Φάρος στο μέλλον του ΚΚΕ, φόρος τιμής στους αλύγιστους της ταξικής πάλης
Στις 24/11/2017, με ανακοίνωσή της η ΚΕ του ΚΚΕ «προκηρύσσει ανοιχτό Πανελλαδικό Καλλιτεχνικό Διαγωνισμό δημιουργίας Γλυπτών Μνημείων για τους ιστορικούς μαρτυρικούς τόπους εξορίας και φυλάκων της Μακρονήσου και της Γυάρου». Περίπου ένα χρόνο μετά, το Γενάρη του 2019, στην αίθουσα της παλιάς βιβλιοθήκης της Ανωτάτης Σχολής Καλών Τεχνών (ΑΣΚΤ) πραγματοποιούνται τα εγκαίνια της έκθεσης μακετών του Καλλιτεχνικού Διαγωνισμού και η απονομή βραβείων στους καλλιτέχνες που διακρίθηκαν. Το πρώτο βραβείο για το Μνημείο στη Μακρόνησο απονέμεται στον Μάρκο Γεωργιλάκη, γλύπτη και καθηγητή της ΑΣΚΤ. Το Νοέμβρη του ίδιου χρόνου το Μνημείο παραδίδεται στην ΚΕ του ΚΚΕ, παρουσία αντιπροσωπείας της με επικεφαλής τον ΓΓ της ΚΕ Δημήτρη Κουτσούμπα, στο μηχανουργείο του Δήμου Βασίβαγλη, όπου και κατασκευάστηκε το μεγαλύτερο μέρος του.
Περιγράφοντας το Μνημείο, ο Μ. Γεωργιλάκης αναφέρει: «Η γλυπτική σύνθεση περιλαμβάνει πέντε ανθρώπινες μορφές - σκιές, που ξεπροβάλλουν από τη γη της Μακρονήσου. Οι πέντε αυτές μορφές και ο χώρος έδρασής τους, έτσι όπως έχει διαμορφωθεί, αποτελούν μια ενιαία σύνθεση. Είναι δε με τέτοιο τρόπο διαμορφωμένη, ώστε ο επισκέπτης να μπορεί να κινηθεί ανάμεσα σ' αυτές τις μορφές, να τις ακουμπήσει».
Ο γλύπτης, ως παιδί Μακρονησιώτη πατέρα, φιλοτέχνησε ένα έργο με ισχυρούς συμβολισμούς. Ζητούμενο για τον ίδιο είναι η «παρουσία» των εξόριστων στο Μνημείο. «Δεν μπορώ να αντιληφθώ τη Μακρόνησο χωρίς τους ανθρώπους της, χωρίς τους εξόριστους, που έζησαν, πόνεσαν, βασανίστηκαν στα χώματά της», επισημαίνει χαρακτηριστικά και συνεχίζει: «Από τους ανθρώπους αυτούς σήμερα υπάρχει ό,τι εμείς, οι μεταγενέστεροι, κρατάμε στη σκέψη μας, στην καρδιά μας γι' αυτούς». Οι πέντε ανθρώπινες μορφές συμβολίζουν ότι οι κρατούμενοι της Μακρονήσου υπάρχουν ζωντανοί, αφού με τη στάση τους διεμβολίζουν το χρόνο, παίρνοντας τη θέση τους στην Ιστορία. Υπάρχουν στη σκέψη και στη συνείδηση του καθενός μας, μας περιμένουν, μας υποδέχονται στο χώρο, συνδιαλέγονται μαζί μας.
Δεν είναι τυχαία η επιλογή του καλλιτέχνη να θάψει τις μήτρες (καλούπια) των φιγούρων στο χώμα κάτω από το Μνημείο, αφού το Μακρονήσι «είναι μια ζωντανή ιστορία, μια μήτρα που γεννά πράγματα, προβληματίζει, συγκινεί, γεννά νέους αγωνιστές».
Ο δημιουργός δεν στέκεται σε περιγραφή γεγονότων ή καταστάσεων. Προσπαθεί μέσα από την τέχνη και την καλλιτεχνική ευαισθησία να αποδώσει τον αφάνταστο ηρωισμό των αγωνιστών της Μακρονήσου, απέναντι στην επιστημονικά οργανωμένη κρατική βία, που ξεπέρασε κάθε φαντασία σε μεθόδους και μέσα βασανισμού για την εξόντωση, ηθικά και σωματικά, των κρατούμενων αγωνιστών, στην πλειοψηφία τους κομμουνιστών.
