Συνεχίζοντας τη δημοσίευση των υλικών της εκδήλωσης που διοργάνωσε η Κομματική Οργάνωση Θεσσαλονίκης του ΚΚΕ για το Μαρξισμό στη σύγχρονη πραγματικότητα, παρουσιάζουμε τις παρεμβάσεις δύο καθηγητών του Πανεπιστημίου Μακεδονίας. Η πρώτη με θέμα: «Η ηθική στην αμερικανική πολιτική στη Νοτιοανατολική Ευρώπη - Η περίπτωση του Κόσσοβου», έγινε από τον Νένο Γεωργόπουλο. Η δεύτερη με θέμα: «Ελληνικές επιχειρήσεις στα Βαλκάνια - Οι καταστάσεις πέρα από τους μύθους», έγινε από το Λόη Λαμπριανίδη. Υπενθυμίζουμε ότι η εκδήλωση πραγματοποιήθηκε στις 25 και 26 Νοέμβρη στην αίθουσα του Βιοτεχνικού Επιμελητηρίου Θεσσαλονίκης.

Αποψη της έκθεσης φωτογραφικού υλικού από την περίοδο του ΝΑΤΟικού πόλέμου ενάντια στη Γιουγκοσλαβία, που παρουσιάστηκε στην εκδήλωση

Ο κόσμος γενικά και τα Βαλκάνια ειδικά, είναι λιγότερο ασφαλής από ποτέ. Ο πόλεμος στο Κόσσοβο δεν έχει σημάνει τίποτα το νέο. Ούτε νέο διεθνισμό, ούτε νέο ανθρωπιστικό παρεμβατισμό, ούτε νέα παγκόσμια τάξη, ούτε νέες ηθικές αξίες, ούτε νέο ανθρωπισμό. Μάλιστα, ούτε καν ανθρωπισμό. Στις 15 Γενάρη, όπως ξέρουμε, 45 Αλβανοί Κοσσοβάροι πολίτες, σφαγιάστηκαν στο Ράτσακ. Το γεγονός αυτό, το οποίο καλύφθηκε εκτενώς από τα Δυτικά Μέσα Ενημέρωσης, τόσο έθιξε τις ηθικές και ανθρωπιστικές ευαισθησίες της Δύσης που τους ώθησε, τους υποχρέωσε - είπαν - στον πόλεμο. Το ερώτημα παραμένει: Γιατί οι ίδιοι ηγέτες της Δύσης δεν αντέδρασαν με την ίδια ηθική ευαισθησία σε όμοιες και χειρότερες σφαγιάσεις, όπως αυτές στο Κουρδιστάν, στο Λάος, στην Κολομβία, στο Ανατολικό Τιμόρ και γιατί δε βομβάρδισαν την Αγκυρα, την Τζακάρτα, την Ουάσιγκτον; Ας θυμηθούμε για λίγο την κατάσταση στο Ανατολικό Τιμόρ. Μετά από 25 χρόνια φρικαλεοτήτων και με την κατάρρευση του καθεστώτος Σουχάρτο, η κυβέρνηση της Ινδονησίας τελικά συμφώνησε στη διεξαγωγή δημοψηφίσματος για τον Αύγουστο του '99, προκειμένου να αποφασίσει ο λαός του Αν. Τιμόρ υπέρ ή κατά της ανεξαρτησίας του. Ηταν ευρέως γνωστό ποιο θα ήταν το αποτέλεσμα, εάν το δημοψήφισμα ήταν ελεύθερο. Αμέσως ο στρατός κατοχής της Ινδονησίας οργάνωσε παραστρατιωτικές δυνάμεις, οι οποίες σκότωναν βασάνιζαν και τρομοκρατούσαν, προκειμένου να αποφευχθεί το γνωστό αποτέλεσμα. Μόνο τον περασμένο Απρίλη στην πόλη Λικίτσα σφαγιάστηκαν 100 άτομα, στην πόλη Σουάι 90.

Αν και αυτές οι απώλειες στο Λάος, όπως και στην Κολομβία, είναι ετήσιες και τα θύματα είναι παιδιά. Και βέβαια, το μεγαλύτερο μέρος της Μαύρης Αφρικής βρίσκεται σε μια κατάσταση ανθρωπιστικής κρίσης. Από τη Σαχάρα ως το Ζαΐρ, από τη Σιέρα Λεόνε ως το Κερς της Αφρικής, έχουμε εκατομμύρια πρόσφυγες, μετακινήσεις πληθυσμών, σφαγές αμάχων. Πού είναι ο ανθρωπισμός της Δύσης εδώ; Ενας ανθρωπισμός, ο οποίος, αφού πήρε την ψυχή της Αφρικής, με την επιβολή του Χριστιανισμού, αφού πήρε το σώμα της Αφρικής, μέσω των πρώτων υλών, αφού πήρε το μέλλον της Αφρικής, διαιρώντας τις αρχαίες φυλές με μια αυθαίρετη γεωγραφία, την άφησε να κατασπαράζεται μην έχοντας πια τίποτε άλλο να προσφέρει στη Δύση. Δε χρειάζεται να αναφερθώ στα 4.000 παιδιά που πεθαίνουν στο Ιράκ, κάθε μήνα λόγω του εμπάργκο που έχουν επιβάλει η Μ. Βρετανία και οι ΗΠΑ. Ούτε χρειάζεται να αναφερθώ στην πρώτη πράξη του Κλίντον ως Προέδρου, να εξαναγκάσει τους πρόσφυγες από την Αϊτή να επιστρέψουν στο νησί. Με αυτή την πράξη παραβίασε την έννοια του άρθρου 14 της διακήρυξης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, το οποίο εγγυάται το δικαίωμα ασύλου από διωγμό. Και έτσι ο Κλίντον πρόσθεσε στη λίστα παραβιάσεων διεθνών συμφωνιών. Και ούτε βέβαια χρειάζεται να αναφερθώ στο Κουρδιστάν, για να αποδείξω τη νέα αφοσίωση των ΗΠΑ στα ανθρώπινα δικαιώματα και την εντιμότητα της εικόνας του νέου ανθρωπισμού.

