«Η τηλεόραση, ενώ εμφανίζεται ως μέσο πληροφόρησης και επικοινωνίας, στην πραγματικότητα είναι μέσο χειραγώγησης. Μέσο χειραγώγησης της συνείδησης του λαού και της νεολαίας μας. Μέσο χειραγώγησης της παιδικής ψυχής. Μέσο δυσφήμισης του ρόλου και της προσωπικότητας των γυναικών».

Τα παραπάνω τόνισε ο Δημήτρης Κουτσούμπας, μέλος του ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ και διευθυντής του «Ρ», στην τοποθέτησή του στο Διεθνές Συνέδριο «Η ποιότητα στην τηλεόραση». Δημοσιεύουμε, στη συνέχεια, ολόκληρη την τοποθέτηση του Δ. Κουτσούμπα.

«Εκ μέρους του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδας θα ήθελα να εκφράσω στους διοργανωτές τη συμπαράστασή μας σε κάθε προσπάθεια, όπως η σημερινή, που συμβάλει να ανοίξει το μεγάλο θέμα της τηλεοπτικής πραγματικότητας σήμερα. Το ζήτημα είναι τεράστιο, έχει πολλές πλευρές, είναι θέμα που "καίει" από πολλές απόψεις. Πρώτα και κύρια γιατί αποτελεί, στις σύγχρονες συνθήκες, κυρίως η τηλεόραση, βασικό εργαλείο αυταρχικής επιβολής γνώμης, ιδεών, διαμόρφωσης χαρακτήρων και προτύπων, πάνω σε εκατομμύρια ανυπεράσπιστους ανθρώπους, πάνω σε εκατομμύρια παιδιά. Δεν είναι υπερβολή αυτός ο ισχυρισμός μας, ούτε "δαιμονοποίηση" του μέσου. Η τηλεόραση, ενώ εμφανίζεται ως μέσο πληροφόρησης και επικοινωνίας, στην πραγματικότητα είναι μέσο χειραγώγησης. Μέσο χειραγώγησης της συνείδησης του λαού και της νεολαίας μας. Μέσο χειραγώγησης της παιδικής ψυχής. Μέσο δυσφήμισης του ρόλου και της προσωπικότητας των γυναικών.

Στη σημερινή κοινωνία που ζούμε, όπως σε όλες άλλωστε τις ταξικές κοινωνίες γενικότερα, δεν υπάρχει ουδέτερη ενημέρωση ή αντικειμενική, με την κυριολεκτική και απόλυτη έννοια του όρου. Τα ΜΜΕ, ως μέσα μετάδοσης της ενημέρωσης, εκφράζουν συγκεκριμένα συμφέροντα, ανάλογα με το ποιος είναι ο ιδιοκτήτης τους».

«Δεν το κρύβουμε», συνέχισε ο ομιλητής, «ότι μας απασχολεί έντονα, κι όσο περνάνε τα χρόνια, όλο και περισσότερο, το τι επιπτώσεις έχει η στάση, ο προσανατολισμός της πλειοψηφίας των Μέσων, συνολικά απέναντι στην κοινωνία. Πώς προβάλλουν τα προβλήματα, τα αιτήματα, τα οράματα, τους αγώνες του λαού μας. Πώς συμβάλλουν στην πνευματική καλλιέργεια, στην πολιτιστική αναβάθμιση, στην προβολή αξιών και ιδανικών. Δυστυχώς, πρέπει να πούμε ότι όχι μόνο απλά δηλητηριάζουν την κοινωνικοπολιτική ζωή του τόπου, αλλά και ακρωτηριάζουν, στην κυριολεξία, την όποια λαχτάρα για πρόοδο, για λύση στα προβλήματα, για διέξοδο. Ακρωτηριάζουν την ίδια τη σκέψη, τον ψυχικό κόσμο των ανθρώπων.

Τα ΜΜΕ, βέβαια, αναπαράγουν, απεικονίζουν, αναπτύσσουν και επιβάλλουν την κυρίαρχη αντίληψη της πραγματικότητας. Η όποια "αντικειμενικότητα" και πολυφωνία τους είναι στην πραγματικότητα μόνο φαινομενικές, στην καλύτερη περίπτωση επιχειρούν την παραμορφωμένη έκφραση των ενδογενών αντιθέσεων της σημερινής κοινωνίας και, επομένως, την επικάλυψη και την απόκρυψη της ουσίας των τελευταίων. Είναι -όπως θα έλεγε και ο Μαρξ- τα σύννεφα της σκόνης, που καλύπτουν και κρύβουν την ταξική πραγματικότητα της καπιταλιστικής κοινωνίας.

