Ενα διαμάντι είναι για πάντα. Το ίδιο όμως και το ζαφείρι, ο χαλαζίας ακόμα και ορισμένα τεχνητά υλικά. Είναι αλήθεια ότι το διαμάντι είναι η σκληρότερη ουσία που συναντάται στη φύση, γεγονός που εξηγεί γιατί τα διαμάντια είναι εξαιρετικά ως βιομηχανικά υλικά κοπής, αλλά όχι γιατί είναι σύμβολα ρομαντισμού. Από πλευράς σπανιότητας δεν είναι πιο δυσεύρετα από ορισμένα άλλα χαμηλότερου «κύρους» και κόστους ορυκτά και για πολλούς ούτε πιο εντυπωσιακά. Με αυτή την έννοια, αν και τα φυσικά διαμάντια δημιουργήθηκαν μέσα στις μεγάλες θερμοκρασίες και πιέσεις του μανδύα του πλανήτη μας πριν από δισεκατομμύρια χρόνια, αυτό που αντιπροσωπεύει ένα διαμάντι στην ανθρώπινη κοινωνία είναι μια πολύ πρόσφατη ιστορία, τόσο πρόσφατη όσο και η περίοδος των εκμεταλλευτικών κοινωνικοοικονομικών σχηματισμών και κυρίως του καπιταλισμού.

Η βρετανική μεταλλευτική έρευνα στη Νότια Αφρική τη δεκαετία του 1870 αποκάλυψε τεράστια αποθέματα διαμαντιών. Ως τότε, τα διαμάντια ήταν εξαιρετικά σπάνια. Τα νέα ορυχεία δημιούργησαν τον κίνδυνο να πλημμυρίσει η αγορά με πετράδια ρίχνοντας κατακόρυφα την τιμή τους. Οι καπιταλιστές με επενδεδυμένα κεφάλαια σε αδαμαντωρυχεία αντιλήφθηκαν ότι έπρεπε να συνενώσουν τα συμφέροντά τους για να ελέγξουν τη ροή των διαμαντιών στην αγορά και έτσι το 1888 σχημάτισαν το εξορυκτικό κονσόρτσιουμ De Beers. Συσσωρεύοντας τα διαμάντια σε αποθήκες, έτσι ώστε να κρατηθούν οι τιμές ψηλά, το κονσόρτσιουμ κατάφερε να ελέγξει την παγκόσμια παραγωγή διαμαντιών επί έναν αιώνα.

Το επόμενο κόλπο που χρησιμοποίησε το De Beers, εκμεταλλευόμενο και πάλι τη μονοπωλιακή του θέση στην αγορά, ήταν ο έλεγχος της ζήτησης. Το 1938 προσέλαβε την εταιρεία δημοσίων σχέσεων Ν. Αγιερ για να πραγματοποιήσει την πρώτη διαφημιστική εκστρατεία που αποσκοπούσε όχι στην πώληση κάποιου συγκεκριμένου προϊόντος, ούτε στην προσέλκυση πελατών σε ένα συγκεκριμένο κατάστημα, αλλά στη διαμόρφωση της κοινωνικής συνείδησης, «πουλώντας» την αντίληψη ότι το διαμάντι είναι το μοναδικό αποδεκτό σύμβολο παντοτινής αγάπης και ότι όσο μεγαλύτερο είναι το διαμάντι, τόσο μεγαλύτερη και η αγάπη. Η εταιρεία De Beers «φύτεψε» δημοσιεύματα σε εφημερίδες και περιοδικά που υπερτόνιζαν το μέγεθος των διαμαντιών που χάρισε ο τάδε ηθοποιός στη δείνα ηθοποιό. Ο Τύπος γέμισε διαφημίσεις όπου διασημότητες επιδείκνυαν τα πετράδια τους, βοηθώντας παραπέρα να «τσιμενταριστεί» η σύνδεση διαμαντιών και «γκλάμουρ». Το σλόγκαν «ένα διαμάντι είναι για πάντα» πολιτογραφήθηκε γύρω στο 1949 και όταν η μεταπολεμική γενιά έφτασε σε ηλικία γάμου, το διαμαντένιο δαχτυλίδι αρραβώνων έγινε αδιαμφισβήτητο σύμβολο γοήτρου και ενδιαφέροντος για δημιουργία δεσμού (για όσους είχαν την οικονομική δυνατότητα).

