιοκτησίας. Επιδιώκουν να επιβάλλουν στις συνειδήσεις του λαού και ιδιαίτερα της νέας γενιάς την επικίνδυνη άποψη πως η αμφισβήτηση αυτού του βάρβαρου συστήματος διακυβέρνησης που τους στερεί το δικαίωμα στη δουλιά και στη ζωή, τους καταστρέφει το δικό τους μέλλον. Και προσπαθούν μ' αυτό τον τρόπο να συγκαλύψουν την εκμεταλλευτική φύση του καπιταλισμού. Να τους κάνουν να πιστεύουν και να αποδέχονται πως η αμφισβήτηση αυτής της δημοκρατίας ανοίγει το δρόμο της στέρησης της δικής τους ζωής. Και ας είναι το μέλλον τους ήδη δυσοίωνο μέσα στη βαρβαρότητα του ιμπεριαλισμού.

Ολες αυτές οι πολιτικές δυνάμεις στήριξης της κοινωνίας του κεφαλαίου, όπως η ΝΔ και το ΠΑΣΟΚ που υπεραμύνονται της «δημοκρατίας», που οι ρίζες τους βρίσκονται σε κόμματα προδικτατορικά, αυτά που έστρωναν το έδαφος για την επιβολή της χούντας των συνταγματαρχών, αλλά και κάποιοι άλλοι που καμώνονται πως μπορεί να εξανθρωπιστεί το σύστημα σπέρνοντας αυταπάτες στο λαϊκό κίνημα, υπερασπίζονται αντικειμενικά, ή, δεν αντιπαλεύουν την εξουσία μιας ισχνής μειοψηφίας εκμεταλλευτών. Υπερασπίζονται μια μορφή διακυβέρνησης που στην εποχή των μονοπωλίων όχι μόνο δεν μπορεί να δώσει τίποτα θετικό για το λαό, αλλά τραβά ανεπίστρεπτα στον κατήφορο της αντίδρασης.

Οι μετά το 1974 ελληνικές κυβερνήσεις ενίσχυσαν τη συμμετοχή και δράση τους στους ιμπεριαλιστικούς Οργανισμούς. Οι ηθικοί αυτουργοί των κατά συρροή εγκλημάτων της χούντας σε βάρος του ελληνικού και του κυπριακού λαού, αναγορεύονται επικυρίαρχοι του παιχνιδιού που παίζεται με άλλους όρους και εκτελεστές στις ίδιες πλάτες. Το Κυπριακό για παράδειγμα παραμένει άλυτο πρόβλημα. Οι αμερικανοευρωπαίοι κάνουν πολέμους στην περιοχή μας με συμμετοχή της άρχουσας τάξης της Ελλάδας. Η πολιτική προσαρμογής στα δεδομένα της δράσης των μονοπωλίων, επιβάλλει την καθολική επίθεση στα δικαιώματα και τις κατακτήσεις των εργαζομένων και στο λαϊκό κίνημα, η υποταγή του οποίου επιχειρείται με κάθε μέσο, προκειμένου να αφαιρείται η δυνατότητα υπεράσπισης και διεκδίκησης των συμφερόντων του και η προοπτική αμφισβήτησης της πολιτικής και της εξουσίας της άρχουσας τάξης. Ενισχύεται το κράτος της σύγχρονης δικτατορίας των μονοπωλίων μέσω θεσμών καταστολής και χειραγώγησης του λαού από την αστική δημοκρατία. Μόνο που «λογαριάζουν χωρίς τον ξενοδόχο». Και αυτός δεν είπε ακόμη την τελευταία λέξη. Το «ξεκαθάρισμα του λογαριασμού» ανήκει στο λαό.

Οι εργαζόμενοι, τα λαϊκά στρώματα, η νεολαία έχουν συμφέρον να απορρίψουν τη σημερινή αντεργατική - αντιλαϊκή νομιμότητα. Να δυναμώσουν την κοινή πάλη τους για το δίκιο τους, τα σύγχρονα δικαιώματά τους, για την ανατροπή της αντιλαϊκής πολιτικής. Νόμος είναι το δίκιο του εργάτη.

