Στην τελική ευθεία βρίσκονται οι εργασίες για την κατασκευή Μνημείου Εκτελεσθέντων της περιόδου 1946-1950 (ΔΣΕ) και 1941-1944, στον λόφο του Μεζούρλου στη Λάρισα.

Την Κυριακή 17 Οκτώβρη, στις 11 π.μ., θα πραγματοποιηθεί η εκδήλωση για την αποκάλυψη του Μνημείου με ομιλητή τον ΓΓ της ΚΕ του Κόμματος, Δημήτρη Κουτσούμπα. Θα ακολουθήσει συναυλία με την Ρίτα Αντωνοπούλου.

Τις μέρες που απομένουν, οι Οργανώσεις του ΚΚΕ και της ΚΝΕ στη Θεσσαλία, μαζί με τη διακίνηση του Καλέσματος της ΚΕ για αγωνιστική συμπόρευση με το ΚΚΕ, ετοιμάζουν κι ένα πλούσιο πρόγραμμα προπαγάνδισης της εκδήλωσης των αποκαλυπτηρίων, για να γίνει πλατύτερα γνωστή η κατασκευή και λειτουργία του στον χώρο της θυσίας, για να γίνουν η προσοχή και η ανάδειξή του κτήμα του λαρισαϊκού λαού.

Η ανέγερση του Μνημείου εντάσσεται στη διαχρονική προσπάθεια του Κόμματος να συμβάλει στην καταγραφή της Ιστορίας της χώρας μας, της Ιστορίας των αγώνων του επαναστατικού λαϊκού κινήματος, στην καταγραφή της ιστορικής αλήθειας.

Μετά την Απελευθέρωση της χώρας τον Οκτώβρη του 1944 από το ΕΑΜ - ΕΛΑΣ, ξεκίνησε ένα βίαιο πογκρόμ διώξεων των ΕΑΜιτών και συμπαθούντων αγωνιστών, δηλαδή της τεράστιας πλειοψηφίας του ελληνικού λαού εκ μέρους της αστικής εξουσίας, των τότε μηχανισμών της, φανερών και κρυφών. Η τρομοκρατία εντείνεται όλη αυτή την περίοδο, που έμεινε στην Ιστορία ως «Λευκή Τρομοκρατία».

Βασικά στηρίγματα του αστικού κράτους, εκτός από τα «επίσημα» όργανά του, είναι οι 206 φασιστικές συμμορίες που δρουν κύρια στην ύπαιθρο. Είναι γνωστό σε όλους το πόσο «πόνεσε» η Θεσσαλία από την μπότα των ταγματασφαλιτών, ΕΑΣΑΔιτών, Χιτών, διαφόρων ομάδων που δρούσανε στην περιοχή.

Ταυτόχρονα, η οργανική ενσωμάτωση και μαζική αθώωση ταγματασφαλιτών και όλων των υπόλοιπων δοσιλογικών οργανώσεων στους ένοπλους και διοικητικούς μηχανισμούς του κράτους, η παρουσία χιλιάδων του βρετανικού στρατού στην Ελλάδα και μετά το 1945, αποτελούσαν όρους για την καπιταλιστική ανασύνταξη στην Ελλάδα μετά τον πόλεμο.

Μετά τις εκλογές της 31ης Μάρτη 1946 και το νόθο δημοψήφισμα της 1ης Σεπτέμβρη 1946 για την επιστροφή του βασιλιά, η κρατική καταστολή θωρακίζεται ακόμα περισσότερο με το Γ' Ψήφισμα (1946), που ψηφίζεται στις 18 Ιούνη του 1946.

Το άρθρο 1 καθορίζει την ποινή του θανάτου, το άρθρο 5 καθορίζει την τιμωρία για συμμετοχή σε διαδηλώσεις, το άρθρο 9 παρέχει στην αστυνομία απόλυτο δικαίωμα να ενεργεί μέρα και νύχτα, σε πόλεις και χωριά, να συλλαμβάνει όποιον θέλει, να κάνει έρευνα και διώξεις. Το άρθρο 12 καθορίζει τη δράση των στρατοδικείων, που είναι υπεράνω δικαστηρίων και εφετείων.

