Εν μέσω χειροκροτημάτων και συνθημάτων πραγματοποιήθηκαν μετά την εκδήλωση τα αποκαλυπτήρια του Μνημείου που όρθωσε η ΚΕ του ΚΚΕ για τους πολιτικούς εξόριστους στην Ανάφη. Τα αποκαλυπτήρια έγιναν από τον ΓΓ της ΚΕ του ΚΚΕ Δημήτρη Κουτσούμπα και τον δημιουργό του Μνημείου, τον γλύπτη Αντώνη Μυρωδιά. Στη συνέχεια κατέθεσαν στεφάνια στο Μνημείο εκ μέρους της ΚΕ ο Δ. Κουτσούμπας και εκ μέρους του ΚΣ της ΚΝΕ ο Γραμματέας του, Νίκος Αμπατιέλος.

Το Μνημείο έχει εγκατασταθεί στην αρχή του παλαιού οικισμού των εξόριστων, από όπου θα δεσπόζει πλέον στο νησί, «αγναντεύοντας» στο βάθος τον μεγάλο μονόλιθο της Ανάφης, το πιο χαρακτηριστικό σημείο του νησιού. Μετά την αποκάλυψή του ο κόσμος είχε την ευκαιρία να το αντικρίσει από κοντά, να δει όλες τις λεπτομέρειές του, με το Μνημείο να αποκτά τα πιο θετικά σχόλια.

«Ανάφη, ένα δοξασμένο νησί. Από το 1924 ως το 1943 και από το 1946 ως το 1949 έζησαν εδώ ως εξόριστοι, για τις ιδέες και τους αγώνες τους, εκατοντάδες πρωτοπόροι αγωνιστές του λαού, μέλη, στελέχη και οπαδοί του ΚΚΕ. Τιμάμε τη θυσία τους, τη λεβεντιά τους, την αλύγιστη στάση τους. Ιούνης 2022. Η Κεντρική Επιτροπή του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδας», γράφει στα Ελληνικά και στα Αγγλικά η πλάκα που το συνοδεύει.

Η καλύτερη περιγραφή του Μνημείου δεν θα μπορούσε να είναι άλλη από τα ίδια τα λόγια του δημιουργού του, Αντώνη Μυρωδιά, σε πρόσφατη δήλωσή του στον «Ριζοσπάστη»:

«Η γλυπτική σύνθεση σχεδιάστηκε σε αφαιρετικό ύφος, καθώς πρέπει να ανταποκριθεί τόσο στο ελληνικό κοινό, που φέρει την εμπειρία ή τη ζώσα μνήμη από τη ζωή της εξορίας, όσο και στον ανύποπτο αρχικά επισκέπτη, και να συνδιαλέγεται αρμονικά με το κυκλαδίτικο τοπίο. Το Μνημείο αποτελεί με τον τρόπο αυτό κίνητρο - οπτικό και συναισθηματικό ερέθισμα - ώστε ο θεατής να σταθεί, να πληροφορηθεί, να διαμορφώσει τους προσωπικούς του συνειρμούς.

Τα υλικά που επιλέχθηκαν (λευκό μάρμαρο και χάλυβας Cor-ten) έχουν μια διαλεκτική σχέση που διαμορφώνει και τον συμβολικό χαρακτήρα του Μνημείου: Το μάρμαρο, κατεξοχήν "ευγενές" υλικό, ορίζει με τη δυναμική, επιβλητική και μνημειακή παρουσία του την ιδεολογική υπεροχή στην αντίθεση με τον "διαβρωμένο" χάλυβα, τη διαφοροποίηση των εξόριστων από τους δεσμώτες τους.

Το γλυπτό είναι εντέλει μια εικονοποιημένη αναφορά του συνθήματος "Σπάμε τις αλυσίδες", εκφράζοντας την ευγένεια, τη δύναμη και την αλύγιστη στάση των εξόριστων, δίνοντας παράλληλα ένα "επικό", διαχρονικά δυναμικό και ελπιδοφόρο μήνυμα.

