Ενα από τα αγαπημένα επιχειρήματα των Δημιουργιστών, που προσπαθούν να εισάγουν από το παράθυρο τη θεολογία στην επιστήμη, είναι ότι ένα τόσο περίπλοκο όργανο όπως το μάτι - με την ίριδα που ελέγχει την εισερχόμενη ποσότητα φωτός, το φακό, το στρώμα φωτοευαίσθητων κυττάρων στον αμφιβληστροειδή κ.ο.κ. - δεν μπορεί να έχει προέλθει από την εξέλιξη των ειδών μέσω της φυσικής επιλογής. Πώς είναι δυνατόν, αναρωτιούνται ρητορικά, τυχαίες μεταλλάξεις να έχουν αυθόρμητα δημιουργήσει και συναρμολογήσει εξαρτήματα (του ματιού) που δεν θα είχαν κανένα ανεξάρτητο σκοπό. «Τι αξία έχει μισό μάτι», λένε χαρακτηριστικά.

Μελετώντας τα απολιθώματα που έχουν βρεθεί, τα στάδια της εμβρυονικής ανάπτυξης και τα διάφορα είδη ματιών που έχουν τα υπάρχοντα σήμερα ζώα, οι βιολόγοι έχουν περιγράψει τα διαδοχικά εξελικτικά βήματα, που είναι δυνατόν να οδήγησαν στο μάτι όπως είναι σήμερα.

Η βασική δομή των ματιών είναι παρόμοια σε όλα τα σπονδυλωτά, ακόμα και στις λάμπραινες, των οποίων οι πρόγονοι απέκλιναν από το κοινό γενεαλογικό δέντρο πριν από 500 εκατομμύρια χρόνια. Αυτό σημαίνει ότι μέχρι τότε πρέπει να είχαν διαμορφωθεί τα βασικά χαρακτηριστικά των ματιών. Ωστόσο, ο κοντινότερος συγγενής των σπονδυλωτών, το γλιστερό ψάρι μυξίνη - ζώο με κρανίο από χόνδρο και χωρίς κόκαλα - έχει μόνο στοιχειώδη μάτια. Πρόκειται για κωνικές δομές κάτω από το δέρμα, χωρίς κερατοειδή χιτώνα, χωρίς φακό και μύες που τον συγκρατούν. Αυτά τα υποτυπώδη μάτια μπορούν μόνο να μετρούν την ένταση του διάχυτου φωτός στους βαθείς, λασπώδεις βυθούς, όπου ζουν οι μυξίνες.

Σύμφωνα με τον Τρέβορ Λαμπ του Αυστραλιανού Εθνικού Πανεπιστημίου, τα μάτια των σπονδυλωτών - ανάμεσα σ' αυτά και τα ανθρώπινα μάτια - είναι προφανώς αποτέλεσμα εξέλιξης μετά την απόκλιση του δικού μας γενεαλογικού δέντρου και εκείνου των μυξινών, που έγινε περίπου πριν από 550 εκατομμύρια χρόνια. Ζώα πριν κι από τις μυξίνες πρέπει να είχαν μόνο λωρίδες φωτοευαίσθητων κυττάρων για να μπορούν να διακρίνουν τη μέρα από τη νύχτα. Αν αυτές οι λωρίδες μετασχηματίζονταν σε σάκους, όπως στις μυξίνες, τα ζώα αυτά θα ήταν πια ικανά να διακρίνουν και την κατεύθυνση από την οποία προέρχεται το φως. Επιπλέον, μικροβελτιώσεις είναι δυνατόν να επέτρεψαν τη χονδρική αντίληψη εικόνων, όπως συμβαίνει με τα μάτια του ναυτίλου (είδος μαλάκιου) που μοιάζουν με απλές φωτογραφικές μηχανές που αποτελούνται από ένα σκοτεινό θάλαμο με μια μικρή τρύπα. Οι φακοί, που επιτρέπουν την εστίαση, μπορούν εύκολα να έχουν προκύψει από στρώματα διαφανούς δέρματος που πάχυναν. Το κλειδί στην όλη διαδικασία είναι ότι σε κάθε εξελικτικό στάδιο, το όλο και λιγότερο ατελές μάτι πρόσφερε συγκριτικό πλεονέκτημα στο ζώο που το είχε, σε σχέση με τον πρόγονό του.

Οπως υπολόγισαν οι βιολόγοι, όλες αυτές οι αλλαγές είναι δυνατό να πραγματοποιήθηκαν μέσα σε μόλις 100.000 γενιές, χρόνος που με όρους βιολογικής εξέλιξης ισοδυναμεί με ένα βλεφάρισμα. Αυτή η ραγδαία εξέλιξη ίσως επιβαλλόταν από τα πράγματα, καθώς πολλά ασπόνδυλα ανέπτυσσαν το δικό τους είδος ματιών. «Γινόταν μια πραγματική κούρσα εξοπλισμών», λέει ο Λαμπ και συμπληρώνει: «Μόλις κάποιος αποκτούσε μάτια και άρχιζε να σε τρώει, γινόταν κατεπείγον να μπορείς να του ξεφύγεις»...