Βάσει αυτού και με βασιλικό διάταγμα, συγκροτούνται 25 Εκτακτα Στρατοδικεία. Από το Εκτακτο Στρατοδικείο της Λάρισας περνάνε πολλές εκατοντάδες κομμουνιστές, αγωνιστές.

Οι δικογραφίες των μαχητών προωθούνταν για εκδίκαση με χρονολογική σειρά, αρχικά. Κατόπιν, γίνεται διαχωρισμός. Αν ο μαχητής είναι βαθμοφόρος, από ομαδάρχης και πάνω, ή αν εκτελεί κάποια ειδική υπηρεσία, όπως σύνδεσμος, ασυρματιστής, τηλεφωνητής, τότε το εκτελεστικό απόσπασμα ερχόταν γρηγορότερα. Τα στελέχη και οι βαθμοφόροι περνάνε από ειδικό Εκτακτο Στρατοδικείο. Σε λίγες μέρες, το πολύ σε μια βδομάδα από τη σύλληψή τους, όλα έχουν τελειώσει.

Το στρατοδικείο δεν προλαβαίνει να δικάζει, οι εκτελέσεις καταντούν ρουτίνα. Τα εκτελεστικά αποσπάσματα πηγαίνουν στο Μεζούρλο σαν σε καθημερινές ασκήσεις, τουφεκίζουν όμως στόχους αληθινούς, ζωντανούς, τους μαχητές του Δημοκρατικού Στρατού. Τώρα πια δεν τηρούνται ούτε οι τύποι. Δεν παρίστανται στις εκτελέσεις ούτε καν εκπρόσωποι της Δημαρχίας, ούτε και της Εκκλησίας.

Ετσι, στον Λόφο του Μεζούρλου εκτελέστηκαν τα έτη 1946-1950 περίπου 450 κομμουνιστές, μαχητές του ΔΣΕ και άλλοι αγωνιστές. Στον χώρο αυτό έγιναν εκτελέσεις και 41 τουλάχιστον αγωνιστών την περίοδο 1941-'44, δηλαδή τον καιρό της γερμανικής Κατοχής. Νέοι άνθρωποι, οικογενειάρχες, στρατιώτες, αλλά και γυναίκες, μικρά κορίτσια, ακόμη και έγκυες.

Εδώ, την ώρα που η ένοπλη ταξική σύγκρουση φούντωνε, το αστικό κράτος προσπαθούσε και με τις εκτελέσεις να κάμψει το φρόνημα, να λυγίσει την ψυχή όλων εκείνων που υπερασπίστηκαν έως το τέλος το δίκιο του λαού. Εκείνων που πρωτοστάτησαν και μάτωσαν για να δημιουργηθεί και να μεγαλουργήσει το μαζικό ένοπλο ηρωικό κίνημα της Αντίστασης, το ΕΑΜ, ο ΕΛΑΣ, η ΕΠΟΝ. Εκείνων που μπροστά στο δίλημμα «υποταγή ή οργάνωση της πάλης και αντεπίθεση» διάλεξαν τον δεύτερο δρόμο και πάλεψαν μέσα από τον ΔΣΕ, κρατώντας ψηλά τη σημαία της κοινωνικής απελευθέρωσης από τα δεσμά της ταξικής εκμετάλλευσης.

Αυτή η ιστορική ανασκόπηση έχει πολλαπλή αξία: Για τις παλιότερες γενιές να θυμούνται, για τις νεότερες να αναζητήσουν τη γνώση, όλοι να εξάγουν συμπεράσματα από την Ιστορία της ταξικής πάλης. Συμπεράσματα χρήσιμα, που θα δίνουν δύναμη και κουράγιο, για να αντεπεξέλθουμε στις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν σήμερα ο λαός και η νεολαία, αλλά κυρίως για να χαράξουμε ένα ελπιδοφόρο και πιο αισιόδοξο αύριο.