Να αντιπαλέψουν τη συμμετοχή της χώρας στους ιμπεριαλιστικούς σχεδιασμούς των ΗΠΑ - ΕΕ - ΝΑΤΟ για αλλαγή των συνόρων στα Βαλκάνια. Τους πολέμους που διεξάγουν στο Ιράκ και το Αφγανιστάν. Τις επιθέσεις κατά των λαών της Μέσης Ανατολής. Και γι' αυτόν το σκοπό απαιτούνται αγώνες με αντιιμπεριαλιστικό - αντιμονοπωλιακό περιεχόμενο και προσανατολισμό. Οπως και τότε. Με ανυπακοή, απειθαρχία και εναντίωση στις επιλογές του κεφαλαίου. Τέτοιοι αγώνες μπορούν να αναπτύσσονται, όταν η εργατική τάξη και οι σύμμαχοί της οικοδομούν το δικό τους λαϊκό αντιιμπεριαλιστικό αντιμονοπωλιακό δημοκρατικό μέτωπο πάλης, για τη δική τους εξουσία. Με μπροστάρηδες τους κομμουνιστές.

Κυκλοφόρησε σε 4.000 κομμάτια στα τέλη του 1969, με εκτύπωση μπρος - πίσω

Τρικ που κυκλοφόρησε η ΚΝΕ την Πρωτομαγιά του 1969

Δεν ήταν ούτε το πρώτο, ούτε το τελευταίο. Οι «ανταποκρίσεις» αυτές, που εκπλήσσουν για το εύρος των πηγών πληροφοριών που περιείχαν, έδιναν πλήθος στοιχεία για την καθημερινότητα και ειδικά για πλευρές της αντίστασης που εκφράζονταν πολύμορφα.

Αντιγράφουμε:

- «Οσο μεγαλώνει η αντίσταση του λαού, μεγαλώνει και ο τρόμος της χούντας. Πληροφορίες λένε ότι ο Μακαρέζος δεν κοιμάται στο σπίτι του και ο Παττακός και ο Παπαδόπουλος χιλιοφρουρούνται. Οσο για τον Κόλλια, από πληροφορία του άμεσου περιβάλλοντός του, μαθαίνουμε ότι πριν μπει στο αυτοκίνητό του, κάνει ο ίδιος εξονυχιστικό έλεγχο μήπως υπάρχει τοποθετημένη καμία βόμβα.

- Ο πρώην υπουργός και βουλευτής Κεφαλογιάννης είπε ότι θα πολεμήσει τη δικτατορία συμμαχώντας ακόμα και με τους εχθρούς του.

- Σε συγγενικό σπίτι του Σπαντιδάκη στη Δάφνη άναψε τρελός καυγάς απ' αφορμή ότι κάποια θεία του δε συγχάρηκε την οικογένεια του αντιπροέδρου της κυβέρνησης της χούντας επί τη αναλήψει των καθηκόντων του. Η πατριώτισσα θεία του Σπαντιδάκη ξεσπάθωσε: "Συγχαρητήρια θέλετε; Αυτός είναι προδότης. Πάτησε τον όρκο του. Δολοφόνησε τη Δημοκρατία. Είναι υπόλογος ενώπιον του έθνους. Μας ντρόπιασε" κλπ. Ολη η γειτονιά βγήκε στα παράθυρα και στο δρόμο και άκουγε.

- Στις 21/4 το σπίτι του στρατηγού Κουρουκλή (ή, όπως είναι γνωστός σαν ο στρατηγός των 1.114 κεφαλών) στο Παγκράτι πανηγύριζε. Μια μεγάλη σημαία στη βεράντα. Ολα τα παράθυρα ανοιχτά. Ολα τα δωμάτια φωταγωγημένα. Μπαινόβγαιναν αξιωματικοί. Συγχαίρανε αλλήλους. Γλεντοκοπούσαν. Δεν είναι υπερβολή, το είδαν και το άκουσαν οι Παγκρατιώτες, όλοι αυτοί χαιρετούσαν φασιστικά και φώναζαν "Χάιλ Χίτλερ". Πολλοί που δεν ήξεραν μέχρι εκείνη τη μέρα το σπίτι του Κουρουκλή τότε το έμαθαν».