Η αποτύπωση, σε ρηχό εξώγλυφο, μιας ρίζας δέντρου, ενός οργανικού δηλαδή λειτουργικού συστήματος, είναι υπόμνηση και αναφορά στην κοινωνική οργάνωση των εξόριστων, της οποίας η Ανάφη αποτελεί πρότυπο, ένα συμβολικό γράφημα που αποδίδει το ίδιο το ΚΚΕ, μια οπτικοποίηση ενός κειμένου του Μάρτη του 1941 από τον "Μαχητή", μία από τις πολλές χειρόγραφες εφημερίδες της Ανάφης, που με αυτό θα κλείσω: "Οι βαθιές στέρεες ρίζες δίνουν πλούσιους χυμούς στο γερό δέντρο"».

Με μουσική και τραγούδια γέμισε το απόγευμα του Σαββάτου η πλατεία της Χώρας στην Ανάφη, στο νησιώτικο γλέντι με το οποίο ολοκληρώθηκε με τον καλύτερο τρόπο η επίσκεψη του ΚΚΕ στο νησί. Τα μέλη και φίλοι του ΚΚΕ αλλά και κάτοικοι του νησιού, πιασμένοι σε μεγάλους κύκλους χέρι χέρι, έστησαν έναν μεγάλο χορό που δεν είχε τίποτα να ζηλέψει από τα ξακουστά νησιώτικα πανηγύρια του Αυγούστου. Τις μελωδίες και τον ρυθμό έδωσαν οι Ιάσονας Κτενάς (βιολί), Θοδωρής Μέρμηγκας (τραγούδι, κιθάρα), Κατερίνα Νιάνιου (τραγούδι), Αλέξανδρος Σωτήρχος (κιθάρα) και Κώστας Βλαχούτσος (ακορντεόν).

Ενα όμορφο αναμνηστικό έλαβαν όλοι οι συμμετέχοντες στην εκδρομή - εκδήλωση της ΚΕ του ΚΚΕ στην Ανάφη. Πρόκειται για μια ανατύπωση από το εξώφυλλο του Οργάνου της Ομάδας Συμβίωσης Πολιτικών Εξόριστων Ανάφης (ΟΣΠΕΑ), που ονομαζόταν «Το Δελτίο μας». Συγκεκριμένα, είναι ο αριθμός φύλλου 11, με ημερομηνία 18 Μάρτη 1938, και το εξώφυλλο κοσμεί ένα σκίτσο αφιερωμένο στην Παρισινή Κομμούνα. Ακόμη, στο αναμνηστικό στο πίσω μέρος αναφέρονται ορισμένα στοιχεία από τη λειτουργία του νησιού ως τόπου εξορίας.

Ιδιαίτερος σύντροφος των εκδρομέων ήταν η νέα έκδοση της «Σύγχρονης Εποχής» με τίτλο «Ανάφη. Ενας Γολγοθάς της Λευτεριάς», του Νίκου Τζαμαλούκα, την οποία άπαντες έσπευσαν να προμηθευτούν. Είναι χαρακτηριστικό ότι το απόθεμα του βιβλίου που υπήρχε στην εκδρομή εξαντλήθηκε. Οσοι βέβαια επιθυμούν να προμηθευτούν τη συγκεκριμένη έκδοση μπορούν κανονικά μέσω των βιβλιοπωλείων και του e-shop της «Σύγχρονης Εποχής».

Στις σελίδες του βιβλίου ο συγγραφέας, μέσα από τις αναμνήσεις του από τα χρόνια που πέρασε εξόριστος στην Ανάφη, μεταφέρει τα βάσανα, τις αγωνίες, αλλά και τη θέληση των εξόριστων να αντισταθούν και να βγουν νικητές ακόμα και στις πιο δύσκολες στιγμές, όπως ήταν η δοκιμασία της πείνας του 1941.

Τις ομιλίες στην εκδήλωση ακολούθησε ένα συγκινητικό καλλιτεχνικό αφιέρωμα. Η δυναμική αρχή του έγινε με το τραγούδι του Μίκη Θεοδωράκη «Της Εξορίας (Θάλασσες Μας Ζώνουν)», ταυτισμένο με τα νησιά - τόπους μαρτυρίου αλλά και ηρωισμού για χιλιάδες κομμουνιστές και άλλους αγωνιστές. Οι στίχοι του, «Καρδιά ατσάλι... φλόγα στην ψύχη», ήταν ο πυρήνας του αφιερώματος.