Για την ανέγερση του Μνημείου απασχολήθηκαν με αυταπάρνηση πλήθος συντρόφων και φίλων του Κόμματος, σε τομείς που έπρεπε να συγκλίνουν και να αποτυπωθούν στην τελική διαμόρφωση του μνημονικού τόπου: Από την έρευνα που έγινε σε κάθε άκρη της χώρας από απογόνους των εκτελεσθέντων για να εντοπιστούν τα ακριβή στοιχεία τους, αξιοποιώντας πλήθος πηγών, μέχρι την αρχιτεκτονική - τοπογραφική μελέτη και κατασκευή του, την ειδική οικονομική δουλειά που γίνεται, αλλά και την αρθρογραφία στον τοπικό Τύπο, ώστε να γίνει γνωστή η σημαντική αυτή πρωτοβουλία στον λαό και τη νεολαία της Λάρισας.

Μέχρι σχεδόν την τελευταία στιγμή, η βαθιά μελέτη του αρχείου αναδείκνυε νέα ονόματα και στοιχεία για τους εκτελεσμένους, τις συνθήκες θανάτωσης, το οικογενειακό τους περιβάλλον. Διασταυρώθηκαν αρχειακά και με επιτόπια έρευνα αρκετές φορές τα ονόματα και επώνυμα, τα ιδιαίτερα «παρατσούκλια», ψευδώνυμα και συνθηματικά ακόμα, με τα οποία ο κάθε ήρωας ήταν γνωστός είτε στο οικείο του περιβάλλον είτε στις γραμμές του Δημοκρατικού Στρατού.

Οι Κομματικές Οργανώσεις σε όλη τη Θεσσαλία ήρθαν σε επαφή με μεγάλο αριθμό οικογενειών των εκτελεσθέντων, οι οποίοι, ανεξάρτητα από τη σημερινή πολιτική τους διαδρομή, με μεγάλη συγκίνηση υποδέχτηκαν την προσπάθεια αυτή, ενώ ταυτόχρονα πολλοί από αυτούς έδωσαν και πρόσθετα στοιχεία για την αγωνιστική δράση των προγόνων τους.

Με δεδομένο ότι η ανέγερση του Μνημείου δεν είναι μια υπόθεση για «λίγους», αλλά στηρίζεται στην οικονομική ενίσχυση από εργαζόμενους, από ανθρώπους καλής θέλησης, διακινήθηκε κάρτα οικονομικής ενίσχυσης και μπήκαν αυξημένα πλάνα στην προηγούμενη ετήσια Οικονομική Εξόρμηση της ΚΕ του Κόμματος, όπου χιλιάδες άνθρωποι, από το υστέρημά τους, στήριξαν την προσπάθεια ανέγερσής του.

Ταυτόχρονα, δίχως να λογαριάζουν κόπο και θυσίες, δεκάδες μέλη και φίλοι του Κόμματος και της ΚΝΕ, οικοδόμοι, μηχανικοί, ηλεκτρολόγοι, χτίστες και άλλες ειδικότητες, έκαναν πολλές φορές τη νύχτα μέρα, προκειμένου όλα να είναι έτοιμα στις 17 Οκτώβρη.

Για τα στοιχεία που περιλαμβάνει το Μνημείο μίλησε στον «Ριζοσπάστη» η αρχιτέκτονας που το σχεδίασε, Κέλλυ Παπαϊωάννου:

«Η διαμόρφωση ενός μνημείου - ιστορικού τόπου, που θα τιμά τους εκτελεσμένους κομμουνιστές και αγωνιστές της περιόδου της ένοπλης ταξικής πάλης, έχει εκ των πραγμάτων σύνθετες απαιτήσεις. Είναι επιφορτισμένο με το καθήκον να ζωντανέψει το περιεχόμενο αυτής της μνήμης, να παρουσιάσει τα τεκμήρια με τρόπο αντικειμενικό και εύληπτο, αλλά ταυτόχρονα να εστιάσει και στη μεγάλη συναισθητική και διαπαιδαγωγητική αξία αυτής της μνήμης της οποίας είναι φορέας.