Πολλοί τελευταία έχουν μιλήσει για τα δύο μέτρα και δύο σταθμά, που χρησιμοποιούνται από τη Δύση σε ό,τι αφορά την αντιμετώπιση των προβλημάτων σεβασμού των ατομικών και μειονοτικών δικαιωμάτων. Κάνουν λάθος. Κατά τη γνώμη μου το μέτρο είναι ένα: Αυτό που εφαρμόζεται με σταθερότητα και συνέπεια είναι οι ίδιες αξίες της λεγόμενης διεθνούς κοινότητας. Οι ηγέτες αυτής της Κοινότητας, όχι μόνο ανέχονται -για να χρησιμοποιήσω τη λέξη του κ. Μπλερ- βάναυσες φρικαλεότητες, αλλά ενεργώς τις αρχίζουν και τις διευθύνουν, τις υποστηρίζουν και τις επικροτούν από τη Νοτιοανατολική Ασία έως την Κεντρική Αμερική, την Τουρκία και πιο πέρα. Στο Κόσσοβο, επρόκειτο για μια ανθρωπιστική κρίση, μας είπαν. Το ΝΑΤΟ αποφάσισε να ανταποκριθεί με το γνωστό τρόπο, προκειμένου όπως είπε να αμβλύνει την κρίση. Ομως, είναι κάπως περίεργο να λέγεται ότι οι ηγέτες του ΝΑΤΟ ανοίγουν μια εντελώς Νέα Εποχή στις ανθρώπινες υποθέσεις, όταν είναι αυτοί που μονομερώς καθορίζουν πού και πότε προσβάλλονται τα ανθρώπινα δικαιώματα, όταν δηλαδή δίνουν στους εαυτούς τους το δικαίωμα οι ίδιοι να κρίνουν, αν είναι δίκαιο ή όχι να χρησιμοποιήσουν στρατιωτική ισχύ.

Αν είναι έτσι, με ποια έννοια αυτή η εποχή είναι κάτι το καινούριο; Πώς διαφέρει αυτή από την παλιά εποχή; Πώς ο νέος διεθνισμός διακρίνεται από τον παλιό; Τα ηγετικά κράτη του ΝΑΤΟ για μια ακόμη φορά αναθέτουν στους εαυτούς τους την αποστολή, την οποία έχουν διευθύνει με τα γνωστά αποτελέσματα για πολλά τώρα χρόνια. Π.χ., η στρατηγική του ΝΑΤΟ στη Γιουγκοσλαβία το 1999 δε διαφέρει, αλλά μάλιστα δικαιώνει τη στρατηγική που η Βρετανία εισήγαγε το 1919, χρησιμοποιώντας αεροπορία και δηλητηριώδη αέρια, για να καταπνίξει τους ατίθασους Αραβες και άλλες μη πολιτισμένες φυλές, όπως αποκαλούσε ο Τσώρτσιλ τους Κούρδους και Αφγανούς, οι οποίοι απειλούσαν την τότε βρετανική αυτοκρατορία. Και αν αναφερθούμε στην ιστορία των ΗΠΑ, ένα κράτος που ιδρύθηκε επί των αρχών της εθνοκάθαρσης, διαπιστώνουμε ότι ο νέος ανθρωπισμός είναι ο παλαιός ανθρωπισμός. Ο Αλέξης Ντε Τοκβίλ, παρακολουθώντας αποτρόπαιες σκηνές σφαγιάσεων των Ινδιάνων, έγραψε ειρωνικά: «πώς είναι δυνατόν να σκοτώνεις και να ταπεινώνεις ανθρώπους με τόσο σεβασμό προς τους νόμους της ανθρωπότητας;». Ενας άλλος Ντε Τοκβίλ, θα έγραφε τα ίδια πράγματα για τις σφαγιάσεις των εκατοντάδων χιλιάδων Φιλιππινέζων στο τέλος του περασμένου αιώνα, όταν οι ΗΠΑ κατέπνιξαν το απελευθερωτικό κίνημα στη χώρα αυτή. Το έκαναν και αυτό, όπως επανειλημμένως ισχυρίζονται, στο όνομα της ανθρωπότητας. Ηταν και αυτός ένας ανθρωπιστικός παρεμβατισμός. Και δε χρειάζεται να αναφερθούμε στην αμερικανική επέμβαση στην Κούβα το 1898, ούτε αργότερα επί Γουίλσον στην εισβολή της Αϊτής, προκειμένου να αποδείξουμε ότι ο νέος ανθρωπιστικός παρεμβατισμός είναι ο παλαιός ανθρωπιστικός παρεμβατισμός. Ενας παρεμβατισμός που δε διαφέρει από τον ανθρωπιστικό παρεμβατισμό της Ιαπωνίας στη Ματζουρία, του Μουσολίνι στην Αιθιοπία και του Χίτλερ στην Τσεχοσλοβακία. Στις 11 Ιουνίου, ο Πρόεδρος των ΗΠΑ στο λόγο του, προς τον αμερικανικό λαό, είπε ότι αυτό που έχει επιτευχθεί στη Γιουγκοσλαβία, ήταν η νίκη για έναν ασφαλέστερο κόσμο. Ανταποκρίνεται, όμως, αυτή η εκτίμηση στην πραγματικότητα; Ο κόσμος στον οποίο ο Πρόεδρος αναφέρθηκε, αποκλείει τον περισσότερο κόσμο. Στον πραγματικό κόσμο, έξω από τη λεγόμενη Διεθνή Κοινότητα, η διάθεση που επικρατεί κυμαίνεται μεταξύ βαθιάς ανησυχίας και φόβου, φόβου και μίσους. Σ' αυτό τον κόσμο δύο είναι οι ερωτήσεις που πλανώνται. Μια ρητορική, μια πραγματική. Και οι δυο θέτουν σε αντίφαση τη δήλωση του Κλίντον.