Το δικαίωμα της ενημέρωσης ασφυκτιά σήμερα στα πλαίσια των οικονομικο-κοινωνικών συνθηκών του σύγχρονου καπιταλισμού, ενώ η σημασία, τόσο της γνώσης γενικά όσο και της ενημέρωσης ειδικά, είναι ήδη πολύ μεγάλη και αυξάνεται καθημερινά. Είναι "κοινό μυστικό" ότι η "παραγωγή" τόσο της μιας όσο και της άλλης έχει σε μεγάλο βαθμό "διεθνοποιηθεί" και κοινωνικοποιείται καθημερινά και περισσότερο.

Είναι χαρακτηριστικό το πόσοι άνθρωποι παίρνουν σήμερα μέρος στην καταγραφή ενός γεγονότος από τη μια άκρη του πλανήτη έως την άλλη, με τη δημιουργία ενός ολιγόλεπτου ρεπορτάζ, το οποίο μεταδίδεται, μετά από λίγη μόλις ώρα, σ' όλο τον κόσμο. Η ιδιοποίηση όμως των "προϊόντων" αυτής της διαδικασίας γίνεται από μια μικρή ολιγαρχία. Κι όταν λέμε ιδιοποίηση, δεν εννοούμε μόνον ή κυρίως την εμπορευματοποίηση της ενημέρωσης, με σκοπό τον προσπορισμό κέρδους. Ούτε μόνο την ακόμη χειρότερη μορφή της, τη χυδαία χρήση της ενημέρωσης, ως πρόσχημα, για να "πουληθεί" διαφημιστικός τηλεοπτικός χρόνος.

Πρώτα και κύρια, η ιδιοποίηση εκφράζεται στο ίδιο το περιεχόμενο της παρεχόμενης ενημέρωσης. Το περιεχόμενο και ο τρόπος μετάδοσής τους αναπαράγουν, απεικονίζουν, αναπτύσσουν και επιβάλλουν την κυρίαρχη ιδεολογία και αντίληψη της πραγματικότητας, η οποία βρίσκεται σε συνεχή, άλλοτε κρυφή, άλλοτε φανερή, υπόγεια ή ανοιχτή, σύγκρουση με τα πραγματικά συμφέροντα των κινητήριων κοινωνικών δυνάμεων της προόδου, του μέλλοντος.

Η ιδιωτική τηλεόραση στην Ελλάδα ήρθε ουσιαστικά να καλύψει σημαντικές ανάγκες της σύγχρονης καπιταλιστικής ανάπτυξης, καθώς έχουν αρχίσει, μετά τη δεκαετία του '80, να κυριαρχούν και στη χώρα μας οι νέες, "ευέλικτες" και πολύ περισσότερο ανταγωνιστικές μέθοδοι οργάνωσης της προώθησης και διάθεσης των προϊόντων, όπως και οι συνακόλουθες τάσεις μονοπώλησης της αγοράς (μάρκετινγκ, διαφήμιση, κλπ.). Χαρακτηριστική απόδειξη γι' αυτό αποτελούν τα ραγδαία αυξανόμενα ποσά, που δίνονται για διαφήμιση σε όλη τη δεκαετία του 1990, τα οποία στο συντριπτικά μεγάλο μέρος τους μεταφράζονταν και μεταφράζονται σε έσοδα για τα ηλεκτρονικά ΜΜΕ. Ετσι πλέον, έχουμε ΜΜΕ τα οποία έχουν έσοδα αποκλειστικά και μόνον από διαφημίσεις, που αυξάνονται με ταχύτατους ρυθμούς. Γίνεται κι απ' αυτό κατανοητό, λοιπόν, ποιος είναι αυτός που ρυθμίζει το είδος και την ποιότητα του εκπεμπόμενου τηλεοπτικού προϊόντος».

«Ο κλάδος της ενημέρωσης», συνέχισε ο Δ. Κουτσούμπας, «αποτελεί σήμερα έναν σημαντικό τομέα της οικονομίας, με ιδιαίτερα σοβαρό και πολύμορφο ρόλο στη λειτουργία του συστήματος. Είναι ένας τομέας, που βρίσκεται σε ανάπτυξη, καθώς, τώρα αναπτύσσονται στη χώρα μας η δορυφορική τηλεόραση, πιθανά η καλωδιακή και, βέβαια, δεν έχει ακόμη εμφανιστεί η σύζευξη τηλεόρασης με τον ηλεκτρονικό υπολογιστή με την ταυτόχρονη χρήση του διαδικτύου, τη διάδοση του ηλεκτρονικού εμπορίου, κλπ. Ο χώρος των ΜΜΕ κυριαρχείται ουσιαστικά από μετρημένους στα δάχτυλα εξέχοντες εκπροσώπους της ελληνικής ολιγαρχίας, οι οποίοι συνεργάζονται ήδη με ξένες πολυεθνικές, οι οποίες παρουσιάζουν μια μάλλον ενισχυόμενη τάση διείσδυσης στο χώρο.