Εστω κι αν χρειάζονται ...εκατό χρόνια για να εφαρμοστούν, ο καπιταλισμός έχει νόμους που τάχα διώκουν «ξεφωνημένες» (αλλά συνηθισμένες) μονοπωλιακές πρακτικές σαν αυτές που εφάρμοζε το κονσόρτσιουμ De Beers. Τότε το «πάπλωμα» παραχωρείται σε άλλους, υποτίθεται πιο προσεκτικούς κεφαλαιοκράτες, ή στο ίδιο το κράτος του κεφαλαίου. Ετσι πριν από λίγο καιρό την περίοπτη θέση του De Beers στην αγορά διαμαντιών πήρε η εταιρεία Alrosa, ιδιοκτήτης της οποίας κατά 90% είναι το ρωσικό κράτος. Η Alrosa ιδρύθηκε με προεδρικό διάταγμα του Γέλτσιν, χρηματοδοτήθηκε τον περασμένο Αύγουστο με 1 δισ. δολάρια από την κυβέρνηση Πούτιν και έγινε στις αρχές του 2009 ο μεγαλύτερος παραγωγός διαμαντιών στον κόσμο. Ανησυχώντας για ενδεχόμενη πτώση των τιμών κατά τη διάρκεια της τρέχουσας καπιταλιστικής κρίσης, η Alrosa σταμάτησε να διοχετεύει διαμάντια στην αγορά από τον περασμένο Δεκέμβρη. Οπως δήλωσε στους «Νιου Γιορκ Τάιμς» ο Αντρέι Πολιακόφ, εκπρόσωπος της Alrosa: «αν δεν υποστηρίξεις την τιμή, το διαμάντι γίνεται απλώς ένα κομμάτι άνθρακα»...

Το διαμάντι είναι η τετραεδρική μορφή άνθρακα. Η ισχύς των δεσμών που συνδέουν τα άτομα άνθρακα σε αυτή τη διάταξη είναι η αιτία της σκληρότητας του διαμαντιού και της σχετικής μ' αυτό αξίας χρήσης του. Οσο για την αγοραία αξία, αυτή στον καιρό του μονοπωλιακού καπιταλισμού δεν καθορίζεται ούτε από την αξία χρήσης, ούτε από τον κοινωνικά αναγκαίο χρόνο για την εξόρυξη και επεξεργασία των διαμαντιών, αλλά κυρίως από την ίδια την κυριαρχία των μονοπωλίων σε οικονομικό και πολιτικό επίπεδο.

Ενα από τα αγαπημένα επιχειρήματα των Δημιουργιστών, που προσπαθούν να εισάγουν από το παράθυρο τη θεολογία στην επιστήμη, είναι ότι ένα τόσο περίπλοκο όργανο όπως το μάτι - με την ίριδα που ελέγχει την εισερχόμενη ποσότητα φωτός, το φακό, το στρώμα φωτοευαίσθητων κυττάρων στον αμφιβληστροειδή κ.ο.κ. - δεν μπορεί να έχει προέλθει από την εξέλιξη των ειδών μέσω της φυσικής επιλογής. Πώς είναι δυνατόν, αναρωτιούνται ρητορικά, τυχαίες μεταλλάξεις να έχουν αυθόρμητα δημιουργήσει και συναρμολογήσει εξαρτήματα (του ματιού) που δεν θα είχαν κανένα ανεξάρτητο σκοπό. «Τι αξία έχει μισό μάτι», λένε χαρακτηριστικά.