Ακολούθησαν τραγούδια τα οποία τραγουδήθηκαν από τα χείλη όλων των παρευρισκομένων, πότε με υψωμένες γροθιές, πότε δίνοντας το ρυθμό με τα χέρια τους: «Το μπλόκο της Καισαριανής», «Μην καρτεράτε να λυγίσουμε ούτε για μια στιγμή» κ.ά. Ανάμεσά τους οι αφηγήσεις, αποσπάσματα από τον «Ριζοσπάστη» και επιστολές ζωντάνεψαν εικόνες από τη ζωή και τις κακουχίες των εξόριστων, την παλικαρίσια και αλύγιστη στάση τους. Στο καλλιτεχνικό αφιέρωμα συμμετείχαν οι Μαριλίζα Λούντζη (φωνή), Κώστας Βλαχούτσος (πιάνο), Κώστας Σταυρόπουλος (κιθάρα - φωνή), Ολγα Μοίραλη και Ελένη Τσάκαλου (αφηγήσεις).

Με ενθουσιασμό και προσμονή τα μέλη και οι φίλοι του ΚΚΕ και της ΚΝΕ συγκεντρώθηκαν την Παρασκευή στο λιμάνι του Πειραιά, όπου έγινε η αναχώρηση για την Ανάφη.

Εξαρχής το στίμα του ταξιδιού έδωσε το σύνθημα «Ούτε σε ξερονήσια ούτε σε φυλακές, ποτέ τους δεν λυγίσανε οι κομμουνιστές», ενώ μέλη της ΚΝΕ ξεδίπλωναν δύο πανό στο καράβι.

«Τιμή και δόξα στους αλύγιστους της ταξικής πάλης» έγραφε το πανό που έβαλαν η Τομεακή Οργάνωση Πανεπιστημίου Δυτικής Αττικής και η Περιφερειακή Οργάνωση Σπουδάζουσας. Αντίστοιχα, η Τομεακή Οργάνωση Φιλοσοφικής άνοιξε ένα πανό για τον μεγάλο κομμουνιστή δάσκαλο Δημήτρη Γληνό, ο οποίος είχε εξοριστεί και στην Ανάφη.

Ξημερώματα του Σαββάτου το πλοίο δένει στο νησί. Από τις πρώτες στιγμές πάνω σε αυτό και αντικρίζοντας τους τεράστιους βράχους ζωντανεύουν εικόνες από τις ηρωικές σελίδες που έγραψαν οι κομμουνιστές εξόριστοι. Με δέος, συγκίνηση και περηφάνια ξεκινά το ανθρώπινο ποτάμι την ανηφορική στράτα στο καλντερίμι που ανεβαίνει στη Χώρα.

Από την πρώτη περιήγηση στα σοκάκια της Χώρας ήταν φανερό ότι κάθε γωνιά της Ανάφης είναι στιγματισμένη από τα βήματα των εξόριστων. Στη συνοικία όπου έμεναν, εκεί όπου στήθηκε το Μνημείο της ΚΕ, βρίσκεται ακόμα, ερειπωμένο, το κτίριο της αστυνομίας, παραπέρα μια γωνιά όπου έστεκε το μηχανουργείο, και πιο κει το σπίτι του Βαφειάδη. Στους τοίχους του έκρυψαν οι εξόριστοι τις χειρόγραφες παράνομες εφημερίδες που ταξίδεψαν μέσα στον χρόνο και έφτασαν μέχρι το σήμερα, ζωντανή μαρτυρία για τα όσα έζησαν. Πίσω από την πλατεία προεξέχει ο ανεμόμυλος, που ήταν χαλασμένος και τον έβαλαν ξανά σε λειτουργία οι εξόριστοι, και αγνάντι είναι οι πεζούλες σε όλη την πλαγιά, εκεί όπου καλλιέργησαν την άγονη γη. Κάθε σπιθαμή γης και ένας μάρτυρας για το πώς οι κομμουνιστές νίκησαν όλα τα εμπόδια που τους έβαλε το αστικό κράτος.