«Πότε πέρασαν κιόλας τόσοι αιώνες; Θα ζήσω άλλους τόσους ακούγοντας τις ρίζες να προχωρούν μέσα στο ξερό χώμα της καρδιάς μου», έγραφε ο Μίκης κρατούμενος στην Ασφάλεια το 1967. Και πράγματι, το έργο του, σίγουρα, θα ζήσει «άλλους τόσους» αφού κατάφερε να αντηχεί ακέραιο όλη τη μεγάλη πορεία και τις περιπέτειες του λαϊκού κινήματος του 20ού αιώνα, να δώσει δύναμη κι ορμή στον αγώνα για «να ανθρωπέψει ο άνθρωπος».

Στην 96χρονη ζωή του ευτύχησε να δει τα έργα του να ριζώνουν στην καρδιά και το μυαλό ενός ολόκληρου λαού, γιατί σε αυτά τα έργα είναι χαραγμένα οι αγωνίες, οι καημοί, τα βάσανα και τα όνειρά του. Τα όνειρα «όλων των πεινασμένων και των αδικημένων», μέχρι «να λάβουν εκδίκηση», όπως μας έμαθε ο ίδιος να τραγουδάμε.

«Φράγμα μεγαλόπρεπο στη λήθη, ένα δοξαστικό στην εποποιία του λαού μας τον 20ό αιώνα, είναι το έργο σου. Αποστόμωσε όσους προσπαθούν να μαυρίσουν τη μνήμη της, διόρθωσε τα ψέματα, έκανε έναν ολόκληρο λαό να νιώθει περηφάνια για την κληρονομιά του και θαυμασμό για εκείνους που με τον αγώνα τους την τιμούν και προσπαθούν να τη μεγαλώσουν. Ορμητική, επαναστατική, φλογισμένη από το πάθος, μια κατάφαση είναι η μουσική σου, ότι ο κόσμος μας χρειάζεται και μπορεί να αλλάξει», είχε σημειώσει ο Δ. Κουτσούμπας στον αποχαιρετισμό του.

«Ολη μου τη ζωή τη μοίρασα σε αγώνες και σε μουσική», είχε αναφέρει ο ίδιος. Και πράγματι, η μουσική, σύμφωνα με τον Μίκη, δεν υπήρξε ποτέ αυτοσκοπός, ήταν κάτι το βιωματικό, δεμένο με τον αγώνα, με τη συμμετοχή στο εργατικό - λαϊκό κίνημα. «Αν δεν είχα βιώσει αυτά που βίωσα, δεν θα είχα γράψει αυτήν τη μουσική», γι' αυτό και στο έργο του συναντάμε τη βαθιά αλληλεγγύη της Τέχνης στη ζωή και τους αγώνες του λαού μας.

Είναι χαρακτηριστικό το μήνυμα που έστειλε τον Αύγουστο του 1968, ενώ ήταν εξόριστος στη Ζάτουνα και μεταδόθηκε από τον ραδιοφωνικό σταθμό της Μόσχας, το οποίο φυλάσσεται στο Αρχείο του ΚΚΕ.

«Σαν πνευματικός δημιουργός, επιτελώντας το λαϊκό λειτούργημά μου, συνέθεσα και εδώ στη Ζάτουνα έξι κύκλους τραγουδιών, που τους ονομάζω "Αρκαδίες". Αυτά τα τραγούδια που γράφω τώρα, όπως εκείνα που θα γράψω και αύριο, είναι αφιερωμένα σε σας, δηλαδή σε όλους τους ανθρώπους που πιστεύουν στον άνθρωπο, που πιστεύουν στη ζωή, στο δίκιο, στη δημοκρατία και την ελευθερία και που έχουν τάξει σκοπό της ζωής τους τον αγώνα για την υπεράσπισή τους. Αφιερώνονται ιδιαίτερα στους Ελληνες αγωνιστές της ελευθερίας και τους ξένους φίλους του λαού μας που μας συμπαραστέκονται στο δύσκολο αγώνα μας». Και ολοκληρώνει τον χαιρετισμό του λέγοντας: «Δεν υπάρχει άλλος δρόμος από τον ανελέητο αγώνα έως την τελική νίκη. Κι ας μην ξεχνάμε ποτέ ότι η λευτεριά δε χαρίζεται, η λευτεριά κερδίζεται. Γεια χαρά».