Από την άλλη, προβάλλεται η συλλογική αντίσταση απέναντι στη βαρβαρότητα της αστικής τάξης και των Αγγλοαμερικάνων συμμάχων της, οι οποίοι επιδιώκουν στο πρόσωπο των κρατουμένων να καθυποτάξουν έναν ολόκληρο λαό που διεκδικούσε να γευτεί τις θυσίες που κατέβαλε στον αγώνα για την απελευθέρωση της πατρίδας από την τριπλή φασιστική κατοχή.
Μέσα από μια λιτή, απέριττη καλλιτεχνική σύνθεση, επιτυγχάνεται η ανάδειξη του μεγαλείου του αγωνιστή που δεν σκύβει το κεφάλι, δεν αποκηρύσσει το ΚΚΕ, τις ιδέες και τις αρχές του, θυσιάζοντας ακόμη και τη ζωή του για την υπεράσπισή τους.
Στόχος του Μ. Γεωργιλάκη είναι «το Μνημείο να δείχνει ακριβώς αυτήν τη σχέση που έχουμε με αυτούς τους ανθρώπους. Είναι ένα έργο αναφοράς σε συλλογικές μνήμες και βιώματα».
Αυτήν ακριβώς τη διάσταση ξεχωρίζει ο γλύπτης στην πρωτοβουλία του ΚΚΕ για τη φιλοτέχνηση και εγκατάσταση των Μνημείων στη Μακρόνησο και στη Γυάρο, σε μια εποχή που η τέχνη αντιμετωπίζεται ως επί το πλείστον σαν ντεκόρ επίδειξης πλουτισμού, ή σαν «κεφάλαιο» για αποκόμιση μελλοντικών υπεραξιών. «Δεν υπάρχει κανείς άλλος που ενδιαφέρεται να διατηρηθεί η μνήμη. Και είναι σημαντικό που αυτή η πρωτοβουλία εντάχθηκε στον εορτασμό για τα 100 χρόνια ζωής και δράσης του ΚΚΕ. Ενα Κόμμα που αποφασίζει να τιμήσει την Ιστορία του μεταξύ άλλων και με έργα τέχνης».
Η προετοιμασία των εργασιών είχε ξεκινήσει πολλούς μήνες πριν. Παράλληλα με τη φιλοτέχνηση του μνημείου από τον Μ. Γεωργιλάκη στο μηχανουργείο του Δήμου Βασίβαγλη, μια ομάδα συντρόφων από μηχανικούς, αρχιτέκτονες και τοπογράφους επισκέφτηκαν την Μακρόνησο, κατέγραψαν τον χώρο, συνέταξαν τη μελέτη και μαζί με άλλους ειδικούς σχεδίασαν την κατασκευή, μεταφορά και τοποθέτηση του Μνημείου.
Με την άφιξή μας στο νησί δεν υπάρχει χρόνος για χαλάρωση. Το κομβόι των βαριών οχημάτων που μας συνοδεύει τραβάει την ανηφόρα, με την ομάδα να κινείται παραπλεύρως με βήμα ταχύ, σαν να έχει μπει στοίχημα ποιος θα φτάσει πρώτος.
Στο τέλος της ανηφοριάς ορθώνονται μπροστά μας τα επιβλητικά κτίσματα του πρώτου, του κόκκινου τάγματος. Πάνω από την κεντρική πύλη παρατηρείς την μεγάλη μαρμάρινη μετόπη, που αναγράφει «Αρτοκλίβανοι Μακρονήσου». Μετά από μια σύντομη σύσκεψη καθορίζονται το πλάνο και η χωροθέτηση των εργασιών, χωρίζονται οι ομάδες, γίνεται καταμερισμός. Η βάση της επιμελητείας στήνεται μπροστά στους στρατώνες.
Λίγο πιο πάνω από το εργοτάξιο, ο τοπογράφος αρχίζει μετρήσεις για τον καθορισμό της ακριβούς θέσης του μνημείου. Σιδερόβεργες οριοθετούν τον χώρο που θα σκαφτεί. Ο χειριστής της μπουλντόζας έχοντας ολοκληρώσει τον καθαρισμό του εργοταξίου ξεκινά το σκάμμα.
Από κάτω έχει ξεκινήσει το ξεφόρτωμα τον φορτηγών. Ο «παπαγάλος», το γερανοφόρο όχημα που έχει επιστρατευτεί, με αργές και επιδέξιες κινήσεις του χειριστή του, κατεβάζει σκαλωσιές, πλαίσια και σωλήνες. Ακολουθούν οι «μπούρδες», σακιά με άμμο, τσιμέντα, χαλίκι και ασβέστη. Ολα είναι εκεί.
