Την πρώτη μεγάλη αναδρομική έκθεση του σημαντικού μας φωτογράφου, Κώστα Μπαλάφα, φιλοξενεί το Μουσείο Μπενάκη. «Κώστας Μπαλάφας, Φωτογραφικές μνήμες από τη Σύγχρονη Ελλάδα», είναι ο τίτλος της και περιλαμβάνει 80 έργα, που καλύπτουν τη μεταπολεμική περίοδο. Πρόκειται για ένα μοναδικό αφιέρωμα, που πραγματοποιείται με αφορμή τη δωρεά αυτών των έργων στο Μουσείο. Στο Μουσείο Μπενάκη, επίσης, ο Κ. Μπαλάφας δώρισε και μια μεγάλη ενότητα από διαφάνειες με θέματα από την Αντίσταση στην Ηπειρο. Ετσι, το Φωτογραφικό Αρχείο του Ιδρύματος, δίπλα στις πολύτιμες δημιουργίες του Ν. Χαρισιάδη και της Β. Παπαϊωάννου, απέκτησε και εκείνες του μεγάλου δασκάλου της φωτογραφίας, του Κ. Μπαλάφα, πλουτίζοντας την οπτική φωτογραφική καταγραφή της μεταπολεμικής περιόδου.
Στην τριαντάχρονη φωτογραφική του πορεία, ο Κ. Μπαλάφας έχει συγκεντρωμένες στο αρχείο του τις εικόνες μιας Ελλάδας που πλέον δεν υπάρχει, συνθέτοντας έτσι την άλλη ιστορία της. Ο Κ. Μπαλάφας ανήκει στους ουμανιστές φωτογράφους της μεταπολεμικής περιόδου, που καθόρισαν την πορεία της ελληνικής φωτογραφίας. Παράλληλα, το σύνολο της δουλιάς του αποτελεί μοναδική μαρτυρία για την ιστορία και την κοινωνία του τόπου. Γνήσιος ποιητής της φωτογραφικής τέχνης, αφουγκράστηκε την ψυχή των απλών ανθρώπων και αποτύπωσε στιγμές της καθημερινής τους ζωής.
Στο έργο του πρωταγωνιστούν οι κάτοικοι των απομακρυσμένων χωριών της Ηπείρου, που, κάτω από αντίξοες συνθήκες, δίνουν το σκληρό αγώνα της επιβίωσης. Ιδιαίτερη θέση κατέχουν οι αγέρωχες Ηπειρώτισσες μάνες, ταγμένες στη συνέχεια της ζωής. Οι φωτογραφίες του από την Αντίσταση, ασπρόμαυρες, δραματικές, ιστορικά σημαντικές, είναι το πολύτιμο ντοκουμέντο μιας εποχής, που, ταυτόχρονα με την αφαιρετικότητα και την ευαισθησία τους αποτελούν πρόταση για την προσέγγιση σύγχρονων βίαιων γεγονότων που σήμερα συνεχίζουν να καταγράφουν οι νεότεροι.
Χαροκαμένες μάνες του '40
Ο Μπαλάφας γεννήθηκε το 1920 στην Κυψέλη της Αρτας, ορεινό χωριό της Ηπείρου, από γονείς αγρότες. Στο χώρο της φωτογραφίας τον συναντούμε το 1939 στα Γιάννενα, όπου έζησε τον πόλεμο του 1940 και πήρε μέρος στην Εθνική Αντίσταση 1941-1944. Φωτογράφισε τον ένοπλο αντάρτικο αγώνα κατά των κατακτητών και τον αποτύπωσε στο φωτογραφικό λεύκωμα «Το αντάρτικο στην Ηπειρο». Από το 1951 εργάστηκε στη ΔΕΗ και τον περισσότερο ελεύθερο χρόνο του τον διέθεσε στη φωτογραφία. Οι σκληρές συνθήκες ζωής των παιδικών του χρόνων και οι αγώνες του ελληνικού λαού για εθνική ανεξαρτησία, επέδρασαν στον ευρύτερο ψυχισμό του και διαμόρφωσαν το ύφος της φωτογραφικής του δουλιάς, ιδίως σε θέματα κοινωνικού προβληματισμού, τα οποία κυρίως τον απασχόλησαν.
