ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ | ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ

ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

ΝΙΚΟΣ ΕΥΓΕΝΙΔΗΣ

... γιατί «τελικά η ομορφιά θα νικήσει!»

Για τον αγαπημένο μας σύντροφο, που αποχαιρετήσαμε πριν λίγες μέρες

Ο Νίκος Ευγενίδης (δεξιά) με την Κλειώ Μακρή (αριστερά) ενώ δουλεύουν το εκπληκτικό έργο του ψηφιδωτού, που κοσμεί την έδρα της ΚΕ του ΚΚΕ, σε σχέδιο του μεγάλου χαράκτη μας Τάσσου

Θα θυμόμαστε πάντα τον ευαίσθητο άνθρωπο, το ανήσυχο πνεύμα, τη σεμνότητα και την ευγένεια που τον διέκριναν. Θα μας μείνει το βλέμμα, το χαμόγελο, η αγάπη του για τα μικρά και ταπεινά πράγματα, η απλότητά του. Πάνω απ' όλα θα μας μείνει η αγωνιστικότητά του. Η απόφασή του ότι η ζωή είναι διαρκής αγώνας. Διαρκής στράτευση ενάντια στον καπιταλισμό για την εξάλειψη της αδικίας, της καταπίεσης, της εκμετάλλευσης ανθρώπου από άνθρωπο. Γιατί, όπως έλεγε ο ίδιος, «τελικά η ομορφιά θα νικήσει!».

Ο Νίκος Ευγενίδης δεν είναι πια κοντά μας. Ο φίλος και σύντροφός μας, ο αγαπημένος μας Νίκος, «έφυγε» πριν λίγες μέρες για το μεγάλο «ταξίδι». Ο χαμός του, ένα βαρύ πλήγμα για την εικαστική οικογένεια, αλλά και για όλους εμάς με τους οποίους μοιράστηκε οράματα, αξίες, ιδανικά, την πίστη για μια δίκαιη κοινωνία. Μέλος του Κόμματος από το 1975, του Κόμματος, όπως έλεγε, που «δεν έπαψε ποτέ να είναι γνήσιος φορέας της πιο προοδευτικής ιδεολογίας της ανθρωπότητας», ο Ν. Ευγενίδης αγωνίστηκε μέχρι τέλους μέσα από τις γραμμές του. Πίστευε πως είναι «ο μόνος αληθινός υπερασπιστής του πιο δημοκρατικού πολιτεύματος, του κομμουνιστικού, και άρα των πραγματικών, πνευματικών και υλικών συμφερόντων του λαού της Ελλάδας, αλλά και της παγκόσμιας αξίας της ειρήνης και της προόδου όλων ανεξαιρέτως των λαών της Γης».

Δημιουργία του Νίκου Ευγενίδη

Ζωγράφος, ψηφιδογράφος και διακοσμητής, στην πολύχρονη εικαστική του πορεία, ασχολήθηκε με τη ζωγραφική, γλυπτική, αγιογραφία, νωπογραφία και ψηφιδωτό. Το μεγάλο ψηφιδωτό, σχέδιο του χαράκτη Τάσσου, που κοσμεί το φουαγιέ στο κτίριο του Κόμματος στον Περισσό, το υλοποίησε ο Νίκος Ευγενίδης. Ηταν πάντα «παρών» στους αγώνες του ΚΚΕ και των εικαστικών, για να αποκτήσει ο κλάδος υπόσταση. Με όλες του τις δυνάμεις, συμπορεύτηκε με την Επιτροπή Ειρήνης και τον Ελληνοκουβανικό Σύνδεσμο Φιλίας και Αλληλεγγύης.

Την πολύτιμη αυτή προσφορά την «ξεπλήρωσε» το ελληνικό κράτος με την αναλγησία του, αρνούμενο - ουσιαστικά - τη χορήγηση τιμητικής σύνταξης. Μιας σύνταξης, που παμψηφεί η αρμόδια επιτροπή του είχε απονείμει, αλλά δεν έλαβε από το 2002 μέχρι το 2007, γιατί - όπως απαιτούσε το Γενικό Λογιστήριο του Κράτους - ήταν ήδη ασφαλισμένος αλλού! Με την αλλαγή του νόμου, μετά τους αγώνες των καλλιτεχνών, ο Ν. Ευγενίδης έλαβε, τελικά, τα χρήματα της σύνταξης, ένα μήνα πριν φύγει από τη ζωή!

