Την πρώτη μεγάλη αναδρομική έκθεση του σημαντικού μας φωτογράφου, Κώστα Μπαλάφα, φιλοξενεί το Μουσείο Μπενάκη. «Κώστας Μπαλάφας, Φωτογραφικές μνήμες από τη Σύγχρονη Ελλάδα», είναι ο τίτλος της και περιλαμβάνει 80 έργα, που καλύπτουν τη μεταπολεμική περίοδο. Πρόκειται για ένα μοναδικό αφιέρωμα, που πραγματοποιείται με αφορμή τη δωρεά αυτών των έργων στο Μουσείο. Στο Μουσείο Μπενάκη, επίσης, ο Κ. Μπαλάφας δώρισε και μια μεγάλη ενότητα από διαφάνειες με θέματα από την Αντίσταση στην Ηπειρο. Ετσι, το Φωτογραφικό Αρχείο του Ιδρύματος, δίπλα στις πολύτιμες δημιουργίες του Ν. Χαρισιάδη και της Β. Παπαϊωάννου, απέκτησε και εκείνες του μεγάλου δασκάλου της φωτογραφίας, του Κ. Μπαλάφα, πλουτίζοντας την οπτική φωτογραφική καταγραφή της μεταπολεμικής περιόδου.

Στην τριαντάχρονη φωτογραφική του πορεία, ο Κ. Μπαλάφας έχει συγκεντρωμένες στο αρχείο του τις εικόνες μιας Ελλάδας που πλέον δεν υπάρχει, συνθέτοντας έτσι την άλλη ιστορία της. Ο Κ. Μπαλάφας ανήκει στους ουμανιστές φωτογράφους της μεταπολεμικής περιόδου, που καθόρισαν την πορεία της ελληνικής φωτογραφίας. Παράλληλα, το σύνολο της δουλιάς του αποτελεί μοναδική μαρτυρία για την ιστορία και την κοινωνία του τόπου. Γνήσιος ποιητής της φωτογραφικής τέχνης, αφουγκράστηκε την ψυχή των απλών ανθρώπων και αποτύπωσε στιγμές της καθημερινής τους ζωής.

Στο έργο του πρωταγωνιστούν οι κάτοικοι των απομακρυσμένων χωριών της Ηπείρου, που, κάτω από αντίξοες συνθήκες, δίνουν το σκληρό αγώνα της επιβίωσης. Ιδιαίτερη θέση κατέχουν οι αγέρωχες Ηπειρώτισσες μάνες, ταγμένες στη συνέχεια της ζωής. Οι φωτογραφίες του από την Αντίσταση, ασπρόμαυρες, δραματικές, ιστορικά σημαντικές, είναι το πολύτιμο ντοκουμέντο μιας εποχής, που, ταυτόχρονα με την αφαιρετικότητα και την ευαισθησία τους αποτελούν πρόταση για την προσέγγιση σύγχρονων βίαιων γεγονότων που σήμερα συνεχίζουν να καταγράφουν οι νεότεροι.

Ο Μπαλάφας γεννήθηκε το 1920 στην Κυψέλη της Αρτας, ορεινό χωριό της Ηπείρου, από γονείς αγρότες. Στο χώρο της φωτογραφίας τον συναντούμε το 1939 στα Γιάννενα, όπου έζησε τον πόλεμο του 1940 και πήρε μέρος στην Εθνική Αντίσταση 1941-1944. Φωτογράφισε τον ένοπλο αντάρτικο αγώνα κατά των κατακτητών και τον αποτύπωσε στο φωτογραφικό λεύκωμα «Το αντάρτικο στην Ηπειρο». Από το 1951 εργάστηκε στη ΔΕΗ και τον περισσότερο ελεύθερο χρόνο του τον διέθεσε στη φωτογραφία. Οι σκληρές συνθήκες ζωής των παιδικών του χρόνων και οι αγώνες του ελληνικού λαού για εθνική ανεξαρτησία, επέδρασαν στον ευρύτερο ψυχισμό του και διαμόρφωσαν το ύφος της φωτογραφικής του δουλιάς, ιδίως σε θέματα κοινωνικού προβληματισμού, τα οποία κυρίως τον απασχόλησαν.

Οπως σημειώνει ο Ηρακλής Παπαϊωάννου στον κατάλογο της έκθεσης: «Ο Κ. Μπαλάφας είναι ένας γνήσια λαϊκός καλλιτέχνης, αφ' ενός γιατί ο λαός είναι ο βασικός πρωταγωνιστής των φωτογραφιών του, αφ' ετέρου γιατί σ' αυτόν κυρίως απευθύνεται αυτό το έργο. Εκτός από ανεξάντλητη πρώτη ύλη δηλαδή, οι άνθρωποι του λαού αποτελούν και τον τελικό αποδέκτη του έργου του. Η θεματική του έργου του, με ελάχιστες ίσως μικρές παρενθέσεις, είναι αξιοσημείωτα συνεχής και συνεπής και υπήρξε κατά βάση η καταγραφή της μεταπολεμικής ελληνικής κοινωνίας σε κάθε της έκφανση. Η Ελλάδα, όμως, μέσα από τις φωτογραφίες του Κ. Μπαλάφα δεν είναι γραφική, καρτ - ποσταλική, επιδερμικά ιστορική ή απλά μια γεωγραφικά προνομιακή χώρα. Είναι ένας ζωντανός παλλόμενος τόπος γεμάτος συγκρούσεις, ανακαλύψεις, αντιθέσεις...».

«Για να κατανοήσει κανείς το έργο του Κώστα Μπαλάφα βαθύτερα, πρέπει ίσως να το φέρει σε προοπτική σχέση με τη γενικότερη στάση του απέναντι στη ζωή και την τέχνη. Ετσι, από τη μια μεριά το αυτοδίδακτο της τέχνης του, σε συνδυασμό με την καθαρότητα του καλλιτεχνικού του σκοπού, τον κράτησαν σε απόσταση ασφαλείας από τις σειρήνες μιμητισμού των δυτικών φωτογραφικών τάσεων. Από την άλλη, η αντισυμβατική στάση του απέναντι στην ίδια του την τέχνη, με την αποφυγή της εμπλοκής στην επαγγελματική φωτογραφία και την άρνηση κάθε αμοιβής για τους φωτογραφικούς του καρπούς, εδραίωσε μέσα του τη γνησιότητα των κινήτρων και την αυτονομία της έκφρασης».

«Ιδωμένο με αυτούς τους όρους, το έργο του Κ. Μπαλάφα είναι δύσκολο να διαχωριστεί από την προσωπικότητά του. Και τα δύο μαζί, αλληλένδετα, συνθέτουν ίσως το πιο ολοκληρωμένο έργο που υπήρξε η ίδια η ζωή του. Ο Κ. Μπαλάφας δεν αποτελεί απλά μια πολύτιμη παρακαταθήκη για τις επερχόμενες γενιές - φωτογραφικές και μη - με το σημαντικό έργο και την ξεχωριστή βιοσοφία του. Είναι πάνω απ' όλα ένας άνθρωπος που δεν έκλεισε ποτέ τα μάτια του μπροστά στην ομορφιά, την αλήθεια, την καταστροφή και το θάνατο και ενόσω τα αντίκρισε όλα σε γενναίες δόσεις».