Σωστά η χαμηλής πυκνότητας λιποπρωτεΐνη (LDL) χαρακτηρίζεται σαν «κακή» και η υψηλής πυκνότητας (HDL) σαν «καλή». Αλλά αυτά τα σωματίδια εκπληρώνουν το ρόλο τους με περισσότερους τρόπους απ' όσους φαντάζονταν οι επιστήμονες μέχρι πρόσφατα. Οι λιποπρωτεΐνες μεταφέρουν τη χοληστερόλη μέσα στο αίμα. Η LDL τη μεταφέρει από το συκώτι και τα έντερα προς διάφορους ιστούς, όπου χρησιμοποιείται για την επισκευή των μεμβρανών και την παραγωγή στεροειδών. Η HDL επιστρέφει τη χοληστερόλη στο συκώτι για αποβολή ή ανακύκλωση. Η κλασική αντίληψη της ανάπτυξης της αρτηριοσκλήρωσης υποθέτει ότι η περίσσεια LDL οδηγεί σε πλάκα λόγω συσσώρευσης της χοληστερόλης πάνω στην εσωτερική επιφάνεια των αρτηριών. Τα αποτελέσματα ερευνών που ολοκληρώθηκαν πρόσφατα δείχνουν ότι η χοληστερόλη συσσωρεύεται μέσα στα τοιχώματα των αγγείων, όπου τα συστατικά της οξειδώνονται και τροποποιούνται με διάφορους άλλους τρόπους πυροδοτώντας τη φλεγμονώδη αντίδραση του οργανισμού, που σταδιακά αλλάζει τη μορφολογία των αρτηριών.

Οι γιατροί συνήθως ερμηνεύουν την προστασία που παρέχει η HDL σαν αποτέλεσμα της αφαίρεσης χοληστερόλης από τις αρτηρίες. Η HDL το κάνει αυτό, αλλά οι νέες έρευνες έδειξαν ότι καταπολεμά την αρτηριοσκλήρωση και με έναν άλλο τρόπο: παρεμποδίζοντας την οξείδωση της LDL.

Οι φλεγμονώδεις ουσίες που εκκρίνουν οι διογκωμένοι από τα λιπίδια μακροφάγοι (αφρώδη κύτταρα) μπορούν να εξασθενίσουν το κάλυμμα της πλάκας, κατατρώγοντας μόρια πλέγματος και καταστρέφοντας τα λεία μυϊκά κύτταρα που επιδιορθώνουν κανονικά το κάλυμμα. Τα αφρώδη κύτταρα εμφανίζουν στην επιφάνειά τους παράγοντα ιστογένεσης, που αν λόγω διάρρηξης του καλύμματος έρθει σε επαφή με το αίμα μπορεί να δημιουργήσει θρόμβο

Ελάχιστοι συνεχίζουν να υιοθετούν σήμερα αυτή την απλή ερμηνεία του φαινομένου. Ερευνες που άρχισαν εδώ και 20 χρόνια απέδειξαν ότι οι αρτηρίες κάθε άλλο παρά μοιάζουν με σωλήνες νερού στους οποίους επικάθονται άλατα. Αποτελούνται από ζωντανά κύτταρα τα οποία επικοινωνούν συνεχώς το ένα με το άλλο, αλλά και με το περιβάλλον τους. Αυτά τα κύτταρα είναι που συμμετέχουν στην ανάπτυξη της αρτηριοσκληρωτικής πλάκας, που εμφανίζεται όχι πάνω, αλλά μέσα στα τοιχώματα των αρτηριών. Σχετικά λίγες από τις πλάκες επεκτείνονται τόσο πολύ που να εμποδίσουν την κυκλοφορία του αίματος σε σημείο που να νεκρωθεί κάποιος ιστός. Οι περισσότερες καρδιακές προσβολές και πολλά εγκεφαλικά οφείλονται αντίθετα σε λιγότερο ογκώδεις πλάκες, που διαρρηγνύονται ξαφνικά, πυροδοτώντας το σχηματισμό ενός θρόμβου, ο οποίος τελικά φράζει τη ροή του αίματος.