Το συγκεκριμένο Μνημείο στο Μεζούρλο έχει ιδιαίτερες τεχνικές και αισθητικές απαιτήσεις. Καταρχάς, σχεδιάστηκε για έναν χώρο που είναι ήδη ιστορικά φορτισμένος, καθώς είναι ο λόφος όπου γίνονταν οι εκτελέσεις των καταδικασμένων από τα στρατοδικεία της περιόδου '46 - '50. Απαιτεί επομένως μια ιδιαίτερη προσέγγιση, που θα αναδεικνύει το γεγονός, το ίδιο το τοπίο του λόφου, με την επιβλητικότητά του και το ιστορικό του φορτίο.

Το Μνημείο, δεδομένου ότι υποδέχεται κάθε χρόνο εκδηλώσεις τιμής και μνήμης, απαιτεί επιπρόσθετα την εξασφάλιση χώρου γι' αυτές τις μνημονικές πρακτικές, τη δυνατότητα επισκεψιμότητας, κατάθεσης στεφάνων, μαζικής προσέλευσης και γηραιότερων ανθρώπων, που θα πρέπει να κινούνται άνετα σε όλη την έκταση του ιστορικού τόπου».

Η Κέλλυ Παπαϊωάννου εξηγεί με βάση τα παραπάνω τη βασική αρχιτεκτονική ιδέα για το Μνημείο: «Σε κάθε νέο στοιχείο που προέκυπτε από τον εντοπισμό νέων ονομάτων και στοιχείων για τους εκτελεσμένους, αναπροσαρμοζόταν ο πραγματικός, τρισδιάστατος χώρος του Μνημείου.

Ο εμπλουτισμός των στοιχείων πολλαπλασίασε τις μαρμάρινες πλάκες του Μνημείου, επιμήκυνε τελικά τον τοίχο όπου αναρτώνται τα ονόματα των ηρώων της ταξικής πάλης. Κάθε πλάκα με τα 20 ονόματα φωτίστηκε ξεχωριστά με ενδοδαπέδιο φωτιστικό, που εστιάζει μια δέσμη διακριτικού φωτός στα αναγεγραμμένα ονόματα και επιτρέπει την επισκεψιμότητα του Μνημείου και κατά τις βραδινές ώρες.

Από την αρχική αρχιτεκτονική και τοπιακή μελέτη εξελίχθηκαν διάφορα συνθετικά στοιχεία, με την παρέμβαση και τη συμβολή και άλλων αρχιτεκτόνων, καθώς και του γλύπτη Αντώνη Μυρωδιά, που φιλοτέχνησε και το Μνημείο του ΚΚΕ στη Γυάρο. Ετσι, οι δύο μεταλλικές φιγούρες που πλαισιώνουν την κεντρική είσοδο του μνημειακού χώρου ανασχεδιάστηκαν, με νέες πιο πλαστικές φόρμες, που ενισχύουν το συμβολικό και πραγματολογικό ταυτόχρονα στοιχείο.

Η μια από τις δύο φιγούρες αναπαριστά με μια έντονα γλυπτική μορφή τον νεκρό ήρωα, δηλώνοντας ταυτόχρονα το στοιχείο της ανάτασης, το γεγονός ότι η θυσία τους δεν σηματοδοτεί μόνο το τετελεσμένο του θανάτου αλλά, κυρίως, τη συνέχεια και τη νέα πνοή, τη δυναμική της ταξικής πάλης. Η άλλη φιγούρα είναι η όρθια φιγούρα του αντάρτη που συνεχίζει, που υποδέχεται τον επισκέπτη με τη στιβαρή θωριά του συνειδητοποιημένου και αποφασισμένου αγωνιστή».