Οταν οι εργασίες φαίνεται να έχουν βρει το δρόμο τους, μια μικρή ομάδα συντρόφων ξεκινά την αναζήτηση της Ιστορίας. Ανηφορίζουμε προς τη χαράδρα των βασανιστηρίων του Α' τάγματος πάνω ακριβώς από τους φούρνους. Αναζητούμε το Πειθαρχείο, χώρος απομόνωσης των αμετανόητων και βασανιστηρίων. Οδηγός μας ένας αυτοσχέδιος χάρτης. Ψάχνουμε για σημάδια στο έδαφος. Την αναζήτησή μας προσανατολίζει το φυλάκιο που ορθώνεται μπροστά μας. Ψάχνουμε για τον χώρο των σκηνών. Στη ρίζα της πλαγιάς μόλις που διακρίνεις ένα πλάτωμα γιομάτο από πέτρες. Μέσα στα ξεραμένα χόρτα και τις θημωνιές προβάλλουν σκουριασμένοι πάσσαλοι διατεταγμένοι σε σειρά. Λίγο πιο κάτω βρίσκουμε υπολείμματα από συρματόπλεγμα. Ναι, ίσως βρήκαμε το Πειθαρχείο. Με την ελπίδα αυτή επιστρέφουμε.
Μας ειδοποιούν να σηκωθούμε. Ηρθε η ώρα. Το σκάμμα έχει ολοκληρωθεί. Ο γερανός κατεβάζει τις παλέτες με τα μάρμαρα. Η συγκίνηση μεγάλη στο αντίκρισμα της πλάκας με το χαραγμένο ασημένιο λογότυπο των εκατοντάχρονων του Κόμματος. Ακολουθεί η τοποθέτηση στο χώμα των ατσάλινων καλουπιών από τις πέντε φιγούρες που συνθέτουν το μνημείο, μπρούμυτα με το κεφάλι στη δύση και τα πόδια στην ανατολή. Ολοι η ομάδα ορθοστέκεται, τιμητική φρουρά στο ταξίδι τους στα ματωμένα χώματα της Μακρονήσου.
Τις επόμενες μέρες έπιασαν δουλειά καλουπατζίδες, σιδεράδες, μαρμαράδες. Ολοι τους κρίκοι μιας αξεχώριστης ομάδας που συνέβαλε με σεμνότητα και χαρακτηριστική αυταπάρνηση, δίχως να λογαριάζει κόπο και θυσίες, να παραδώσει το Μνημείο της ΚΕ του ΚΚΕ, ελάχιστο φόρο τιμής στους αλύγιστους της ταξικής πάλης, φωτεινό φάρο στο μέλλον του Κόμματός μας.
Για τη μετατροπή της Μακρονήσου σε πραγματικό μνημείο παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς, το ΚΚΕ στηρίζει ανεπιφύλακτα τις προτάσεις της ΠΕΚΑΜ και άλλων εργατικών και λαϊκών φορέων της περιοχής:
Σύγχρονο λιμάνι, ώστε το νησί να είναι επισκέψιμο όλο το χρόνο. Κατεδάφιση όλων των αυθαιρέτων. Περίφραξη των στρατοπέδων και άλλων χώρων και σηματοδότηση των σημαντικών χώρων λειτουργίας. Τοπική αναστήλωση τμημάτων του στρατοπέδου και άλλων χώρων. Καθαρισμός και βατότητα των δρόμων σύνδεσης των στρατοπέδων και άλλων χώρων. Αναστήλωση των κτιρίων που υπάρχουν. Οργάνωση του κτιρίου των αρτοκλιβάνων, που έχει επισκευαστεί, σε Ιστορικό Μουσείο μόνιμης έκθεσης φωτογραφιών, αντικειμένων, εντύπων της περιόδου εκείνης. Ενταξη στα εκπαιδευτικά προγράμματα και οργάνωση επισκέψεων σχολείων, για να γίνει γνωστή η Ιστορία στις νεότερες γενιές. Καθαρισμός των στρατοπέδων, των στρατιωτικών στρατοπέδων και λοιπών χώρων. Εγκατάσταση φυλάκων.
Το Μνημείο στη Μακρόνησο, που ολοκληρώνεται τις επόμενες μέρες, στηρίζεται στην οικονομική ενίσχυση από εργαζόμενους, από ανθρώπους καλής θέλησης.
Ηδη η ανταπόκριση στο κάλεσμα για οικονομική στήριξη που έχει απευθύνει η ΚΕ του ΚΚΕ είναι ικανοποιητική, όμως αυτή η προσπάθεια πρέπει να ενταθεί για να καλυφθεί το κόστος, να ξεπεραστούν κάθε είδους δυσκολίες.
Οι προσφορές μπορούν να κατατεθούν στις κατά τόπους Κομματικές Οργανώσεις και στον «Ριζοσπάστη».