«Πώς θέλετε από τον καλλιτέχνη, που τον εκτιμάτε και τον αγαπάτε, να μένει αδιάφορος, απομονωμένος πίσω από τις παχιές κουρτίνες, πίσω από τη ζωή, και να φτιάχνει ήρεμος, ξένοιαστος και αδιάφορος τραγούδια, όταν έξω, στους βουερούς δρόμους, η αδικία αλωνίζει, το ψέμα θριαμβεύει;», έλεγε ο Μίκης, εξηγώντας με αυτόν τον τρόπο γιατί έκανε μια Τέχνη μαχόμενη, μια Τέχνη στρατευμένη στο δίκιο και τις ανάγκες του λαού. Αυτόν τον δρόμο επέλεξε και στα μαύρα χρόνια της δικτατορίας.

Με την επιβολή της δικτατορίας ο Μίκης Θεοδωράκης πέρασε στην παρανομία. Η μουσική του απαγορεύτηκε με ειδικό διάταγμα, το διάταγμα 13/1-6-1067 του Οδυσσέα Αγγελή. Συμμετείχε στο Πατριωτικό Μέτωπο και ορίστηκε πρόεδρός του. Συνελήφθη και φυλακίστηκε, αρχικά στη Γενική Ασφάλεια στην Μπουμπουλίνας και στη συνέχεια στις φυλακές Αβέρωφ. Το 1968, χάρη σε διεθνείς πιέσεις, ο Μίκης αποφυλακίστηκε και τέθηκε σε κατ' οίκον περιορισμό στο Βραχάτι.

Το καθεστώς, φοβούμενο πιθανή απόδραση του Θεοδωράκη στο εξωτερικό, αποφάσισε τον Αύγουστο του 1968 να τον εξορίσει σε ένα μικρό χωριό της ορεινής Αρκαδίας, τη Ζάτουνα, όπου κατοικούσαν 20 οικογένειες. Τη φύλαξή του είχε αναλάβει ολόκληρη διμοιρία χωροφυλάκων. Του επιτρέπουν να βγει μόνο για 4 ώρες τη μέρα, πάντα βέβαια με τη συνοδεία της αστυνομίας. Δεν επιτρέπεται να επικοινωνεί με τον κόσμο, να διατηρεί αλληλογραφία, να διαβάζει βιβλία και περιοδικά.

Και όμως, και σ' αυτές τις συνθήκες δεν σταμάτησε να δημιουργεί. Εκεί, σ' αυτό το χωριό, έως τον Οκτώβρη του 1969, οπότε μεταφέρθηκε στις φυλακές του Ωρωπού, συνέθεσε 11 κύκλους τραγουδιών με τον τίτλο «Αρκαδίες» σε ποίηση δική του, Μάνου Ελευθερίου, Ανδρέα Κάλβου, Αγγελου Σικελιανού, Τάκη Σινόπουλου, Μανόλη Αναγνωστάκη, Νότη Περγιάλη και Κώστα Καλατζή και τη μουσική της ταινίας «Ζ» του Κώστα Γαβρά.

Οι αστυνομικοί έγιναν το... κοινό που ακούει για πρώτη φορά αυτές τις μελωδίες του Μίκη. Και βέβαια, παρά τις απαγορεύσεις, κατάφερε με διάφορους τρόπους να στέλνει μαγνητοταινίες με τα καινούργια έργα στο εξωτερικό, τα οποία μεταδίδονταν από ξένους σταθμούς και ακούγονταν στην Ελλάδα μεταφέροντας το εξεγερτικό τους μήνυμα.