Σε αυτό το Μνημείο μπροστά, έσμιξαν οι παλιότερες και νεότερες γενιές του Κόμματός μας. Σύντροφοι που εξορίστηκαν και επέστρεψαν ξανά, απόγονοι που ήθελαν να γνωρίσουν τον τόπο που φυλακίστηκαν, βασανίστηκαν οι δικοί τους άνθρωποι και πολλοί ακόμα, που με την παρουσία τους δήλωσαν: «Είμαστε εδώ, δεν σας ξεχνάμε. Το παράδειγμά σας, η αντοχή σας είναι οδηγός τιμής και δράσης».

Εσμιξαν, ορκιζόμενοι ότι η θυσία τους δεν πήγε χαμένη. «Παίρνουμε δύναμη από το παράδειγμα όλων αυτών, όλων όσοι έδωσαν τη ζωή τους για να λάμψει η αλήθεια, "για να γενούνε τα σκοτάδια λάμψη". Είμαστε σίγουροι ότι "οι μέρες που λαχτάρησαν" οι κρατούμενοι της Γυάρου, οι ήρωες του εργατικού μας κινήματος, "θα 'ρθουν". Οι μέρες που λαχταρούμε όλοι και όλες εμείς, η σημερινή νέα γενιά, "θα 'ρθουν". "Θα φροντίσουμε" κι εμείς με τη σειρά μας, όπως οι προηγούμενες γενιές, "γι' αυτό"...», όπως ανέφερε ο ΓΓ της ΚΕ του ΚΚΕ, Δημήτρης Κουτσούμπας, στην ομιλία του.

Ολη η διαδικασία, από τη σύλληψη έως την κατασκευή, τη μεταφορά και την εγκατάσταση του Μνημείου στη Γυάρο, ακόμα και η εκδήλωση του περασμένου Σαββάτου, με τη συμμετοχή εκατοντάδων - με κόντρα τον καιρό - ήταν ένας άθλος. Ηταν ένα στοίχημα που έπρεπε να κερδηθεί κόντρα σε πολλές δυσκολίες. Και πράγματι, έγινε κατορθωτό, χάρη στη συνειδητή, υπεύθυνη, πεισμωμένη και καλά συντονισμένη, δουλειά πολλών συντρόφων και φίλων.

Το Μνημείο μας πια στέκει αγέρωχο, στέλνοντας «περήφανο χαιρετισμό» σε όλο το νησί, στους όρμους, εκεί που βασανίστηκαν, πόνεσαν, ξαγρύπνησαν, άντεξαν οι σύντροφοί μας κι ας ήξεραν, «πως ήθελε ακόμη πολύ φως να ξημερώσει», παλεύοντας «πόσες φωλιές νερού να συντηρήσουν μέσα στις φλόγες». Η «Ρωγμή» στέκεται εκεί, για να μνημονεύει ότι οι αγώνες και οι θυσίες δεν πάνε χαμένες, δίνουν τη σκυτάλη στο σήμερα και στο αύριο, μπαίνουν σφήνα στο σάπιο εκμεταλλευτικό σύστημα, μέχρι την ανατροπή του!

Η «Ρωγμή», η γλυπτική σύνθεση του Αντώνη Μυρωδιά, δεσπόζει εδώ και λίγες μέρες στον μαρτυρικό τόπο της Γυάρου.

Το κύριο «σώμα» του Μνημείου είναι δύο χαλύβδινες κολόνες, κατασκευασμένες από COR - TEN, ένα είδος χάλυβα, που παρότι είναι πάρα πολύ ανθεκτικό και έχει αντοχή στις καιρικές συνθήκες, παίρνει πολύ γρήγορα το χρώμα της σκουριάς. Αυτό εξυπηρέτησε τον δημιουργό του έργου πρώτα και κύρια να «δέσει» το Μνημείο με το χώρο.

Τον βοήθησε όμως να αναδείξει και τους συμβολισμούς που ήθελε να δώσει μέσα από το έργο. Ο χάλυβας έχει υπάρξει αντικείμενο του ανταγωνισμού των «μεγάλων δυνάμεων» για δύο σχεδόν αιώνες. Αξιοποιώντας τον λοιπόν στην κατασκευή του Μνημείου, επιδιώκει μια ευθεία αναφορά στο καπιταλιστικό σύστημα και την εξέλιξή του μέχρι τη σημερινή εποχή. Τα σημάδια της διάβρωσης στο σώμα του είναι εμφανή. Η σκουριά εκφράζει το παλαιό, το πεπερασμένο.

