Ηθελα, λοιπόν, να καθίσω σε μια ψάθινη καρέκλα και να καρφώσω τα φορτωμένα μου μάτια στο απέναντι βουνό και να μη σκέφτομαι, παρά μόνο να θυμούμαι. Κι όμως δεν τα κατάφερα, γιατί μόλις άρχισα να έχω επαφή με τους αγαπημένους μου νεκρούς και τα ξεχαρβαλωμένα παιδικά μου παιχνίδια, μόλις εντόπισα στη δασωμένη πλαγιά της Οθρης τα αρχαία όστρακα να κατρακυλούν και τα ματωμένα τραγούδια της χαλασμένης γενιάς του εμφύλιου να απολιθώνονται μέσα σε τρύπες βαθιές, που ακόμα δεν τις διαβάσαμε σωστά, γιατί Δε μάθαμε, όπως πρέπει, τη γλώσσα τους, χτύπησε η πρώτη καμπάνα και πίσω από το μεταλλικό της «ντορό» άδειασε το πρώτο πούλμαν.

Και πιο ύστερα η δεύτερη καμπάνα, αυτή πιο αγαπητικιά, και πιο θρησκευόμενη, λιγότερο απειλητική, εισαγωγής προανάκρουσμα για την είσοδο στην άλλη πλατεία, κατάσαρκα στην εκκλησία αυτή του «Αποστόλου του Νεομάρτυρος», όπου διαγκωνίζεται η μεσαία τάξη των πανηγυριών: οι πωλητές των χαλβάδων, των σφυριχτρών, των πλαστικών σαλπίγγων, των ροζ κιλοτών και των μαύρων στηθόδεσμων, των παραβυζαντινιζουσών εικόνων του αγίου Νεκταρίου και της αγίας Βαρβάρας. Οι πωλητές ξύλινων κουταλιών, αγιορείτικών θυμιαμάτων και αγίων επιστολών, δίπλα στους πωλητές φαρμάκων για τη φαλάκρα και την ανδρική ανικανότητα (λες και δεν υπάρχει και γυναικεία τοιαύτη με την οποία κανένας δεν ασχολείται) και μικρών πολύχρωμων φακέλων, όπου καταγράφεται το μέλλον όποιου αποφασίσει να καταβάλει δραχμές πεντακόσιες, στο όνομα πάντοτε Αποστόλου του Νεομάρτυρος.

Ταφικός αμφορέας με παράσταση πάλης Ηρακλή - Κενταύρων. 560 περίπου π.Χ.

Κοντά στην Ερέτρια άνθησαν και άλλοι παράκτιοι οικισμοί, όπως Ξυρόπολη (Λευκαντί), Λινοβρόχι, Μαγούλα, Αμάρυνθος. Εκθέματα αντιπροσωπευτικά της ιστορίας (από νεολιθική εποχή έως τα πρώτα ρωμαϊκά χρόνια), της ακμής και της παρακμής της αρχαίας πόλης βρίσκονται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Ερέτριας, το οποίο κτίστηκε αρχικά το 1960, ενώ κατά τα έτη 1961-62 έγινε επέκταση. Η σημερινή μορφή του μουσείου οφείλεται σε εργασίες επέκτασης κατά τα έτη 1987-1991, οι οποίες έγιναν με συνεργασία της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας και της τοπικής Εφορείας Αρχαιοτήτων με την Ελβετική Αρχαιολογική Σχολή. Στο Μουσείο γίνονται κατά περιόδους εκπαιδευτικά προγράμματα για μαθητές Δημοτικού - Γυμνασίου. Στις συλλογές περιλαμβάνονται ευρήματα από: το Λευκαντί (Ξυρόπολη και Νεκροταφείο Σκουμπρή, παλιά Περιβόλια, Τούμπα), την Αμάρυνθο (Παλιοχώρα, Λόφος Γεράνι), τη Μαγούλα, την Ερέτρια.

Το Αρχαίο Θέατρο της Ερέτριας

Το εντυπωσιακότερο σήμερα μνημείο της πόλης είναι το αρχαίο θέατρο της Ερέτριας, το οποίο μεταξύ των ετών 1891 και 1895 ερευνάται από την Αμερικανική Αρχαιολογική Σχολή μαζί με το ναό δίπλα στο θέατρο, τα τείχη και το γυμνάσιο. Ωστόσο κι αυτό έχει αφεθεί στη μοίρα του, που είναι μάλλον χειρότερη από τη στιγμή που είδε το φως. Τα τελευταία 20 χρόνια παρά τις παρακλήσεις προς κυβερνήσεις και υπουργούς Πολιτισμού από φορείς της Ερέτριας το θέμα παραμένει ως έχει. Η αρχαιολογική σκαπάνη το έφερε στο φως, η κυβερνητική αδιαφορία το ξαναθάβει. Ο,τι οι αιώνες συντήρησαν, η απερισκεψία το καταστρέφει.

Η αρχική κατασκευή του ανάγεται στον 5ο αιώνα π.Χ. όπως αποδεικνύουν τα αρχιτεκτονικά λείψανα της σκηνής. Ενώ ο 4ος αι. π.Χ. θεωρείται ως η κύρια περίοδος ακμής του θεάτρου, το οποίο διαθέτει έντεκα κερκίδες με δέκα κλίμακες. Διαθέτει δύο χώρους παρασκηνίων και στοά με ιωνική πρόσοψη που τους συνδέει. Η διαφορά ύψους που δημιουργείται μεταξύ σκηνής και ορχήστρας καλύπτεται με τη θολωτή υπόγεια δίοδο που έβγαζε στο κέντρο της ορχήστρας.

Η εγκατάλειψη, όμως, και η αδιαφορία αυτού του εντυπωσιακού μνημείου, προκαλούν αγανάκτηση. Τα ξερά χόρτα και τα σκουπίδια, λίγα μέτρα πιο πίσω, κρύβουν ενώ παράλληλα καταστρέφουν όλο το ιστορικό μεγαλείο. Φέτος μάλιστα οι εκδηλώσεις πολιτισμού «Κανάρεια 2000» της Ερέτριας είχαν χαρακτήρα διαμαρτυρίας και απαίτησης για την αναστήλωση και επαναλειτουργία του Αρχαίου θεάτρου. Αλλά δε φαίνεται να ίδρωσε το αυτί κανενός υπεύθυνου.

Μήπως περιμένουν το ενδιαφέρον κάποιου «ισχυρού ανδρός» που «νοιάζεται» για τον πολιτισμό (!) - όπως έγινε και σε άλλα αρχαία θέατρα - για να δεήσουν αυτοί που οφείλουν;