«Ο διάδρομος - συνεχίζει η Κέλλυ Παπαϊωάννου - που οδηγεί τον επισκέπτη να περιηγηθεί στις μαρμάρινες πλάκες των ονομάτων των εκτελεσμένων είναι μια στενή λωρίδα που διαμορφώνεται ως εγκοπή στο έδαφος. Στη διαμόρφωση του τοπίου του Μνημείου δεν "πειράχθηκαν", δεν παρεμβήκαμε στις φυσικές κλίσεις του λόφου, αν και η έντονη κλίση έθετε επιπλέον παραμέτρους στον σχεδιασμό. Απαιτήθηκαν ισχυρά, ενισχυμένα τοιχία, επιχωματώσεις και εξυγίανση των κλίσεων, προκειμένου αφενός να διατηρηθεί η "φυσικότητα" του τοπίου και, αφετέρου, το Μνημείο να είναι προσβάσιμο από όλες τις ηλικίες και τις ειδικές δυνατότητες.

Το φυσικό τοπίο, ως περιβάλλων χώρος του Μνημείου, ενισχύθηκε από φυτεύσεις με είδη που συναντά κανείς σε δασικά μέρη, με κέδρους ως επί το πλείστον, οι οποίοι "καδράρουν" την τσιμεντένια εγκοπή - διάδρομο στον λόφο. Μετά τις χωματουργικές εργασίες, έγιναν οι απαραίτητες εγκαταστάσεις, ηλεκτρολογικές και άρδευσης, προκειμένου να φωτιστεί και να συντηρείται ο χώρος και μετά το πέρας των εγκαινίων, να παραμείνει ζωντανός και επισκέψιμος όλες τις ώρες της μέρας.

Ως τελική επιφάνεια στον περιβάλλοντα χώρο του Μνημείου στρώθηκε χλοοτάπητας, έτσι ώστε ο μνημονικός τόπος να αποκατασταθεί στην πλησιέστερη στην αρχική του μορφή. Κατ' αυτόν τον τρόπο, το Μνημείο σέβεται, κατά τη γνώμη μας, το συνολικό τοπίο του Μεζούρλου, ενσωματώνεται αρμονικά στο φυσικό στοιχείο, με διακριτικότητα και χωρίς να κραυγάζει την παρουσία του.

Οι τελευταίες πινελιές έχουν να κάνουν με την τοποθέτηση της εισαγωγικής πλάκας του Μνημείου, που συνοψίζει το θέμα του και απονέμει φόρο τιμής στα 100 (και πλέον) χρόνια του Κόμματός μας. Ο φωτισμός του χώρου και οι δοκιμές του είναι επίσης μια σύνθετη διαδικασία, που αποτελεί την ύστατη χειρονομία για την απαραίτητη - ελάχιστη - δραματικότητα που απαιτεί ένας τόσο φορτισμένος, ιστορικά και συγκινησιακά, τόπος».

«Ως πρωταρχικό στοιχείο της όλης διαδικασίας σύνθεσης και κατασκευής του Μνημείου πρέπει να επισημανθεί η συλλογική προσπάθεια που έγινε από όλες τις εμπλεκόμενες ειδικότητες, αρχιτέκτονες και πολιτικοί μηχανικοί, γλύπτες, τεχνίτες του σίδερου και του μάρμαρου, χτίστες, ηλεκτρολόγοι, κηπουροί και συντηρητές πρασίνου και τόσοι άλλοι, καθώς και εθελοντές σύντροφοι και φίλοι του Κόμματος που πρόσφεραν την εργασία τους με συγκίνηση. Είναι δεδομένο ότι ένα τέτοιο έργο δεν θα μπορούσε να υλοποιηθεί με αρτιότητα χωρίς τη συμβολή και τη συνεργασία όλων αυτών, μέσα από διαδικασίες συλλογικότητας που δεν τις συναντά κανείς σε μια συμβατική κατασκευή σε αυτό το σύστημα που δουλεύουμε», κατέληξε η Κέλλυ Παπαϊωάννου.