Πρώτη ερώτηση: Εάν η Γιουγκοσλαβία είχε πυρηνικά όπλα θα είχε υποστεί αυτά που υπέστη; Η δεύτερη ερώτηση επαναλαμβάνει την ερώτηση που έθεσε εκ μέρους των κρατών του Τρίτου Κόσμου ο Βραζιλιάνος Καρδινάλιος Πάολο Εβαρίστο Αρνς, μετά τον πόλεμο του Κόλπου. Δηλαδή, πότε θα αποφασίσουν να μας χτυπήσουν και εμάς και με ποια άραγε δικαιολογία; Τα γεγονότα στη Γιουγκοσλαβία φέρνουν σε κίνδυνο τη διεθνή διπλωματία. Θα υποχρεώσουν άλλα κράτη, εν δυνάμει στόχους, να εφοδιαστούν με πυρηνικά όπλα. Ετσι οι πιθανότητες είναι ότι ο πόλεμος στο Κόσσοβο θα δημιουργήσει έναν λιγότερο ασφαλή κόσμο, διότι θα επιταχύνει τον ανταγωνισμό για την ανάπτυξη πυρηνικών όπλων στα κράτη του αναπτυσσόμενου κόσμου. Τα κράτη αυτά θα προσπαθήσουν να αναπτύξουν ισχυρά μέσα αποτροπής, για να αμυνθούν. Η ιδέα αυτή αποκτά ιδιαίτερη σημασία, λόγω της πρόσφατης διακοπής των συνομιλιών για τον έλεγχο των πυρηνικών εξοπλισμών στη Νοτιοανατολική Ασία και γενικότερα λόγω της άρνησης των πυρηνικών δυνάμεων να τηρήσουν τους όρους της συνθήκης για την εξάλειψη των πυρηνικών όπλων. Επίσης, η ιδέα του εφοδιασμού των αναπτυσσόμενων κρατών με πυρηνικά όπλα μετά τα γεγονότα στη Γιουγκοσλαβία, αποκτά ιδιαίτερη σημασία, λόγω του ισχύοντος αμερικανικού στρατηγικού σχεδιασμού. Σύμφωνα με μια μελέτη του στρατηγικού επιτελείου των ΗΠΑ, που μερικώς δημοσιεύτηκε το 1995 με τίτλο «βασικά στοιχεία αποτροπής μετά τον ψυχρό πόλεμο» ο κατάλογος των νέων στόχων τώρα επεκτείνεται και στα ανυπάκουα κράτη του Τρίτου Κόσμου. Σύμφωνα με την ίδια μελέτη έχει αποφασιστεί μια μετατόπιση από τη Ρωσία και την Κίνα προς τον Τρίτο Κόσμο γενικά. Οι στόχοι συμπεριλαμβάνουν κράτη, τα οποία έχουν τη δυνατότητα να αναπτύξουν πυρηνικά όπλα. Οι καινοτομίες στο σχεδιασμό συμπεριλαμβάνουν σχέδια, που επιτρέπουν ταχεία δράση σε περίπτωση αυθόρμητης απειλής από μικρότερα κράτη και ειδικά μικροπυρηνικά όπλα που μπορούν να χρησιμοποιηθούν κατά των ατίθασων μικρότερων κρατών. Αψηφώντας αποφάσεις του Παγκόσμιου δικαστηρίου, όπως στην περίπτωση της Νικαράγουας και αποφάσεις των Ηνωμένων Εθνών και του Συμβουλίου Ασφαλείας, οι ΗΠΑ ακολουθούν μια πορεία που θέτει σε κίνδυνο τον κόσμο. Στα μάτια αυτού του πραγματικού κόσμου οι ΗΠΑ είναι η μεγάλη απειλή για τις κοινωνίες τους. Ο πόλεμος στο Κόσσοβο έχει υπονομεύσει την ευαίσθητη δομή του διεθνούς δικαίου και έχει χτυπήσει θανάσιμα το καθεστώς της διεθνούς τάξης, το οποίο προσφέρει στα αδύνατα κράτη, τουλάχιστο, μια κάποια προστασία. Βέβαια και ιδιαίτερα από το 1962 και μετά, αυτό που διακρίνει τις ΗΠΑ είναι ένας κυνισμός, σχετικά με το Διεθνές Δίκαιο. Μετά το Κόσσοβο, οι ΗΠΑ έχουν ξεπεράσει ακόμη και αυτόν τον κυνισμό, με την έννοια ότι η περιφρόνηση για τη δομή της διεθνούς τάξης έχει γίνει πια σκέτη και αναίσχυντη. Και είναι αυτό -κατά τη γνώμη μου- που ορίζει το Νέο Διεθνισμό και τη Νέα Τάξη Πραγμάτων. Το νέο κατά τη γνώμη μου είναι ότι το παλαιό έχει έρθει απεριόριστα, με φόρτσα και θρασύτητα στην επιφάνεια. Εχει αποκαλυφθεί αυτό που πάντοτε ήταν. Και βέβαια αυτό που έχει ανακαλυφθεί με το Κόσσοβο και είναι όντως νέο, είναι ότι όλα τα μέλη του ΝΑΤΟ υπέγραψαν τη νέα στρατηγική, που ανακοινώθηκε στον Τύπο στην επέτειο του ΝΑΤΟ τον περασμένο Απρίλη. Αυτό το εξαιρετικά σημαντικό γεγονός, προσθέτει μια πραγματικά νέα διάσταση στον τρόπο της παγκόσμιας κυριαρχίας των ΗΠΑ. Αναφερόμενος σ' αυτό το θέμα ο αναπληρωτής υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ κ. Τάλμποτ, χρησιμοποιεί τη λέξη ηγεμονία των ΗΠΑ, λέγοντας ότι αυτό που είναι μοναδικό στην ιστορία των μεγάλων δυνάμεων είναι ότι οι ΗΠΑ ορίζουν την ισχύ τους. Μάλιστα, το μεγαλείο τους, όχι βάσει της ικανότητάς των να κυριαρχούν επί των άλλων, αλλά βάσει της ικανότητάς των να συνεργάζονται με άλλους, προς το συμφέρον ολόκληρης της Διεθνούς Κοινότητας.