Το μέτωπο της ενημέρωσης, όμως, ενδιαφέρει άμεσα, τόσο τους εργαζόμενους στην τηλεόραση, όσο και τους εργαζόμενους και το λαό γενικότερα, τα εργατικά συνδικάτα, τους μαζικούς φορείς και τις κοινωνικές οργανώσεις, τους συλλογικούς φορείς των ανθρώπων των Γραμμάτων και των Τεχνών. Ολοι αυτοί, όπως και οι ίδιοι οι εργαζόμενοι στα Μέσα, δε θεωρούμε ότι θα πρέπει -επειδή υπάρχει αυτή η αρνητική κατάσταση σήμερα στο τηλεοπτικό πεδίο- να καθίσουν με σταυρωμένα χέρια, περιμένοντας γενικότερες κοινωνικές αλλαγές για μια καλή ποιότητα στην τηλεόραση. Υπάρχουν ορισμένες στοιχειώδεις αρχές, ας τις ονομάσουμε κανόνες, που πιστεύουμε ότι μπορούν να αποτελούν μόνιμο και συστατικό στοιχείο της πάλης των εργαζομένων, μέσα από τα σωματεία, τους φορείς, τις κινήσεις τους, το γενικότερο λαϊκό κίνημα.

Παραδείγματος χάριν: Δεν μπορεί να περνά απαρατήρητο ότι μεγάλα πολιτικά γεγονότα εξαφανίζονται, ότι θέσεις κομμάτων αποσιωπώνται ή διαστρεβλώνονται, ότι μεγάλες κινητοποιήσεις λαϊκές είναι τις περισσότερες φορές ως ουδέποτε γενόμενες. Δεν μπορεί να σφυρίζουμε αδιάφορα για τη συστηματική διοχέτευση ψευδών ειδήσεων, κατασκευασμένων ειδήσεων. Δεν μπορεί η τηλεόραση να διδάσκει και τη χυδαιότητα, να καλλιεργεί την αμάθεια ή την ημιμάθεια, να διαπαιδαγωγεί με τη λογική της κλειδαρότρυπας και, πολύ χειρότερα και επικίνδυνα, του χαφιεδισμού, μέσω της εγκαταστημένης παντού τηλεοπτικής κάμερας».

«Δε σας κρύβουμε», σημείωσε, ολοκληρώνοντας την τοποθέτησή του ο Δημήτρης Κουτσούμπας «ότι σαν ΚΚΕ επιδιώκουμε συγκεκριμένη παρέμβαση ενάντια στη διαρκώς εντεινόμενη εξάρτηση των Μέσων από κατεστημένα συμφέροντα, είτε αυτή η εξάρτηση εκφράζεται μέσω του ρόλου του κράτους και της κάθε φορά κυβέρνησης, είτε απευθείας από τα μεγάλα ισχυρά οικονομικά συμφέροντα. Οι βασικοί άξονες των θέσεων και προτάσεών μας, όπως η ισότιμη και ελεύθερη αντιπαράθεση μέσα από την τηλεόραση, αποτελούν γενικότερα συμβολή στην πάλη για τον εκδημοκρατισμό, αφού προωθούν δημοκρατικότερους όρους διεξαγωγής της ταξικής πάλης σε κοινωνικό, πολιτικό, ιδεολογικό επίπεδο. Με άλλα λόγια, συμβάλλουν στη διαμόρφωση δημοκρατικότερων όρων της πολιτικής αντιπαράθεσης.