Γεννημένος στην Καλογρέζα Ν. Ιωνίας το 1935, εισήχθη στην Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών (ΑΣΚΤ) σε μικρή ηλικία ως εξαιρετικό ταλέντο. Σπούδασε ζωγραφική κοντά στον Γιάννη Μόραλη και αποφοίτησε από την ΑΣΚΤ το 1956. Υπήρξε ιδρυτικό μέλος και μέλος του ΔΣ της Ενωσης Πτυχιούχων της ΑΣΚΤ (ΕΠΑΣΚΤ) που ιδρύθηκε το 1964. Συμμετείχε στην οργάνωση του 1ου Συνεδρίου Εικαστικών Τεχνών το 1966 (συνέδριο - οδηγός για τις μετέπειτα εξελίξεις του χώρου των εικαστικών τεχνών). Μέλος της «Ομάδας Πρωτοβουλίας για την τροποποίηση του Ιδρυτικού Νόμου του ΕΕΤΕ» (φθινόπωρο 1974). Μέλος της «Επιτροπής Επεξεργασίας και ενέργειας» (Φλεβάρης 1975) και μέλος (1975-1981) της Επιτροπής Αγώνα για την τροποποίηση του Ιδρυτικού Νόμου του ΚΕΕ (σήμερα ΕΕΤΕ). Από τη θέση του γραμματέα του Επιμελητηρίου Εικαστικών Τεχνών Ελλάδας, ο Ν. Ευγενίδης βοήθησε με όλες του τις δυνάμεις στην υπεράσπιση των δικαιωμάτων των εικαστικών καλλιτεχνών.

Εργο του Ν. Ευγενίδη, με το οποίο συμμετείχε στη μεγάλη έκθεση εικαστικών τεχνών, στην Τεχνόπολη, προς τιμήν των 90χρονων του Κόμματος

Η συμμετοχή του στους αγώνες και στο λαϊκό κίνημα ξεκινά από τις γραμμές της ΕΔΑ, πριν το 1967. Το καλοκαίρι του 1975 έγινε μέλος του ΚΚΕ, ένα από τα τρία ιδρυτικά μέλη της ΚΟΒ Εικαστικών. Μέσα από τις γραμμές του, μέχρι το τέλος της ζωής του, αγωνίστηκε αταλάντευτα.

Η πρώτη ατομική έκθεση έργων του έγινε το 1966 στην Αίθουσα «Αρχιτεκτονική» με έργα ζωγραφικής και κατασκευών. Μία «κραυγή» καταγγελίας για την καταστροφή του περιβάλλοντος από την ασύδοτη ανάπτυξη του καπιταλισμού. Επίσης, συμμετείχε στις Πανελλήνιες στα 1960, 1963, 1965, 1967, 1975, ενώ παρουσίασε δουλειά του στην Μπιενάλε Νέων στο Παρίσι το 1976. Το 1977 πραγματοποίησε ατομική έκθεση στη «Σύγχρονη Εποχή» με ψηφιδωτά. Εργα εξαιρετικής ποιότητας, με ψηφίδες δικής του κατασκευής. Σημαντική στιγμή στην εικαστική του διαδρομή ήταν η οργάνωση, στο πλαίσιο της ΕΕΔΥΕ, του εικαστικού δρώμενου «με τη συμμετοχή του κοινού» με σκοπό τη συσκευασία και επιστροφή του αγάλματος του Τρούμαν, το 1984. Στο τέλος της δεκαετίας του '70, συμμετείχε στο «Δεκαήμερο Ειρήνης», όπου ζωγράφισε στην Καισαριανή μεγάλη τοιχογραφία με θέμα το Πολυτεχνείο.

Θέλοντας να φέρει την Τέχνη κοντά στον απλό κόσμο, και ιδιαίτερα στους ανθρώπους που υποφέρουν, δίδαξε τη δεκαετία του '60 ζωγραφική και ψηφιδωτό σε οικοτροφείο για τα ορφανά του πολέμου στη Θεσσαλονίκη. Επίσης, στο Πρόγραμμα πολιτιστικής επιμόρφωσης άνεργων γυναικών στο Αργος και την Αμαλιάδα, αλλά και στις φυλακές ανηλίκων στην Αυλώνα. Στα εικαστικά εργαστήρια των Δήμων Βύρωνα και Νίκαιας, ενώ πολύχρονη ήταν και η διδασκαλία του στο ψηφιδωτό και τη ζωγραφική, στο Εργαστήριο Τέχνης Αγ. Παρασκευής. Τα τελευταία χρόνια συμμετείχε στο Φεστιβάλ της ΚΝΕ, μεταφέροντας στους νέους κομμουνιστές τις πολύτιμες γνώσεις του για το ψηφιδωτό.