Οι προθέσεις -λέει- της εξωτερικής πολιτικής των ΗΠΑ είναι να προωθήσουν συνειδητά, καθολικές ηθικές αξίες. Και ο αναπληρωτής υπουργός Οικονομικών, μιλώντας επί του ιδίου θέματος, είπε ότι οι ΗΠΑ είναι η πρώτη μη ιμπεριαλιστική δύναμη. Μια αξίωση που σύμφωνα με τον πανεπιστημιακό Χάντικτον, καταφέρνει με τρεις λέξεις να εκθειάσει την αμερικανική μοναδικότητα, την αμερικανική αρετή και την αμερικανική ισχύ. Βέβαια, τα γεγονότα στο Κόσσοβο αντικαθιστούν αυτές τις λέξεις με τις λέξεις ύβρις, απληστία και ισχύ, έννοιες που καθορίζουν τον ιμπεριαλισμό, δηλαδή έννοιες που καθορίζουν τις ΗΠΑ ως τον κυρίαρχο, αλλά όχι τον ηγέτη του κόσμου».

Τα πράγματα άλλαξαν και άλλαξαν πολύ μετά το 1989 και φτάσαμε σήμερα να μιλάμε για 500 περίπου ελληνικές επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται τουλάχιστον με 1.200 «θυγατρικές» στις χώρες της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης.

Το θέμα είναι πολύ δημοφιλές τα τελευταία 7-8 χρόνια, έχει αρχίσει βέβαια να χάνει την αρχική του λάμψη, αλλά αυτό το οποίο θέλω να επισημάνω πολύ εμφατικά, είναι ότι όλοι, οικονομικοί αναλυτές, επιστήμονες, πολιτικά κόμματα, ακόμη και ο ίδιος ο πρωθυπουργός, εξακολουθούν να θέτουν το ζήτημα των ιδιαίτερα ευνοϊκών προοπτικών για τις επενδύσεις της χώρας μας στις χώρες της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης. Η θετική συμβολή αυτών των επενδύσεων στην ελληνική οικονομία θεωρείται αυτονόητη και ίσως γι' αυτό, ποτέ δεν αναλύεται. Είναι ένα πολύ δύσκολο θέμα με την έννοια ότι ακόμη και οι διεθνείς οργανισμοί, οι οποίοι συλλέγουν στοιχεία, έχουν προβλήματα στη συλλογή τους και το πρόβλημα γίνεται εξαιρετικά πιο πολύπλοκο όταν αρχίζει να μιλά κανείς για χώρες όπως η Ελλάδα, που στις περισσότερες περιπτώσεις δεν εμφανίζονται στις στατιστικές ή όταν εμφανίζονται εμφανίζονται με εξαιρετικά ελλιπή στοιχεία, που δεν μπορούν να βοηθήσουν τον προβληματισμό. Εχοντας κάνει μια εμπειρική δουλιά, έχουμε τη δυνατότητα να μιλήσουμε κάπως πιο συγκεκριμένα.

Πρώτη: Η προώθηση της περιφερειακής ολοκλήρωσης των βαλκανικών χωρών και η ενίσχυση των οικονομικών τους σχέσεων είναι αμοιβαία επωφελής για την Ελλάδα και τις υπόλοιπες χώρες της Βαλκανικής. Η πραγματικότητα, η οποία διαμορφώνεται στα Βαλκάνια, δίνει στην Ελλάδα μια ευκαιρία, για να αντιμετωπίσει τις δυσμενείς συνέπειες της Ευρωπαϊκής Ολοκλήρωσης, με τη συγκρότηση ενός ενιαίου γεωγραφικού χώρου και τη δημιουργία της βαλκανικής αγοράς.

