Ελάχιστοι συνεχίζουν να υιοθετούν σήμερα αυτή την απλή ερμηνεία του φαινομένου. Ερευνες που άρχισαν εδώ και 20 χρόνια απέδειξαν ότι οι αρτηρίες κάθε άλλο παρά μοιάζουν με σωλήνες νερού στους οποίους επικάθονται άλατα. Αποτελούνται από ζωντανά κύτταρα τα οποία επικοινωνούν συνεχώς το ένα με το άλλο, αλλά και με το περιβάλλον τους. Αυτά τα κύτταρα είναι που συμμετέχουν στην ανάπτυξη της αρτηριοσκληρωτικής πλάκας, που εμφανίζεται όχι πάνω, αλλά μέσα στα τοιχώματα των αρτηριών. Σχετικά λίγες από τις πλάκες επεκτείνονται τόσο πολύ που να εμποδίσουν την κυκλοφορία του αίματος σε σημείο που να νεκρωθεί κάποιος ιστός. Οι περισσότερες καρδιακές προσβολές και πολλά εγκεφαλικά οφείλονται αντίθετα σε λιγότερο ογκώδεις πλάκες, που διαρρηγνύονται ξαφνικά, πυροδοτώντας το σχηματισμό ενός θρόμβου, ο οποίος τελικά φράζει τη ροή του αίματος.
Η έρευνα αποκάλυψε, επίσης, ότι ρόλο κλειδί στην αρτηριοσκλήρωση παίζει η φλεγμονώδης αντίδραση του οργανισμού. Η διαδικασία της φλεγμονής - η ίδια που κάνει τα τραύματα να κοκκινίζουν, να πρήζονται και να είναι θερμά και επώδυνα - βρίσκεται πίσω από όλες τις φάσεις της ασθένειας, από τη δημιουργία των πλακών, μέχρι τη διόγκωση και τη διάρρηξή τους. Οταν μικρόβια απειλούν την υγεία μας, η φλεγμονή («φλόγωση») βοηθά στην καταπολέμηση της μόλυνσης. Στην περίπτωση της αρτηριοσκλήρωσης, όμως, η φλεγμονή αποδεικνύεται επιζήμια. Η ίδια η άμυνα του οργανισμού τον βομβαρδίζει με «φίλια πυρά», όπως συμβαίνει και σε άλλες πιο γνωστές περιπτώσεις φλεγμονώδους αντίδρασης, με πιο διαβόητη τη ρευματοειδή αρθρίτιδα.
Από την άλλη μεριά, οι έρευνες επιβεβαίωσαν για άλλη μια φορά τη θετική επίδραση των χαμηλών συγκεντρώσεων της LDL και των υψηλών συγκεντρώσεων HDL. Ιδιαίτερα αυξημένος είναι ο κίνδυνος αρτηριοσκλήρωσης για τους διαβητικούς, γιατί η γλυκάνωση των λιπιδίων (ένωση με σάκχαρα) αυξάνει τη φλεγμονώδη αντίδραση, για τους καπνιστές, γιατί τα οξειδωτικά του καπνού επίσης επιτείνουν τη φλεγμονώδη αντίδραση και για τους παχύσαρκους γιατί η παχυσαρκία συνεισφέρει στο διαβήτη και τη φλεγμονή. Αν και δε βρέθηκε απευθείας σύνδεση αρτηριοσκλήρωσης και υπέρτασης, η αγγειοτενσίνη ΙΙ που ευθύνεται εν μέρει για την υπέρταση προκαλεί επίσης φλεγμονώδη αντίδραση. Μέσα μη φαρμακευτικού περιορισμού της προόδου της αρτηριοσκλήρωσης υπάρχουν: υγιεινή διατροφή, τακτική άσκηση και απώλεια βάρους για τους υπέρβαρους.
Μια από τις έρευνες έδειξε ότι τα σύγχρονα φάρμακα για την αρτηριοσκλήρωση (στατίνες) όχι μόνο μειώνουν τη συγκέντρωση της «κακής χοληστερίνης» στο αίμα, αλλά και τη φλεγμονώδη αντίδραση του οργανισμού. Ετσι, επιτυγχάνουν διπλή θετική επίδραση. Το επίπεδο της φλεγμονώδους αντίδρασης υπολογίζεται με βάση τα ποσοστά μιας πρωτεΐνης που αποτελεί σήμα κατατεθέν του φαινομένου και η οποία ελπίζεται ότι θα μπορέσει να χρησιμοποιηθεί σαν δείκτης κινδύνου για άτομα που κατά τα άλλα δεν έχουν λόγους να ανησυχούν για αρτηριοσκληρωτικές επιπλοκές.
Αντίθετα με την πλατιά διαδεδομένη πεποίθηση για το αντίθετο, οι θανατηφόρες καρδιακές προσβολές και τα εγκεφαλικά επεισόδια λόγω αρτηριοσκλήρωσης ξεπερνούν σε αριθμό τους θανάτους λόγω καρκίνου, τουλάχιστο στις αποκαλούμενες αναπτυγμένες χώρες. Η καλύτερη κατανόηση της πάθησης θα βελτιώσει τόσο τις μεθόδους πρόληψης, όσο και τις θεραπευτικές αγωγές.