Μια άλλη ομάδα ειδήσεων αφορούσε εικόνες της καθημερινότητας:

- «Στην Αθήνα ένα από τα πρώτα θύματα της "αναιμάκτου επαναστάσεως" ήταν ένας οδηγός ταξί. Κυνηγώντας το μεροκάματο πήγαινε τα ξημερώματα της 21/4 να παραλάβει και να μεταφέρει στο μαιευτήριο μια ετοιμόγεννη γυναίκα. Στους Αμπελόκηπους ένας αξιωματικός, του φώναξε να σταματήσει. Αλλά ο ταξιτζής ανυποψίαστος, είτε γιατί δεν άκουσε, είτε γιατί αδιαφόρησε, δε σταμάτησε. Ο παλικαράς αξιωματικός έριξε και τον σκότωσε. Η είδηση διαδόθηκε αμέσως, αλλά η χούντα δεν ανακοίνωσε τίποτα.

- Στις 22/5 βρέθηκε νεκρός ο ταγματάρχης Γούλας από την Αρτα που υπηρετούσε σε υπηρεσία του Γενικού Επιτελείου Στρατού. Αρμοδίως δόθηκε στους οικείους του η εξήγηση ότι πέθανε από συγκοπή καρδιάς. Αλλά τόσο η οικογένειά του όσο και οι συμπατριώτες του θεωρούν ότι τον δολοφόνησαν γιατί αντιτάχθηκε στους κινηματίες».

Σχετικά με τη διαδήλωση των νέων στο Σύνταγμα, έγραφε το μήνυμα:

- «Από διάφορες κατευθύνσεις συγκεντρώθηκαν μπροστά στο κέντρο Παπασπύρου και άρχισαν τα συνθήματα: "Κάτω η Χούντα. Ζήτω η Δημοκρατία. 114" κλπ. Ο κόσμος και οι ξένοι τουρίστες αιφνιδιάστηκαν. Εκείνη την ώρα έκλειναν τα καταστήματα, αλλά οι καταστηματάρχες στάθηκαν με τα ρολά μισοκατεβασμένα. Κανένας δεν ήθελε να απομακρυνθεί από το χώρο αυτόν. Ολοι θαύμαζαν, ενθουσιάστηκαν, γελούσαν, χαίρονταν. Επίσης κανένας δεν κινήθηκε εναντίον των διαδηλωτών μέχρι που έφτασε η αστυνομία. Μόνο ένας λοχίας ή δεκανέας κινήθηκε εναντίον των νέων να τους χτυπήσει χρησιμοποιώντας τη ζωστήρα του. Αλλά οι διαδηλωτές έπεσαν πάνω του και τον ξυλοφόρτωσαν όπως του άξιζε. Μετά την αυτοδιάλυση της διαδήλωσης ένας διαδηλωτής κατέφυγε στα γραφεία κάποιας εφημερίδας. Είπε στους δημοσιογράφους "κάναμε διαδήλωση". Οι δημοσιογράφοι τρελοί από χαρά τον σήκωσαν στα χέρια τους. Τους περιέγραψε πώς έγινε η διαδήλωση. Αλλά φιμωμένοι καθώς είναι δεν μπόρεσαν να γράψουν στην εφημερίδα τίποτα, περιορίστηκαν να κρύψουν καλά το νεαρό διαδηλωτή στα γραφεία της εφημερίδας και την άλλη μέρα το πρωί τον "απελευθέρωσαν".

- Ενα γερό ράπισμα της χούντας από τον μαθητόκοσμο. Τον Ιούνη λίγο πριν από τις γυμναστικές επιδείξεις των Γυμνασίων έγινε στο Στάδιο συγκέντρωση των μαθητών των Γυμνασίων. Εκεί έκανε την πρώτη δημόσια εμφάνιση στον μαθητόκοσμο ο υπουργός Παιδείας της χούντας Καλαμποκιάς και μίλησε. Μίλησε, το λέει ο λόγος. Γιατί μόλις βγήκε στην εξέδρα και άρχισε την ομιλία του ξεσηκώθηκε ένα πανδαιμόνιο από φωνές αποδοκιμασίας με τον εξής ωραίο τρόπο. Αρχίζοντας τον λόγο του ο Καλαμποκιάς μια μεγάλη ομάδα μαθητών των μεγαλύτερων τάξεων πέρασε τρέχοντας από τη μια πλευρά της κερκίδας στην άλλη φωνάζοντας "ου, ου, ου". Αρκούσε για να πάρει φωτιά η μαθητιώσα νεολαία της Αθήνας. Λοιπόν, όλα τα παιδιά αγόρια και κορίτσια σηκώθηκαν στο πόδι και άρχισαν να φωνάζουν "ου, ου, ου". Σεισμός στο Στάδιο. Κόκαλο ο Καλαμποκιάς. Τα 'χασε, πρασίνισε, διέκοψε το λόγο του, ματαίωσε το πρόγραμμα. Η συγκέντρωση διαλύθηκε. Διαλύθηκε λες και έπιασε ξαφνικά νεροποντή, ενώ ήταν μια μέρα ηλιόλουστη και ωραία. Ωραία για τη νεολαία, μαύρη για την κυβέρνηση. Μαθητές και δάσκαλοι δεν έκρυβαν τη μεγάλη χαρά τους γι' αυτήν την εκδήλωση».