Βέβαια, όσες κατακτήσεις και όση βελτίωση κι αν πάρει η σημερινή τηλεόραση, έχω την πεποίθηση ότι δεν παύουν να ισχύουν αυτά που πολύ εύστοχα έγραψε την περασμένη Κυριακή στο "Ριζοσπάστη" ο καθηγητής Γ. Χουρμουζιάδης:

"... Οταν λέω ότι θα ασχοληθώ με την τηλεόραση - έγραφε - δε θα σας μιλήσω για την ποιότητά της, για το επίπεδο των προγραμμάτων της ή την ποιότητα των παρουσιαστών της, τη δυσλεξία και την απειρία τους, την κομψότητα ή την ατημελησία τους. Θέλω να σας μιλήσω για το περίεργο «φως» που εκπέμπει. Να σας μιλήσω για μια υποχθόνια «αλήθεια» που παράγει, την εγκαθιστά στο κέντρο του προσωπικού μας χώρου και εκεί τη συντηρεί, τη φωταγωγεί και την επιβάλλει. Να σας μιλήσω, και να επιμείνω γι' αυτό, πως η τηλεόραση δεν είναι ένα μέσο ενημέρωσης και, προπαντός, δεν είναι ένα μέσο επικοινωνίας. Ενας μηχανισμός είναι που λειτουργεί αθόρυβα, που υφέρπει, γλιστρά και εισχωρεί, διατρυπά και υπονομεύει... Για όλ' αυτά θέλω να σας μιλήσω, φοβούμαι όμως πως δε θα τα καταφέρω. Και δε θα τα καταφέρω, γιατί δεν έχω τη δύναμη της τηλεόρασης. Δεν μπορώ να τη συναγωνιστώ. Να αποκτήσω τη δύναμη της εικόνας της και τη γοητεία των ξανθών βοστρύχων της, τη στιλπνότητα των ευθύγραμμων μηρών της, που προαναγγέλλουν το δελτίο καιρού, που περιγράφουν συνταγές τροπικών φαγητών, που παρουσιάζουν αποκαλυπτικά εσώρουχα γυναικών και ποντίκια πρωταθλητών. Φοβούμαι, με άλλα λόγια, πως ό,τι και να σας πω θα χάσω. Και θα χάσω όχι γιατί δε σας λέω την αλήθεια, αλλά γιατί δε θα καταφέρω να σας πείσω να κλείσετε την τηλεόραση και να ανοίξετε ένα βιβλίο. Επιχειρήστε το, πριν είναι αργά".

Σας ευχαριστώ».

Επιστολή προς τον πρόεδρο και το διοικητικό συμβούλιο της ΕΣΗΕΑ έστειλε ο δημοσιογράφος Γιάννης Ε. Διακογιάννης, θίγοντας με εύστοχο τρόπο μια σειρά από καίρια ζητήματα που ταλανίζουν σήμερα το χώρο της ενημέρωσης. Ολόκληρη η επιστολή του Γ.Ε. Διακογιάννη έχει ως εξής:

«Αγαπητέ κύριε πρόεδρε,

Θα ήθελα να επαναφέρω μία πρόταση, την οποία σας είχα κάνει πριν από ένα χρόνο και αφορούσε στη διοργάνωση ενός διεθνούς συμποσίου με θέμα "ΜΜΕ και Πόλεμος". Οι εξελίξεις στο Κυπριακό, αλλά και το θέμα της τρομοκρατίας, όσα ζήσαμε όλοι μας τους τελευταίους μήνες, ίσως δίνουν τη δυνατότητα της διεύρυνσης αυτής της συζήτησης. Θα μπορούσε, για παράδειγμα, αυτό το διεθνές συμπόσιο, με τη συμμετοχή Ελλήνων και ξένων παραγόντων των Μέσων Ενημέρωσης και της Πολιτικής, να αφορούσε "Τα ΜΜΕ στα μεγάλα θέματα".

Πρόσφατα ερεθίσματα προέρχονται:

Πρώτον, από το θέμα της τρομοκρατίας και τον συνεχή βομβαρδισμό της κοινής γνώμης με "ειδήσεις" απίθανης προέλευσης, που συσκότισαν, παρά φώτισαν την υπόθεση και παραπλάνησαν σε πολλές περιπτώσεις την κοινή γνώμη, την ώρα που ένα τεράστιο εθνικό ζήτημα - το Κυπριακό - βρισκόταν σε εξέλιξη, μακριά από τα φώτα της δημοσιότητας. Το "αστείο" στην "ιστορία" της τρομοκρατίας είναι ότι, ενώ η κοινή γνώμη "δέχτηκε" για μήνες απίστευτες "πληροφορίες", και θα μπορούσε πλέον, λόγω της επικείμενης δίκης, από "πρώτο χέρι" να μάθει τι συνέβη, από "πρωταγωνιστές" όλων των πλευρών της υπόθεσης, ο κόσμος (αναγνώστες, τηλεθεατές, ακροατές) βρίσκεται αντιμέτωπος με ένα νομοσχέδιο που βάζει απίθανους φραγμούς στη ροή πληροφόρησης.

