Για όσους θυμούνται πού και πού να ρίξουν μια ματιά στον ουρανό και ξέρουν πού να κοιτάξουν, το πρώτο δεκαήμερο του Μάη επιφύλαξε ένα ωραίο και σπάνιο θέαμα. Οι τέσσερις από τους πέντε πλανήτες του ηλιακού μας συστήματος, που φαίνονται διά γυμνού οφθαλμού, εμφανίζονταν πολύ κοντά ο ένας στον άλλο (ακτίνα 10 μοιρών), ενώ και ο πέμπτος, ο Δίας, δεν ήταν πολύ μακριά. Από τους τέσσερις ο πιο λαμπρός πλανήτης ήταν βέβαια η Αφροδίτη, ενώ την παρέα συμπλήρωναν ο Αρης, ο Κρόνος και ο ακριβοθώρητος Ερμής, που τον περισσότερο καιρό δεν είναι ορατός, γιατί περιστρέφεται πολύ κοντά στον Ηλιο και έτσι πριν προλάβει να σουρουπώσει έχει δύσει και αυτός όπως και ο Ηλιος. Αλλά αυτό το χρονικό διάστημα φαίνονταν και οι πέντε πλανήτες, σε σχηματισμό που άλλαζε από μέρα σε μέρα. Ακριβώς, επειδή φαίνονται να αλλάζουν θέση στο στερέωμα, οι αρχαίοι μας πρόγονοι τους ονόμασαν πλανήτες, ενώ τα υπόλοιπα αστέρια, απλανείς αστέρες.

Το φαινόμενο μπορούσε να παρατηρήσει κανείς από τις 9 το βράδυ και για μια - δυο ώρες, στρέφοντας το βλέμμα του προς τη Δύση και εντοπίζοντας το πιο φωτεινό άστρο αυτή την περίοδο, την Αφροδίτη. Τραβώντας μια νοητή γραμμή ανάμεσα στο σημείο που δύει ο Ηλιος και στην Αφροδίτη σχηματίζεται η εκλειπτική, δηλαδή η τομή του επιπέδου περιστροφής των πλανητών γύρω από τον Ηλιο με τον ουράνιο θόλο, όπως τον βλέπει ένας παρατηρητής που είναι στη Γη. Γύρω από την εκλειπτική, άλλος λίγο πιο πάνω και άλλος λίγο πιο κάτω φαίνονταν οι τρεις άλλοι πλανήτες, ενώ ψηλότερα από τον ορίζοντα κατά μήκος της ίδιας γραμμής φαινόταν λαμπερός και ο Δίας.

Για τη σπανιότητα του φαινομένου του τόσου μεγάλου συνωστισμού πλανητών στον ουράνιο θόλο αρκεί να πούμε ότι η επόμενη θα γίνει το 2040, η μεθεπόμενη το 2060 και η κατοπινή το 2100! Μάλιστα, η σύναξη του 2040 θα είναι πιο χαμηλά στον ορίζοντα και γι' αυτό πιο δύσκολο να παρατηρηθεί, και μόνο εκείνη του 2060 θα είναι το ίδιο εντυπωσιακή με τη φετινή. Οσοι ενδιαφέρεστε προλάβετε! Δεν είναι αργά. Στρέψτε τα μάτια στη Δύση μόλις σουρουπώσει και το μόνο που θα έχετε χάσει είναι ότι ο Ερμής θα φαίνεται πιο αμυδρά και για λιγότερο χρόνο, ενώ και ο Αρης θα είναι λιγότερο λαμπερός και πολύ κοντά στη φωτεινή Αφροδίτη. Σε αντάλλαγμα, ανάμεσα στους πλανήτες θα εμφανίζεται τώρα και ο λεπτός μηνίσκος του φεγγαριού, που μόλις αρχίζει να «γεμίζει».

Στο μεγαλύτερο μέρος της ανθρώπινης ιστορίας, το χρώμα των πλανητών δεν αποτελούσε τίποτα περισσότερο από ένα ψυχολογικό τεστ για τους ανθρώπους που το παρατηρούσαν. Ο Αρης (Mars) με το κοκκινωπό χρώμα του συσχετίστηκε από τους αρχαίους με το θεό του πολέμου, με τη φωτιά και το αίμα. Ιχνη αυτής της συσχέτισης μπορεί να βρει κανείς και σήμερα σε διάφορες γλώσσες, όπως η αγγλική (martial arts, court martial κτλ.).

Τον 18ο αιώνα, οι επιστήμονες κατάλαβαν ότι οι πλανήτες λάμπουν, γιατί αντανακλούν το φως του ήλιου. Οπως απέδειξε ο Ισαάκ Νεύτων, το ηλιακό φως περιέχει όλα τα χρώματα της ίριδας και γι' αυτό φαίνεται στο ανθρώπινο μάτι σαν λευκό. Μια επιφάνεια διατηρεί την ουδέτερη λευκότητά της αν όλα τα χρώματα ανακλώνται απ' αυτήν εξίσου. Αντίθετα, οποιοσδήποτε χρωματισμός δείχνει ότι ένα μέρος των χρωμάτων του ουράνιου τόξου απορροφήθηκε και ακριβώς αυτό το γεγονός μας προσφέρει ενδιαφέρουσες πληροφορίες για το τι υπάρχει στην επιφάνεια ή στην ατμόσφαιρα του μακρινού πλανήτη.