Η προώθηση, λοιπόν, της βαλκανικής αγοράς δεν έχει την έννοια να βοηθήσει η Ελλάδα, για να γίνει πιο εύκολα η ένταξη των χωρών της Βαλκανικής, που είναι ένα ζήτημα και φαντάζομαι θα το κάνουνε. Εχει την έννοια ότι το εμπόριο της Ελλάδας με τις άλλες χώρες της Βαλκανικής, είναι ενδοκλαδικό και αυτό υποδηλώνει περίπου ίδιο επίπεδο ανάπτυξης. Η Ελλάδα που είναι τόσα χρόνια μέλος της ΕΕ, δεν έχει ενδοκλαδικό εμπόριο με την ΕΕ. Το να μην υπάρχει ενδοκλαδικό εμπόριο και να υπάρχει διακλαδικό εμπόριο, μπορεί να οδηγήσει τις χώρες της Βαλκανικής στην περιθωριοποίηση, με την έννοια ουσιαστικά να γίνει ο σκουπιδότοπος, δηλαδή να μαζευτούν εκεί οι βιομηχανικές εκείνες μονάδες έντασης εργασίας, για να εκμεταλλευτούν το φθηνό εργατικό δυναμικό. Δεύτερο, είναι επίσης αμοιβαία επωφελές, γιατί υπάρχει μια αρκετά σημαντική δραστηριότητα ελληνικών επιχειρήσεων στις χώρες της Βαλκανικής. Το τρίτο, και μας ενδιαφέρει όλους, είναι πως πρέπει να συνειδητοποιήσουμε ότι βρισκόμαστε στην ίδια βάρκα που λέγεται Βαλκάνια και είναι στιγματισμένη.

Τα Βαλκάνια θεωρούνται ως κάτι διαφορετικό, μια που οι κάτοικοί τους υποτίθεται ότι δε συμμορφώνονται, με αυτό που θεωρείται ως τυπική συμπεριφορά από τον «πολιτισμένο» κόσμο. Τα Βαλκάνια παρ' όλο που αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι της Ευρώπης, ταυτόχρονα πολιτισμικά έχουν κατασκευαστεί από άλλους ως το άλλο, ως χώρος εναπόθεσης αρνητικών χαρακτηριστικών, απέναντι στα οποία παρατάσσεται μια αυτοεπιβραβευόμενη εικόνα της Ευρώπης και της Δύσης γενικότερα. Αρα και η Ελλάδα, όπως και οι υπόλοιπες χώρες των Βαλκανίων, έχουν κάθε λόγο να προσπαθήσουν να αλλάξουν αυτήν εδώ την εικόνα. Και κλείνω το αντικείμενο ότι πρέπει να προσπαθήσουμε για τον ενιαίο βαλκανικό χώρο, λέγοντας πως νομίζω ότι κανείς απατάται αν θεωρεί ότι μπορεί η Ελλάδα να αναπτυχθεί, να συνεχίσει να αναπτύσσεται, έχοντας δίπλα της χώρες, οι οποίες βρίσκονται σε πολύ χαμηλότερο επίπεδο ανάπτυξης.

Θέση τρίτη. Η Ελλάδα είναι μια χώρα με πολύ περιορισμένη σημασία όσων αφορά την εισροή ξένων επενδύσεων. Αλλάζουν τα πράγματα και αλλάζουν δραματικά από τη δεκαετία του '90 και ως προς τις εισροές άμεσων ξένων επενδύσεων πολυεθνικών δηλαδή, στις χώρες της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης, αλλά και ως προς τις εκροές. Το απόθεμα σε ξένες επενδύσεις στην Ελλάδα το 1998 ήταν 22 δισ. δολάρια. Στη Μεγάλη Βρετανία την ίδια χρονιά ήταν 327 και στη Γερμανία ήταν 229. Οσον αφορά τις εκροές, δηλαδή τη βγάζει η Ελλάδα από τη χώρα και το επενδύει κάπου αλλού, το 1998 0,9, λιγότερο από 1 δισ. δολάρια, η Μ. Βρετανία είχε 499 και η Γερμανία 390. Οσον αφορά τα αποθέματα, δηλαδή τι μας έχει έρθει ως ξένες επενδύσεις στην Ελλάδα διαιρώντας το με τον πληθυσμό, δηλαδή πόσα δολάρια κατά κεφαλή, η Ελλάδα έχει την 19η θέση και έχει 2.000 δολάρια. Την ίδια στιγμή η Ολλανδία που είναι πρώτη έχει 65.000 δολάρια. Αυτό είναι μια σχέση 1 προς 31. Αυτό που είναι ενδιαφέρον είναι ότι αυτά ήταν ως προς το τι μας έρχεται μέσα, ως προς το τι φεύγει από την Ελλάδα, το τι μπορούμε να κάνουμε εμείς προς τα έξω τα πράγματα είναι πολύ χειρότερα. Η Ελλάδα είναι στην 29η θέση. 86 δολάρια κατά κεφαλήν φεύγουν έξω, ενώ η Ελβετία που είναι πρώτη είναι 25.000 δολάρια. Μια σχέση 1 προς 287.