Δεύτερον, από την κάλυψη (από τα ΜΜΕ) του Κυπριακού ίσως θα πρέπει να συζητηθεί π.χ. εάν "πουλάνε" περισσότερο δημοσιογραφικές εκπομπές με καλλιτέχνες "σκυλάδικων" από συζητήσεις για το Κυπριακό. Οπως, επίσης, θα είχε ενδιαφέρον να συζητηθούν θέματα παρεμπόδισης της ελεύθερης ροής πληροφόρησης για ένα τόσο μεγάλο εθνικό ζήτημα.

Ασφαλώς, με το θέμα αυτό συνδέονται και ορισμένα ζητήματα, που άπτονται και του ίδιου του δημοσιογραφικού λειτουργήματος και που σ' ένα τέτοιο συμπόσιο θα έπρεπε να θιγούν, λόγω της μεγάλης σχέσης τους. Αλλωστε, για μία κοινότητα 3.000 δημοσιογράφων θα είχε ενδιαφέρον να καταγραφούν ορισμένες "ιστορίες", οι οποίες έχουν για πρωταγωνιστές κάπου το 1-3% από αυτούς, μία πολύ μικρή "ομάδα", η οποία δίνει το "χρώμα" στην ενημέρωση του ελληνικού λαού.

Εσείς κύριε πρόεδρε και το Διοικητικό Συμβούλιο της ΕΣΗΕΑ γνωρίζετε ασφαλώς απείρως περισσότερα από εμένα γύρω από αυτά τα ζητήματα -λόγω μακράς διακονίας στα ΜΜΕ- τα οποία θα μπορούσαν να συζητηθούν στα πλαίσια ενός τέτοιου συμποσίου. Θα μπορούσα κι εγώ -κάνοντας μερικές αφαιρέσεις έτσι ως υπόθεση εργασίας- να πω ότι σε μία φανταστική χώρα, ας την αποκαλέσουμε "Σουαζιλανδιστάν", ίσως θα είχε ενδιαφέρον να μάθει η κοινή γνώμη ορισμένα ζητήματα. Π.χ. εάν, πώς και γιατί μπορεί ένα κόμμα που έχει ζητήσει και έχει λάβει στοιχεία, μέσω της κοινοβουλευτικής οδού, για ορισμένους "προπαγανδιστές, κρατικοδίαιτους δημοσιογράφους", να τα αποκρύπτει από το Κοινοβούλιο. Εάν μπορεί ένα άλλο κόμμα να διαφθείρει και να εξαγοράζει ορισμένους για να ποδηγετεί την κοινή γνώμη, να τρομοκρατεί και να περιθωριοποιεί ουσιαστικά την πλειονότητα του δημοσιογραφικού κόσμου και να αποκρύπτει την αλήθεια από το λαό. Εάν και πώς μπορεί να ασκούν έλεγχο της εξουσίας εκείνοι που την υπηρετούν, αντί αδρής αμοιβής από πολλές "κρυφές" και "φανερές" θέσεις της. Εάν και με ποιο τρόπο μπορούν να διοχετεύονται μυστικά κονδύλια σε ορισμένους δημοσιογράφους, την ίδια ώρα μάλιστα που αξιόλογοι συνάδελφοί τους είναι άνεργοι ή αντιμετωπίζουν την απειλή της απόλυσης ή "ζουν" με χαμηλότατες αποδοχές. Εάν και πώς μπορεί να αποκρύπτεται το πραγματικό "πόθεν και πώς έσχες" των λειτουργών των ΜΜΕ.

Φυσικά, τα θέματα που παραπάνω έθεσα αφορούν σε μία φανταστική χώρα, την οποία όλως τυχαίως αποκάλεσα "Σουαζιλανδιστάν". Το ΔΣ της ΕΣΗΕΑ θα μπορούσε για ένα τέτοιο μεγάλο συμπόσιο να θέσει τις δικές του πτυχές και παραμέτρους για τη σημερινή ελληνική πραγματικότητα. για την οποία όλοι - φαντάζομαι - θέλουμε να μην αντιμετωπίζει τέτοια προβλήματα. Ας ανοίξει, λοιπόν, μία δημόσια συζήτηση. Νομίζω, ότι αυτό θα βοηθούσε στην ελευθεροτυπία και στη δημοκρατία.

Με εκτίμηση

Γιάννης Ε. Διακογιάννης»