Οπως σημειώνει ο Ηρακλής Παπαϊωάννου στον κατάλογο της έκθεσης: «Ο Κ. Μπαλάφας είναι ένας γνήσια λαϊκός καλλιτέχνης, αφ' ενός γιατί ο λαός είναι ο βασικός πρωταγωνιστής των φωτογραφιών του, αφ' ετέρου γιατί σ' αυτόν κυρίως απευθύνεται αυτό το έργο. Εκτός από ανεξάντλητη πρώτη ύλη δηλαδή, οι άνθρωποι του λαού αποτελούν και τον τελικό αποδέκτη του έργου του. Η θεματική του έργου του, με ελάχιστες ίσως μικρές παρενθέσεις, είναι αξιοσημείωτα συνεχής και συνεπής και υπήρξε κατά βάση η καταγραφή της μεταπολεμικής ελληνικής κοινωνίας σε κάθε της έκφανση. Η Ελλάδα, όμως, μέσα από τις φωτογραφίες του Κ. Μπαλάφα δεν είναι γραφική, καρτ - ποσταλική, επιδερμικά ιστορική ή απλά μια γεωγραφικά προνομιακή χώρα. Είναι ένας ζωντανός παλλόμενος τόπος γεμάτος συγκρούσεις, ανακαλύψεις, αντιθέσεις...».
«Για να κατανοήσει κανείς το έργο του Κώστα Μπαλάφα βαθύτερα, πρέπει ίσως να το φέρει σε προοπτική σχέση με τη γενικότερη στάση του απέναντι στη ζωή και την τέχνη. Ετσι, από τη μια μεριά το αυτοδίδακτο της τέχνης του, σε συνδυασμό με την καθαρότητα του καλλιτεχνικού του σκοπού, τον κράτησαν σε απόσταση ασφαλείας από τις σειρήνες μιμητισμού των δυτικών φωτογραφικών τάσεων. Από την άλλη, η αντισυμβατική στάση του απέναντι στην ίδια του την τέχνη, με την αποφυγή της εμπλοκής στην επαγγελματική φωτογραφία και την άρνηση κάθε αμοιβής για τους φωτογραφικούς του καρπούς, εδραίωσε μέσα του τη γνησιότητα των κινήτρων και την αυτονομία της έκφρασης».
«Ιδωμένο με αυτούς τους όρους, το έργο του Κ. Μπαλάφα είναι δύσκολο να διαχωριστεί από την προσωπικότητά του. Και τα δύο μαζί, αλληλένδετα, συνθέτουν ίσως το πιο ολοκληρωμένο έργο που υπήρξε η ίδια η ζωή του. Ο Κ. Μπαλάφας δεν αποτελεί απλά μια πολύτιμη παρακαταθήκη για τις επερχόμενες γενιές - φωτογραφικές και μη - με το σημαντικό έργο και την ξεχωριστή βιοσοφία του. Είναι πάνω απ' όλα ένας άνθρωπος που δεν έκλεισε ποτέ τα μάτια του μπροστά στην ομορφιά, την αλήθεια, την καταστροφή και το θάνατο και ενόσω τα αντίκρισε όλα σε γενναίες δόσεις».