Η Ελλάδα λοιπόν έχει πολύ περιορισμένη σημασία τόσο ως χώρα εισαγωγός πολυεθνικών επιχειρήσεων, αλλά και ως χώρα που δημιουργεί πολυεθνικές επιχειρήσεις. Αυτός ο εξαιρετικά περιορισμένος ρόλος της Ελλάδας και να υποδέχεται ξένες άμεσες επενδύσεις πολυεθνικές, αλλά και να κάνει πολυεθνικές, δε δικαιολογείται από το επίπεδο ανάπτυξής της. Είναι αναντίστοιχο με το επίπεδο ανάπτυξής της. Νομίζω ότι έχει να κάνει με τη διάρθρωση της οικονομίας της και την ύπαρξη πάρα πολλών εξαιρετικά μικρών επιχειρήσεων (97,3% των ελληνικών επιχειρήσεων έχουν λιγότερο από 10 απασχολούμενους). Ενας άλλος λόγος είναι η γεωγραφική γειτνίαση με χώρες που δεν είχαμε πολλές συναλλαγές. Δηλαδή, μέχρι το 1989 βρισκόμασταν κατά κάποιο τρόπο απομονωμένοι και πολιτικά και αλλιώς, έχοντας χώρες σοσιαλιστικές από πάνω μας και εξ ανατολών την Τουρκία, με την οποία πάντοτε υπήρχε πρόβλημα. Η σημασία της γεωγραφικής γειτνίασης είναι εξαιρετικά σημαντική. Δηλαδή, οι χώρες τείνουν να κάνουν τις πολυεθνικές τους κυρίως στη γειτονιά τους. Στοιχεία του 1997: Η Αυστρία το 55,1% το κάνει στη γειτονιά της, το Βέλγιο το 72,4%, η Δανία το 50,7%, η Γαλλία το 80,1%, η Γερμανία το 53,5%, κλπ. Το θέμα, λοιπόν, της γεωγραφικής γειτνίασης αλλάζει μετά το 1989 και δίνονται νέες δυνατότητες για πολυεθνικές επιχειρήσεις. Επίσης, άμεσα συναρτώμενο με αυτό είναι το γεγονός ότι οι ελληνικές επιχειρήσεις επικεντρώνονται κατ' αρχήν στις γειτονικές μας χώρες (Αλβανία, Βουλγαρία, Ρουμανία) και κατά δεύτερον επικεντρώνονται εκτός από την πρωτεύουσα κυρίως στα νότια τμήματα αυτών εδώ των χωρών, γιατί είναι κυρίαρχος ο ρόλος της γεωγραφίας.

Θέση πέμπτη: Αναμφίβολα, υπάρχει μια αξιόλογη δραστηριοποίηση επιχειρήσεων ελληνικών συμφερόντων στις χώρες της Βαλκανικής. Δεν πρόκειται όμως για τη δημιουργία ελληνικών πολυεθνικών επιχειρήσεων εν μια νυκτί και σε μαζική κλίμακα. Με μια διάθεση αυτοσαρκασμού για την κατάσταση της ελληνικής οικονομίας και προφανώς με απόλυτο σεβασμό για τους Ελληνες επιχειρηματίες, οι οποίοι πραγματικά μοχθούν και προσπαθούν με διάφορους τρόπους στα Βαλκάνια πρέπει να πω: Το φασονατζίδικο της γειτονιάς, το οποίο αποφάσισε να αναζητήσει φθηνό κόστος εργασίας στη Βουλγαρία, ή στην Αλβανία, ή στα Σκόπια, δεν έγινε ξαφνικά «Μπένετον» με την έννοια του διαμορφωτή και παραγωγού μόδας κλπ. Πρέπει να έχουμε αίσθηση των πραγμάτων, για να μπορούμε να καταλάβουμε πού πατάμε για να κάνουμε τις ανάλογες πολιτικές.

Οι επιχειρήσεις ελληνικών συμφερόντων στις χώρες της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης, συνιστούν ένα πολύ μικρό μέγεθος από άποψη επενδεδυμένου κεφαλαίου. Μάλιστα, ένα πολύ μεγάλο μέρος αυτού του κεφαλαίου είναι από επιχειρήσεις του ευρύτερου δημόσιου τομέα. Με στοιχεία του Απριλίου του 1999 οι ελληνικές επενδύσεις στο εξωτερικό είναι 2,4 δισ. δολάρια. Από αυτά, το 45,6% είναι οι επενδύσεις του ΟΤΕ. Επίσης, αν πάρει κανείς υπόψη του τις 15 μεγαλύτερες επιχειρήσεις συμπεριλαμβανομένου και του ΟΤΕ φτάνουμε στο 66% του όλου κεφαλαίου. Μόνο κάποιοι από το 3,7% των ελληνικών επιχειρήσεων μπορούν εν δυνάμει να αναζητήσουν την τύχη τους και στο εξωτερικό. Μεταξύ των επιχειρήσεων που έχουν πάει στα Βαλκάνια βλέπει κανείς επιχειρήσεις, που μπήκανε σε διαδικασία εξαγορών και συγχωνεύσεων, με ελληνικές ή με ξένες επιχειρήσεις και μετά επιχείρησαν το άνοιγμά τους στη Βαλκανική. Επίσης έχουμε επιχειρήσεις που είναι αντιπρόσωποι πολυεθνικών επιχειρήσεων ή θυγατρικές, οι οποίες αναλαμβάνουν, με εντολή, διείσδυση στα Βαλκάνια.