Η συμμετοχή του Ν. Ευγενίδη στην εικαστική έκθεση για το 17ο Συνέδριο του Κόμματος

Ο Νίκος Ευγενίδης

Η. ΜΟΡΤΟΓΛΟΥ

Ακούραστη δραστηριότητα και αυταπάρνηση

Η εικαστικός καλλιτέχνης Μαίρη Χατζηνικολή γράφει για τον Ν. Ευγενίδη:

«Δεν ανήκα πάντα στο στενό κύκλο του Νίκου. Αμέσως μετά τη μεταπολίτευση όμως, βρεθήκαμε να αγωνιζόμαστε σε καθημερινή βάση για την αναμόρφωση του συλλογικού φορέα των καλλιτεχνών, το ΕΕΤΕ. Με επιτροπές αγώνα, εκδηλώσεις διαμαρτυρίας, διαδηλώσεις, πορείες και συνέδρια. Τέλος στο ΔΣ του ΕΕΤΕ (γενικός γραμματέας εκείνος) όταν μετά από επίμονο πεισματικό αγώνα ο νόμος άλλαξε και ο φορέας μας άνοιξε τις πύλες του για να υποδεχτεί δημοκρατικά όλους τους καλλιτέχνες. Εργαστήκαμε πολλά χρόνια για ατέλειωτες ώρες. Αλλά κάθε συλλογικός φορέας χρειάζεται νέο αίμα που θα τον αναζωογονήσει. Γι' αυτό άλλωστε είχαμε αγωνιστεί. Αποχωρήσαμε, λοιπόν, ο καθένας για τα προσωπικά του μετερίζια.

Η παρουσία του επισκιάστηκε μέσα μου από καταιγισμό γεγονότων και χρόνων που συσσωρεύτηκαν. Σιγά - σιγά τον ξέχναγα. Πριν λίγες μέρες έμαθα ότι έφυγε από τη ζωή. Αυτόματα όλο το τείχος της λήθης και του χρόνου κατέρρευσε. Η χαριτωμένη φιγούρα, η χαρισματική προσωπικότητά του αναδύθηκαν και κατέλαβαν μέσα μου το κενό που τους ανήκε.

Πέρα από τη λύπη για το θάνατο, από τη συμμετοχή στην πικρία για τις κακουχίες και τις αδικίες που του είχε επιφυλάξει η ζωή και οι μηχανισμοί της εξουσίας, ο Νίκος ήταν ένας προικισμένος άνθρωπος, που η πορεία του πάντα θα εμπνέει εκτίμηση και σεβασμό.

Φιλοσοφημένος, φωτισμένος, ευγενικός. Ευγενίδης όνομα και πράγμα. Πέρα από την ακούραστη δραστηριότητα, την αυταπάρνησή του, ο Νίκος, σαν αγωνιστής, μας γοήτευε και με την ιδιαιτερότητα, με τις διαδρομές της σκέψης του, με τη χάρη που πρόβαλε την άποψή του.

Ο Νίκος, απ' όσο γνωρίζω, το ίδιο έκανε και στα ψηφιδωτά του. Σαν καλλιτέχνης δε δημιουργούσε μόνο την εικόνα, αλλά και την πρώτη ύλη, τις ψηφίδες του. Ούτε εκεί αφηνόταν στην ουδέτερη γυαλιστερή πρόχειρη εμπορική επιφάνεια. Οι δικές του ψηφίδες, πρωτότυπες, αντανακλούσαν το βάθος, την ποιότητα, την εσωτερική πολύτιμη ουσία του.

Ο Νίκος δεν αγωνίστηκε ποτέ ούτε για να επιβληθεί, ούτε για να κερδίσει προσωπικά οφέλη. Δεν αγωνίστηκε σαν αρχηγός. Ποτέ δεν το επιδίωξε. Ομως σε όλες τις επιλογές, σε όλες τις ψηφοφορίες του χώρου των καλλιτεχνών, υπήρξε πάντα ο πιο τιμημένος, ο πιο ψηφισμένος υποψήφιος απ' όλους μας. Και αυτή η αποδοχή του κόσμου, πέρα από την αγάπη μας, πρέπει να κατατεθεί στη μνήμη του».