Μελετώντας τα απολιθώματα που έχουν βρεθεί, τα στάδια της εμβρυονικής ανάπτυξης και τα διάφορα είδη ματιών που έχουν τα υπάρχοντα σήμερα ζώα, οι βιολόγοι έχουν περιγράψει τα διαδοχικά εξελικτικά βήματα, που είναι δυνατόν να οδήγησαν στο μάτι όπως είναι σήμερα.

Η βασική δομή των ματιών είναι παρόμοια σε όλα τα σπονδυλωτά, ακόμα και στις λάμπραινες, των οποίων οι πρόγονοι απέκλιναν από το κοινό γενεαλογικό δέντρο πριν από 500 εκατομμύρια χρόνια. Αυτό σημαίνει ότι μέχρι τότε πρέπει να είχαν διαμορφωθεί τα βασικά χαρακτηριστικά των ματιών. Ωστόσο, ο κοντινότερος συγγενής των σπονδυλωτών, το γλιστερό ψάρι μυξίνη - ζώο με κρανίο από χόνδρο και χωρίς κόκαλα - έχει μόνο στοιχειώδη μάτια. Πρόκειται για κωνικές δομές κάτω από το δέρμα, χωρίς κερατοειδή χιτώνα, χωρίς φακό και μύες που τον συγκρατούν. Αυτά τα υποτυπώδη μάτια μπορούν μόνο να μετρούν την ένταση του διάχυτου φωτός στους βαθείς, λασπώδεις βυθούς, όπου ζουν οι μυξίνες.

Σύμφωνα με τον Τρέβορ Λαμπ του Αυστραλιανού Εθνικού Πανεπιστημίου, τα μάτια των σπονδυλωτών - ανάμεσα σ' αυτά και τα ανθρώπινα μάτια - είναι προφανώς αποτέλεσμα εξέλιξης μετά την απόκλιση του δικού μας γενεαλογικού δέντρου και εκείνου των μυξινών, που έγινε περίπου πριν από 550 εκατομμύρια χρόνια. Ζώα πριν κι από τις μυξίνες πρέπει να είχαν μόνο λωρίδες φωτοευαίσθητων κυττάρων για να μπορούν να διακρίνουν τη μέρα από τη νύχτα. Αν αυτές οι λωρίδες μετασχηματίζονταν σε σάκους, όπως στις μυξίνες, τα ζώα αυτά θα ήταν πια ικανά να διακρίνουν και την κατεύθυνση από την οποία προέρχεται το φως. Επιπλέον, μικροβελτιώσεις είναι δυνατόν να επέτρεψαν τη χονδρική αντίληψη εικόνων, όπως συμβαίνει με τα μάτια του ναυτίλου (είδος μαλάκιου) που μοιάζουν με απλές φωτογραφικές μηχανές που αποτελούνται από ένα σκοτεινό θάλαμο με μια μικρή τρύπα. Οι φακοί, που επιτρέπουν την εστίαση, μπορούν εύκολα να έχουν προκύψει από στρώματα διαφανούς δέρματος που πάχυναν. Το κλειδί στην όλη διαδικασία είναι ότι σε κάθε εξελικτικό στάδιο, το όλο και λιγότερο ατελές μάτι πρόσφερε συγκριτικό πλεονέκτημα στο ζώο που το είχε, σε σχέση με τον πρόγονό του.

Οπως υπολόγισαν οι βιολόγοι, όλες αυτές οι αλλαγές είναι δυνατό να πραγματοποιήθηκαν μέσα σε μόλις 100.000 γενιές, χρόνος που με όρους βιολογικής εξέλιξης ισοδυναμεί με ένα βλεφάρισμα. Αυτή η ραγδαία εξέλιξη ίσως επιβαλλόταν από τα πράγματα, καθώς πολλά ασπόνδυλα ανέπτυσσαν το δικό τους είδος ματιών. «Γινόταν μια πραγματική κούρσα εξοπλισμών», λέει ο Λαμπ και συμπληρώνει: «Μόλις κάποιος αποκτούσε μάτια και άρχιζε να σε τρώει, γινόταν κατεπείγον να μπορείς να του ξεφύγεις»...