Γιατί αυτή η εντολή στους Ελληνες αντιπροσώπους; Πρώτα γιατί η Βαλκανική αγορά είναι μικρή. Δεν ενδιαφέρει τους Γερμανούς και τις μεγάλες επιχειρήσεις για την ώρα. Δεύτερο, είναι δύσκολη και ασταθής αγορά, όπου κυριαρχούν ακόμα οι άτυπες σχέσεις (παρατυπίες, παραοικονομία, κλπ.) στις οποίες υπάρχει εξοικείωση του Ελληνα επιχειρηματία. Εξοικείωση που διευκολύνεται και από την ελληνική φορολογική νομοθεσία. Και τρίτον υπάρχει το στοιχείο της γεωγραφίας. Γιατί να μπει ο Γερμανός; Λέει στον Ελληνα μπες για μένα. Αυτό όμως που αλλάζει τελείως τα πράγματα και την εικόνα που έχουμε για τα Βαλκάνια και το ρόλο των ελληνικών επιχειρήσεων είναι από τις επιχειρήσεις, τις οποίες είναι ελληνικών συμφερόντων στις χώρες της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης, υπάρχει ένα μεγάλο μέρος, το οποίο δεν έχει καμία σχέση με την ελληνική οικονομία. Γι' αυτό το οποίο μπορούμε να πούμε με βεβαιότητα είναι για τη Βουλγαρία, όπου μελετήσαμε το σύνολο των επιχειρήσεων. Σύμφωνα με στοιχεία το Σεπτέμβη του '99: Μέχρι τον Απρίλιο του '99 είχανε γραφεί 2.475 επιχειρήσεις ελληνικών συμφερόντων. Από αυτές το 76,8% δε λειτουργεί, το 12% λειτούργησε κάποια στιγμή, όμως δε λειτουργεί πλέον. Το υπόλοιπο 64,8% απ' ό,τι φαίνεται έκαναν την εγγραφή με μια προοπτική μήπως και, αλλά αυτό ποτέ δεν άνοιξε. Από τις επιχειρήσεις τις οποίες λειτουργούν και απάντησαν στο ερωτηματολόγιο, φαίνεται ένα συντριπτικό ποσοστό 62% επιχειρήσεων, οι οποίες δεν έχουν καμία απολύτως σχέση με την Ελλάδα. Πρόκειται για μεμονωμένα άτομα τα οποία μπορεί να ξεκίνησαν από την Ελλάδα ή ζούσαν εκεί. Από αυτούς το πολύ που μπορούμε να περιμένουμε είναι να επιστρέψουν τα κέρδη, όμως για να γίνει αυτό πρέπει να υπάρχουν υψηλότερα ποσοστά κερδοφορίας στην Ελλάδα απ' ό,τι στη Βουλγαρία, την Αλβανία κλπ και αυτό δεν υπάρχει.

Οι ελληνικές επιχειρήσεις δεν μπορούμε να πούμε ότι προσομοιάζουνε με πολυεθνικές επιχειρήσεις νέες, ή παλιές. Στην καλύτερη περίπτωση κάποιες από τις πολύ μεγάλες ελληνικές επιχειρήσεις, οι οποίες πια έχουν και διεθνές κεφάλαιο μέσα, έχουν συγχωνευτεί και με άλλες μεγάλες επιχειρήσεις, μπορεί κάποτε στο μέλλον να ελπίζουμε ότι θα εξελιχθούν σε αυτό, που λέγεται νέες πολυεθνικές και συγκρινόμενες με τις παλιές και γνωστές, είναι έντασης εργασίας, μικρής κλίμακας, πηγαίνουν σε ώριμους κλάδους, δεν έχουν διαφήμιση, δεν έχουν τεχνολογία κλπ.

Θέση έκτη: Η ύπαρξη επιχειρήσεων ελληνικών συμφερόντων στις χώρες της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης, δε σημαίνει απαραίτητα δυναμισμό από την πλευρά της ελληνικής οικονομίας. Η εμφανιζόμενη σήμερα ισχυρή θέση των ελληνικών επιχειρήσεων στις χώρες της Βαλκανικής και για την ακρίβεια στη Βουλγαρία, την Αλβανία και τη Ρουμανία, οι οποίες είναι οι λιγότερο αναπτυγμένες χώρες της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης, οφείλεται σχεδόν αποκλειστικά στο γεγονός ότι οι αναπτυγμένες χώρες δεν ενδιαφέρονται να επενδύσουν σ' αυτές. Οταν επενδύουν επιλέγουν χώρες όπως η Πολωνία, η Ουγγαρία,η Τσεχία, δηλαδή τις ανεπτυγμένες. Οι βασικοί λόγοι, λοιπόν, που ωθούν τις ελληνικές επιχειρήσεις να φύγουν από την ελληνική αγορά, είναι ότι δεν μπορούν να αντιμετωπίσουν την έντονη εισαγωγική διείσδυση, που είναι ιδιαίτερα χαρακτηριστική σε ορισμένους κλάδους. Επίσης, δεν μπορούν να ανταποκριθούν στο ανταγωνιστικό κοστολόγιο σε κλάδους έντασης εργασίας. Είμαστε αναπτυγμένη χώρα και νομίζω ότι είναι λάθος να σκέφτονται κάποιοι ότι κατεύθυνσή μας είναι η αναζήτηση τρόπων παραγωγής φθηνά.