Για παράδειγμα, η Γη φαίνεται μπλε όχι εξαιτίας των ωκεανών της, αλλά εξαιτίας της ατμόσφαιράς της. Οι κοσμοναύτες που την παρατηρούν από διαστημόπλοια σε τροχιά τη βλέπουν το ίδιο μπλε όπως και εμείς όταν κοιτάζουμε τον ουρανό. Αυτό οφείλεται στο ότι τα μόρια της ατμόσφαιρας της Γης έχουν το κατάλληλο μέγεθος, ώστε να διαχέουν περισσότερο τα χρώματα με μικρότερο μήκος κύματος, δηλαδή τα γαλαζοπράσινα. Ο γήινος αέρας διαχέει το μπλε φως 10 φορές περισσότερο απ' ό,τι το κόκκινο.

Αντίθετα, ο αέρας του Αρη, είναι πολύ αραιός για να μπορέσει να διαχύσει αρκετό φως. Αυτό γίνεται φανερό χρησιμοποιώντας ένα τηλεσκόπιο, αν και ίχνη μπλε χρώματος εμφανίζονται στα άκρα του πλανητικού δίσκου, όπου το φως περνάει από το παχύτερο μέρος της ατμόσφαιρας του κόκκινου πλανήτη. Το κυρίαρχο χρώμα του Αρη, το κιτρινοπορτοκαλί, προέρχεται από το οξείδιο του σιδήρου (σκουριά), που βρίσκεται στο χώμα. Οταν η σκόνη οξειδίου του σιδήρου αναδευτεί από περιστασιακούς ανέμους ταχύτητας 150 χιλιομέτρων την ώρα, τότε ο ουρανός του Αρη αλλάζει από γαλάζιο χρώμα σε ένα παράξενο ροζ. Κάθε 10 ή 20 χρόνια κατά μέσο όρο, μεγάλες θύελλες σαρώνουν ολόκληρη την επιφάνεια του πλανήτη, δίνοντάς του μια χρυσίζουσα απόχρωση.

Ο μακρινός Ουρανός οφείλει το χρώμα του στο μεθάνιο, το ίδιο αέριο που συναντά κανείς πάνω από τους βάλτους στον πλανήτη μας. Το μόριο του μεθανίου αποτελείται από ένα άτομο άνθρακα και τέσσερα άτομα υδρογόνου και απορροφά κυρίως το κόκκινο φως. Ετσι, οι τεράστιες ποσότητες μεθανίου στον Ουρανό τού δίνουν το γαλαζωπό του χρώμα. Αν τον παρατηρήσει κανείς με κιάλια ή τηλεσκόπιο, ο πλανήτης φαίνεται ακόμη πιο γαλάζιος, γιατί όταν ο φωτισμός είναι πολύ αδύνατος ο αμφιβληστροειδής μας αντιδρά στο μπλε και το πράσινο πολύ πιο έντονα απ' ό,τι σε οποιοδήποτε άλλο χρώμα.

Ακόμα και μικρά τηλεσκόπια μπορούν να φανερώσουν τη Μεγάλη Ερυθρά Κηλίδα και τις απαλές ραβδώσεις πάνω στο χλομό Δία. Σε έναν αεριώδη πλανήτη όπως ο Δίας, αυτά είναι τα χρώματα της αναταραχής. Τα έντονα χρώματα σημαίνουν γρήγορα κινούμενες αέριες μάζες και χημική δραστηριότητα. Σύμφωνα με στοιχεία που έστειλε το διαστημόπλοιο «Γαλιλαίος» της NASA, η ατμόσφαιρα του Δία μπαίνει σε κίνηση από τα γρήγορα ανερχόμενα και ψυχόμενα αέρια και από τα φορτισμένα σωματίδια που πέφτουν προς τον πλανήτη, αφού συλληφθούν από το πανίσχυρο μαγνητικό του πεδίο. Οι επιστήμονες δεν έχουν εξακριβώσει ακόμα με σιγουριά τη χημεία πίσω από τα χρώματα του πλανήτη, αλλά θεωρείται πιθανό ανάμεσα στις χημικές ουσίες που τα δημιουργούν να είναι ενώσεις του θείου και του φωσφόρου.

Ο Κρόνος, πάλι, είναι σχεδόν άχρωμος, με εμφάνιση που θυμίζει το χρώμα του βούτυρου. Αυτή η όψη προδίδει ένα άλλο προφίλ: συνθήκες μεγάλης σταθερότητας και λιγοστό μεθάνιο. Αν και οι πλανήτες απέχουν εκατομμύρια χιλιόμετρα από τη Γη, τελικά για μια γρήγορη και χοντρική χημική τους ανάλυση αρκεί μια ματιά με ένα μικρό τηλεσκόπιο ή ένα ζευγάρι δυνατά κιάλια.