Εφταναν επίσης μικρές ειδήσεις, δείγματα, όμως, μιας πανταχού παρούσας αντίστασης:

- «Στα Βασιλικά της επαρχίας Λοκρίδος, όπου έγινε η ιστορική μάχη του 1821, η κυβέρνηση οργάνωσε, όπως και αλλού, γιορτή στις 25 Αυγούστου. Την ημέρα όμως της γιορτής, στο σημείο εκείνο βρέθηκαν γραμμένα στους τοίχους συνθήματα "Κάτω η Χούντα", "Ζήτω η Δημοκρατία" κλπ. και έπεσαν και πολλές προκηρύξεις. Οι αρχές αναστατώθηκαν».

Για τις φιέστες του μίσους της 3/9/67:

- «Ο λαός της Αθήνας έμεινε ξένος απ' αυτές και καταγανακτισμένος. Ελεεινολογούσε και έβριζε τη χούντα. Κώφευε στα προγράμματα του ΕΙΡ και του Σταθμού των Ενόπλων. Δεν πειθάρχησε στη διαταγή για σημαιοστολισμό προτιμώντας να πληρώσει πρόστιμο. Ενας οπαδός της δεξιάς έλεγε ότι οι κάτοικοι της Καισαριανής, του Βύρωνα, του Υμηττού κλπ. δε θα συμμετάσχουν στο γιορτασμό γιατί είναι όλοι κομμουνιστές. Αλλά και μεις δε θα συμμετάσχουμε, είμαστε δημοκράτες. Δεν μπορούν να μιλούν για πολεμική αρετή οι άνθρωποι που δολοφόνησαν νύχτα τη δημοκρατία.

- Στο εργοστάσιο ΕΣΚΙΜΟ, μια νύχτα οι τοίχοι ορισμένων εσωτερικών χώρων γέμισαν συνθήματα και γελοιογραφίες εναντίον της χούντας. Κλήθηκε η αστυνομία και έκανε τρεις συλλήψεις υπόπτων. Διέταξε να ασβεστωθούν οι τοίχοι. Σβήστηκαν τα συνθήματα. Αλλά την άλλη μέρα τα συνθήματα ήταν πάλι γραμμένα.

- Ενας κάτοικος Πολυγώνου, ηλικίας 55 ετών περίπου, απολύθηκε από τη Γενική Ασφάλεια στα μέσα του Ιούλη, αφού κρατήθηκε και βασανίστηκε στα υπόγειά της από τη μέρα του πραξικοπήματος. Οσοι τον είδαν δεν τον γνώρισαν. Σκελετός της Κατοχής και σακατεμένος από το ξύλο, τη φάλαγγα κλπ. Ολα αυτά για να κάνει δήλωση υποταγής, αλλά δεν έκανε ο λεβεντόγερος».

Μαζί με τις ειδήσεις έφταναν και εκτιμήσεις:

«- Δίψα για έντυπο αντιστασιακό υλικό κατέχει το λαό μας. Πριν από τις 21/4 ο κόσμος δεν έδινε μεγάλη σημασία στις προκηρύξεις και τα τρικ που έβλεπε στους δρόμους. Τώρα όλοι ζητούν έντυπο υλικό. Σκύβει στο δρόμο και παίρνει με πάθος τα τρικ, την προκήρυξη, διαβάζει, χαμογελάει, ενθουσιάζεται. Στέκει μπροστά στα συνθήματα που είναι γραμμένα στους τοίχους...».