Από την άλλη οι βασικοί λόγοι που έλκουν τις ελληνικές επιχειρήσεις να δημιουργήσουν ξένες επενδύσεις, είναι η αναζήτηση μείωσης του κόστους εργασίας, η εκμετάλλευση πρώτων υλών, να προλάβουν να καταλάβουν μια θέση στην αγορά, ώστε να μην εκδιωχθούν εύκολα, να αποφύγουν δασμολογικά ή μη δασμολογικά εμπόδια που θέτουν αυτές οι χώρες, να εκμεταλλευτούν τους δεσμούς που υπάρχουν, παρ' όλο που διαρρήχτηκαν έντονα, μεταξύ των χωρών της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης, να μπουν στις εύκολες και αδιαμόρφωτες αγορές που υπάρχουν εκεί, οι οποίες στηρίζονται σε πόλεμο τιμών και όχι στην ποιότητα. Και βέβαια υπάρχουν και οι επιχειρήσεις του τύπου «ακολουθώ τον πελάτη», δηλαδή Τράπεζες, Ασφαλιστικές, επιχειρήσεις που κάνουν ενδιάμεσες εισροές από ετικέτες για τα ρούχα κλπ. Γιατί τα καταφέρνουμε όμως;

Ποια είναι τα πλεονεκτήμτα των ελληνικών επιχειρήσεων σε σχέση με τις ντόπιες και στη συνέχεια με τις πολυεθνικές; Τα κύρια πλεονεκτήματα των ελληνικών επιχειρήσεων στις χώρες της Βαλκανικής σε σχέση με τις ντόπιες επιχειρήσεις είναι: πρώτον παγιωμένες σχέσεις με τις δυτικές αγορές. Δεύτερο η εμπειρία τους από τη λειτουργία της οικονομίας της αγοράς. Πρέπει να είναι σαφές όμως ότι αυτά τα μονοπωλιακά πλεονεκτήματα, δεν πρόκειται να τα έχουν οι ελληνικές επιχειρήσεις για πολύ καιρό. Το πλεονέκτημα σε σχέση με τις πολυεθνικές είναι η ικανότητά τους να λειτουργούν σε ένα ασταθές οικονομικό και κοινωνικό περιβάλλον, η γεωγραφική εγγύτητα και ένα συγκριτικά φθηνότερο εργατικό δυναμικό που σε πολλές περιπτώσεις μπορεί να είναι καθοριστικό.

Υπήρξε ένας μύθος, ότι οι χώρες των Βαλκανίων μπορούν να αποτελέσουν κάποιον προνομιακό χώρο για την ανάπτυξη ελληνικών οικονομικών δραστηριοτήτων. Μόλις μπουν οι μεγάλες χώρες που αυτή τη στιγμή απέχουν τηρώντας στάση αναμονής, τα πράγματα θα αλλάξουν και οι ελληνικές επιχειρήσεις θα τους ξαναβρούν μπροστά τους. Αυτούς που τους διώξανε από την Ελλάδα θα τους βρουν στη Βουλγαρία, κλπ. Η Ελλάδα λοιπόν με αυτό το σύνδρομο, κινδυνεύει να πάθει αυτό που έπαθε η Μεγάλη Βρετανία. Εχοντας τις αποικίες της θεωρούσε ότι αυτές είναι οι σίγουρες και ελεγχόμενες αγορές της, όμως τα πράγματα άλλαξαν. Η λογική λοιπόν ότι τα Βαλκάνια είναι η ενδοχώρα μας, η αγορά μας και μας αρκεί να είμαστε τοπικά ανταγωνιστικοί, είναι τελείως λανθασμένη. Οταν κάποια επιχείρηση είναι ανταγωνιστική σε παγκόσμιο επίπεδο, αναμφίβολα είναι και σε τοπικό, αλλά δε συμβαίνει το αντίθετο. Και με αυτή την έννοια δεν μπορεί κανείς σε μια παγκοσμιοποιούμενη αγορά να είναι ανταγωνιστικός σε τοπικό επίπεδο, θα τους βρει μπροστά του.

Θέση έβδομη: Η ύπαρξη επιχειρήσεων ελληνικών συμφερόντων στις χώρες της ΚΑΕ, δεν προεξοφλεί μόνο οφέλη για την ελληνική οικονομία. Υπάρχουν και σκοτεινές πλευρές τις οποίες δεν τις συζητάμε. Είναι πολύ σημαντικό το άνοιγμα, αλλά όλα θα εξαρτηθούν και θα παιχτούν από τον τρόπο με τον οποίο θα υλοποιηθεί. Και αυτό προφανώς δεν μπορεί να μείνει στο μεμονωμένο επιχειρηματία, θέλει συλλογική δράση. Η εγκατάσταση κυρίως και η μετεγκατάσταση επιχειρήσεων στις χώρες ΚΑΕ, έχει και αρνητικές πλευρές. Βραχυπρόθεσμα το κύριο ζήτημα που τίθεται είναι η μείωση των θέσεων εργασίας. Αυξάνει και μάλιστα έντονα την ανεργία. Αυτό το ζήσαμε κυρίως στη Βόρεια Ελλάδα και κυρίως στον κλάδο του έτοιμου ενδύματος. Οι ελληνικές επιχειρήσεις στον κλάδο του έτοιμου ενδύματος, που παίρνουν την εργολαβία από τον Γερμανό και έρχονται να την εκτελέσουν εδώ. Αυτό το οποίο διαπίστωσαν είναι ότι το κόστος εργασίας έχει ανέβει πολύ που δεν μπορούν να είναι ανταγωνιστικοί. Λύση για τις επιχειρήσεις σε χώρες όπως η Ελλάδα δεν είναι η προσπάθεια αναζήτησης φθηνού κόστους εργασίας, είτε μέσα στην Ελλάδα, είτε στις γειτονικές χώρες. Θέλουμε αναβάθμιση της παραγωγής. Πιθανόν τα τμήματα έντασης εργασίας να μεταφερθούν στις γειτονικές χώρες, αλλά πρέπει να υπάρχει προστιθέμενη αξία στην Ελλάδα, τμήματα έντασης τεχνολογίας που να έχουν σχέση με την αγορά κλπ.