Η έρευνα αποκάλυψε, επίσης, ότι ρόλο κλειδί στην αρτηριοσκλήρωση παίζει η φλεγμονώδης αντίδραση του οργανισμού. Η διαδικασία της φλεγμονής - η ίδια που κάνει τα τραύματα να κοκκινίζουν, να πρήζονται και να είναι θερμά και επώδυνα - βρίσκεται πίσω από όλες τις φάσεις της ασθένειας, από τη δημιουργία των πλακών, μέχρι τη διόγκωση και τη διάρρηξή τους. Οταν μικρόβια απειλούν την υγεία μας, η φλεγμονή («φλόγωση») βοηθά στην καταπολέμηση της μόλυνσης. Στην περίπτωση της αρτηριοσκλήρωσης, όμως, η φλεγμονή αποδεικνύεται επιζήμια. Η ίδια η άμυνα του οργανισμού τον βομβαρδίζει με «φίλια πυρά», όπως συμβαίνει και σε άλλες πιο γνωστές περιπτώσεις φλεγμονώδους αντίδρασης, με πιο διαβόητη τη ρευματοειδή αρθρίτιδα.

Ο θρόμβος αίματος (κόκκινο), όπως φαίνεται σ' αυτή τη μικροφωτογραφία, έχει σχηματιστεί στην περιοχή μιας αρτηριοσκληρωτικήςπλάκας στη στεφανιαία αρτηρία και έχει φράξει σχεδόν ολοκληρωτικά το αγγείο. Μερικοί θρόμβοι διαλύονται πριν προκαλέσουν καρδιακή προσβολή, αλλά ακόμα και τότε έχουν αρνητικές παρενέργειες, αφού προκαλούν επέκταση της πλάκας, λόγω του συνδετικού ιστού που σχηματίζεται στο σημείο διάρρηξης (της πλάκας)

Από την άλλη μεριά, οι έρευνες επιβεβαίωσαν για άλλη μια φορά τη θετική επίδραση των χαμηλών συγκεντρώσεων της LDL και των υψηλών συγκεντρώσεων HDL. Ιδιαίτερα αυξημένος είναι ο κίνδυνος αρτηριοσκλήρωσης για τους διαβητικούς, γιατί η γλυκάνωση των λιπιδίων (ένωση με σάκχαρα) αυξάνει τη φλεγμονώδη αντίδραση, για τους καπνιστές, γιατί τα οξειδωτικά του καπνού επίσης επιτείνουν τη φλεγμονώδη αντίδραση και για τους παχύσαρκους γιατί η παχυσαρκία συνεισφέρει στο διαβήτη και τη φλεγμονή. Αν και δε βρέθηκε απευθείας σύνδεση αρτηριοσκλήρωσης και υπέρτασης, η αγγειοτενσίνη ΙΙ που ευθύνεται εν μέρει για την υπέρταση προκαλεί επίσης φλεγμονώδη αντίδραση. Μέσα μη φαρμακευτικού περιορισμού της προόδου της αρτηριοσκλήρωσης υπάρχουν: υγιεινή διατροφή, τακτική άσκηση και απώλεια βάρους για τους υπέρβαρους.

Μια από τις έρευνες έδειξε ότι τα σύγχρονα φάρμακα για την αρτηριοσκλήρωση (στατίνες) όχι μόνο μειώνουν τη συγκέντρωση της «κακής χοληστερίνης» στο αίμα, αλλά και τη φλεγμονώδη αντίδραση του οργανισμού. Ετσι, επιτυγχάνουν διπλή θετική επίδραση. Το επίπεδο της φλεγμονώδους αντίδρασης υπολογίζεται με βάση τα ποσοστά μιας πρωτεΐνης που αποτελεί σήμα κατατεθέν του φαινομένου και η οποία ελπίζεται ότι θα μπορέσει να χρησιμοποιηθεί σαν δείκτης κινδύνου για άτομα που κατά τα άλλα δεν έχουν λόγους να ανησυχούν για αρτηριοσκληρωτικές επιπλοκές.

Αντίθετα με την πλατιά διαδεδομένη πεποίθηση για το αντίθετο, οι θανατηφόρες καρδιακές προσβολές και τα εγκεφαλικά επεισόδια λόγω αρτηριοσκλήρωσης ξεπερνούν σε αριθμό τους θανάτους λόγω καρκίνου, τουλάχιστο στις αποκαλούμενες αναπτυγμένες χώρες. Η καλύτερη κατανόηση της πάθησης θα βελτιώσει τόσο τις μεθόδους πρόληψης, όσο και τις θεραπευτικές αγωγές.