Από τις δύο κολόνες εξέχουν ανοξείδωτα πρίσματα, σαν να βγαίνουν από το εσωτερικό τους, «σκίζοντας» το χάλυβα. Συμβολίζουν το νέο, το ελπιδοφόρο, μια ιδεολογία η οποία είναι αναλλοίωτη. Μια ιδεολογία που δημιουργεί ρωγμές και παλεύει να ανατρέψει το προηγούμενο, σάπιο οικοδόμημα. Αυτό υποδηλώνει άλλωστε και η φωτεινότητά τους, όταν το φως αντανακλάται πάνω τους σε διάφορες ώρες της μέρας, σε αντίθεση με το χαλύβδινο σώμα, που διατηρεί ανεπίστρεπτα το χρώμα της σκουριάς.

Τα πρίσματα είναι είκοσι ένα, όσα και τα χρόνια λειτουργίας του κολαστηρίου της Γυάρου. Εμμεση αναφορά στους κρατούμενους, στους εξόριστους που υπέφεραν, βασανίστηκαν ή έχασαν ακόμα και τη ζωή τους, παρέμειναν όμως ακλόνητοι στις ιδέες τους.

Γύρω από τον πυρήνα του Μνημείου υπάρχει ένας περίβολος, με ανοίγματα που επιτρέπουν στον επισκέπτη να μπει μέσα. Δημιουργείται ένας υποτυπώδης λαβύρινθος, που βοηθά να παρατείνει ο επισκέπτης την παραμονή του στο εσωτερικό του Μνημείου, ώστε να έχει τη δυνατότητα περισυλλογής.

Εσωτερικά ο περίβολος είναι πετρόχτιστος, κάτι που αφενός υπενθυμίζει το καθημερινό μαρτύριο των κρατουμένων με τους εκβραχισμούς, τη μεταφορά της πέτρας και την κατασκευή των κτισμάτων, και αφετέρου έχει στόχο να δημιουργεί ένταση στον επισκέπτη, να τον υποβάλλει στο αφιλόξενο περιβάλλον της φυλακής. Τα δύο ανοίγματα μεταξύ των κάθετων κεντρικών μεταλλικών στοιχείων επιτρέπουν την είσοδο στον πυρήνα της σύνθεσης, που προβάλλει ψηλά τον ανοιχτό ουρανό. Ενα σημείο ανάτασης, απελευθέρωσης.

Εξωτερικά του πετρόχτιστου περιβόλου, υπάρχει πάλι μεταλλική κατασκευή. Σε εκείνες τις πλάκες αναγράφονται μαρτυρίες των κρατουμένων, συμβάλλοντας στην προσπάθεια να «ζωντανέψουν» εκείνες οι μέρες για τον σημερινό επισκέπτη.

Χαρακτηριστική είναι η μαρτυρία του Γ. Κατσαντώνη, κρατούμενου στη Γυάρο: «Δύο χιλιάδες εφτακόσιες μέρες σ' αυτό το νησί του διαβόλου, εννιά μίλια ανατολικά απ' τη Σύρο, άγονο, άνυδρο, με μόνους κάτοικους τους αρουραίους, τους σκορπιούς και τα γαϊδουράγκαθα, να σε δέρνει μερόνυχτα εκείνος ο δαιμονισμένος άνεμος, να σε τυφλώνει η αντάρα του αγριεμένου πελάγου και να μη βλέπεις καΐκι για παρηγοριά μέρες πολλές, σκασμένος από τη δίψα, νηστικός και άρρωστος, χωρίς γιατρό και περίθαλψη καμιά, και από πάνω να λυσσομανάει ο βούρδουλας - τα μπαμπού - του Γλάστρα, φορτωμένος πέτρες και βράχια όλη μέρα στην ανηφόρα προς το "Ιστίμπεη", να σπαρταράς κρεμασμένος στη "Συκιά" για "παραδειγματισμό"».

Αλλά και το απόσπασμα από παράνομο χειρόγραφο λεύκωμα των κρατούμενων αγωνιστών της Γυάρου: «Εμείς έχουμε επίγνωση της αναγκαιότητας της θυσίας μας. Ζωή και νιάτα και υγεία τα δίνουμε για το μεγάλο σκοπό του Κόμματός μας, για το ιδανικό του κομμουνισμού. Ρίχνουν τα βόλια του χαλασμού στην καρδιά μας. Και μεις. Ζήτω το ΚΚΕ».

Αναγράφονται επίσης τα ονόματα των νεκρών της Γυάρου, αλλά και των εξόριστων και φυλακισμένων που πέθαναν κατά τη μεταφορά στη Σύρο, προκειμένου να αποφευχθεί η καταγραφή θανάτων στο νησί, και οι χρονολογίες που λειτούργησε το κολαστήριο.

«Σφραγίδα» στο Μνημείο, η επιγραφή «100 χρόνια ΚΚΕ», σκαλισμένη πάνω στο μεταλλικό σκαρί του. Ζωντανή μαρτυρία για το Κόμμα που γέννησε τέτοιους αλύγιστους...