Ανοιxτός στις νέες ιδέες

Ο ζωγράφος Βασίλης Διονυσόπουλος, θυμάται:

«Για εμάς τους νεότερους ζωγράφους, σε μια εποχή όπου ο μοντερνισμός εξορκίζει κομπλεξικά κάθε σχέση με την παράδοση, ο Νίκος, μας μιλούσε για την τεχνική, που έκανε τα παλιά έργα να λάμπουν αιώνια. Πολλές φορές τα λεγόμενα του "γέρου" - όπως τον ονομάζαμε - ηχούσαν γραφικά και υπεραπλουστευμένα, συγκρινόμενα με τις σύγχρονες επιστημονικό - βαρύγδουπες αναλύσεις. Θυμάμαι, είχα διαβάσει μια ιταλική μελέτη - ανάλυση για την τεχνική της νωπογραφίας των ρωμαϊκών χρόνων. Οταν την ανέφερα στον Νίκο μου απάντησε: "αποκλείεται οι αρχαίοι να σκέφτονταν τόσο πολύπλοκα". Οταν δοκιμάζαμε στην πράξη τα λεγόμενα του "γέρου" μας, οι "απλοϊκές" του ρήσεις ζωντάνευαν στα μάτια μας αληθινά και λαμπερά, όπως στα έργα των παλιών μαστόρων.

Ο Νίκος Ευγενίδης, Ιωνας στη σκέψη (Μικρασιατική η καταγωγή του) φιλοκαλούσε μετ' ευτελείας σαν αρχαίος Αθηναίος, δημιουργούσε με την επιστημονικότητα και την τεχνική αρτιότητα του αναγεννησιακού καλλιτέχνη και ταυτόχρονα ήταν ανοιχτός στις νέες ιδέες του 20ού αιώνα (τα προσωπικά του έργα εντάσσονται στην αφηρημένη τέχνη).

Ομως, το πιο ανεξίτηλο χρώμα, Νίκο, ήταν αυτό που έβαψε το μέσα μου τη βραδιά της επίσκεψης Κλίντον στην Αθήνα, όπου σέρνοντας το κουτσό ποδάρι σου, λιποθυμάς στην αγκαλιά μου από την επίδραση των χημικών. Οι πόρτες του μεγαλοξενοδοχείου της πλατείας Συντάγματος δεν άνοιξαν για να βρεις καταφύγιο, παρά τις απειλές, αλλά και παρακλήσεις μου.

"Γέρο"! Σου υπόσχομαι να σε κουβαλάω μέσα μου σ' όλες τις διαδηλώσεις. Εκεί θα 'σαι ασφαλής, αν και εσύ έμενες παγερά αδιάφορος απέναντι στη σιγουριά και την ασφάλεια, σ' όλη σου τη ζωή. Σ' ενδιέφερε μόνο η σιγουριά και η ασφάλεια των άλλων».

Φως στο δύσκολο καιρό μας

Αποχαιρετώντας το δάσκαλο, εκ μέρους των μαθητών του Εργαστηρίου Τέχνης Δήμου Αγίας Παρασκευής, όπου ο Ν. Ευγενίδης δίδαξε πάνω από δέκα χρόνια, ο γλύπτης και καλλιτεχνικός διευθυντής του, Τάκης Κοζόκος, σημείωσε:

«Ως δάσκαλος ο κυρ Νίκος ήταν παθιασμένος με την τέχνη του και ακούραστος στην προσφορά του προς τους μαθητές του, οι οποίοι τον αγάπησαν και τον λάτρεψαν. Στα Εργαστήρια Τέχνης ο κυρ Νίκος βρήκε μια μεγάλη οικογένεια εικαστικών και μαθητών, με την οποία δέθηκε χάρη στην αγάπη του για την Τέχνη και το πάθος για τις αξίες της που εμπεριέχει.

Ο κυρ Νίκος έφερε μαζί του στο Εργαστήριο έναν κόσμο αξιών μιας άλλης εποχής και ενός άλλου κόσμου. Ενός κόσμου ανάλογου του κόσμου του Χαλεπά και του Παπαδιαμάντη. Ενός κόσμου εσωτερικής αγάπης, για την προσπάθεια που έρχεται από παλαιά και μιας απέραντης ταπεινότητας.

Αυτός ο πλούσιος πένης, αυτός ο φτωχούλης του θεού μετέφερε με τα χέρια του, μόνος του, όλον τον αρχαίο κόσμο στο σήμερα. Ακολουθώντας πάντα το δρόμο της δικής του παράδοσης, χωρίς να προσπαθήσει να ενταχθεί σε κανένα σχήμα και καλούπι. Για το λόγο αυτό ο κυρ Νίκος πέρασε μεγάλη μοναξιά στο μοναχικό του δρόμο.

Σήμερα ο κυρ Νίκος δεν είναι μόνος του. Σήμερα ο κυρ Νίκος ενώθηκε με τους δικούς του δασκάλους και σίγουρα ο δρόμος του, αυτός ο δρόμος που αδιαμαρτύρητα χάραξε ο ίδιος, μένει σε μας σαν κληρονομιά, σαν φως στο δύσκολο καιρό μας. Και αυτό το φως θα προσπαθήσουμε και εμείς με τη σειρά μας να το διατηρήσουμε και να το ενδυναμώσουμε».