Η. ΜΟΡΤΟΓΛΟΥ
Η «διαφθορά»
Πάντοτε μου άρεσε να παίζω με τις λέξεις. Οταν, μάλιστα, ήμουνα μικρός, έκοβα από τις εφημερίδες λέξεις που μου έκαναν εντύπωση, και τις κολλούσα πάνω σε ένα άσπρο χαρτόνι, με κόλλα που έφτιαχνα μόνος μου από αλεύρι και νερό. Τις πιο πολλές φορές ούτε που καταλάβαινα τι ακριβώς ήθελαν να πουν αυτές οι εντυπωσιακές λέξεις. Και γι' αυτό το λόγο, μια και δεν καταλάβαινα το νόημά τους, περιοριζόμουν στην εντύπωση που μου έκαναν τα πολλά σύμφωνά τους ή οι περίεργοι συνδυασμοί των φωνηέντων και των συμφώνων. Κι αυτή ήτανε η πρώτη επαφή μου με τις λέξεις, η επαφή με τη μορφή τους, δηλαδή. Οταν, όμως, άρχισα να καταλαβαίνω τι σήμαινε η κάθε μια από αυτές, τότε έψαχνα να βρω με ποια διαδικασία κατασκευάζονται οι λέξεις, γενικώς. Ποια είναι η αρχή τους και ποιος τις κατασκευάζει. Πολλές φορές, μάλιστα, προσπάθησα να κατασκευάσω και γω μια καινούρια λέξη, μα δεν το κατάφερνα, έτσι αυτές οι δικές μου λέξεις δεν είχαν νόημα και όταν τις έλεγα ή τις έγραφα δεν τις καταλάβαινε κανείς και τότε με έπιανε μαύρη απελπισία. Ούτε λίγο ούτε πολύ πίστευα ότι δεν είχα σχέση με τη γλώσσα, άρα δεν μπορούσα να έχω σχέση και με τη ζωή, γιατί από τα πρώτα μου παιχνίδια με τις λέξεις πίστεψα πως χωρίς τη γλώσσα δεν μπορεί να ζήσει κανείς. Κι όταν ήθελα να υποστηρίξω αυτή την άποψή μου για το ταυτόσημο γλώσσας και ζωής αναφερόμουνα στη γνωστή ιστορία με την προσπάθεια μιας ομάδας γλωσσολόγων να εντοπίσουν ποια είναι η αρχαιότερη γλώσσα στον κόσμο. Ποια γλώσσα, δηλαδή, μίλησε ο άνθρωπος, όταν στάθηκε στα δυο του τα πόδια, ποιες ήτανε οι πρώτες του λέξεις.
Πήραν, λοιπόν, αυτοί οι γλωσσολόγοι δυο μικρά παιδιά, που δεν είχαν αρχίσει ακόμα να μιλούν και τα έκλεισαν μόνα τους σε ένα μεγάλο δωμάτιο. Απαγόρευσαν, επίσης, να τα μιλούν και όποιος ερχόταν σε επαφή μαζί τους για να φροντίσει γενικώς την επιβίωσή τους έπρεπε να μένει σιωπηλός. Οταν μεγάλωσαν αρκετά τα παιδιά - πειραματόζωα, αποφάσισαν οι πειραματιστές γλωσσολόγοι να τα αφήσουν για κάμποσο καιρό νηστικά και ένα πρωί να ανοίξουν την πόρτα, για να δουν ποια θα ήταν η αντίδρασή τους. Ορμησαν, λοιπόν, έξω οι δυο νηστικοί πιτσιρικάδες φωνάζοντας «βεκός, βεκός». Μια λέξη που στα σανσκριτικά σημαίνει «ψωμί». Το επιστημονικό συμπέρασμα που έβγαλαν οι γλωσσολόγοι από το πείραμά τους ήταν ότι η έμφυτη γλώσσα του ανθρώπου είναι η σανσκριτική, αφού τα δυο παιδιά που δεν είχαν ακούσει καμιά άλλη γλώσσα χρησιμοποίησαν δυο λέξεις σανσκριτικές, για να ανακοινώσουν τη μεγάλη τους πείνα.
Εκείνο, όμως, που δε συμπέραναν αυτοί οι γλωσσολόγοι είναι η σχέση της επιβίωσης με τη γλώσσα. Συμπέρασμα που βγαίνει από το γεγονός ότι τα παιδιά που βγήκαν πεινασμένα και, φυσικά, τρομαγμένα από τη φυλακή τους δε φώναξαν «μητέρα» ή «πατέρα», όπως θα περίμενε κανείς, ούτε, φυσικά, φώναξαν «χαίρε ω χαίρε λευτεριά», φώναξαν «βεκός», ψωμί, δηλαδή. Να, γιατί έβγαλα και γω από μικρός το συμπέρασμα ότι η γλώσσα ταυτίζεται με τη ζωή. Και οι λέξεις είναι τα κομμάτια αυτής της ζωής. Και η «διαφθορά» ως μια λέξη της ελληνικής γλώσσας είναι αναγκαστικά ένα κομμάτι της ελληνικής ζωής. Ομως τι ακριβώς σημαίνει η λέξη αυτή, πώς γίνεται κομμάτι της ζωής μας και διαμορφώνει το περιεχόμενό της; Και πάνω απ' όλα, τι σχέση μπορεί να έχει η «διαφθορά» της σημερινής μας κοινωνίας με το «βεκός» της σανσκριτικής;
Κυρίως φύλλο 
Feeds
