ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ | ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ

ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

Με την Τέχνη στην καρδιά

Από την τελευταία παράσταση «Κλάρενς Ντάροου»

«Πρωτοαντίκρισα κοινό» - εξομολογείται ο Τίτος Βανδής στο βιβλίο του «Κουβέντα με τους φίλους μου» - «όταν ήμουνα στη ΧΑΝΘ στην κατασκήνωση του Αϊ - Γιάννη στο Πήλιο. Ημουνα δεκατριώ χρονώ. Τι συγκίνηση ήταν αυτή! Εκανα έναν κατάδικο (...) η καρδιά μου που πήγε να μου σκίσει το σακάκι. Δυο χρόνια αργότερα, έπαιξα σ' ένα θίασο Ποντίων, με σκηνοθέτη τον Τάκη Μουζενίδη. Εκείνο τον καιρό, πήγαινα στο Ωδείο Θεσσαλονίκης και είχα δάσκαλο τον Γιάννη Κοπανά. Είχα καταφέρει, βλέπεις, τη μάνα μου και από τον Οκτώβρη του 1932 είχα αρχίσει μαθήματα Υποκριτικής».

Ο Τίτος Βανδής σπούδασε στο Ωδείο Θεσσαλονίκης και στη Δραματική Σχολή του Εθνικού Θεάτρου. Πρωτοεμφανίστηκε στο Εθνικό, το 1934, στον «Ιούδα» του Σπ. Μελά. Τον ίδιο χρόνο έγινε μέλος του ΣΕΗ. Δραστήριο μέλος της εργατικής «Κοινωνικής Αλληλεγγύης» από τα 1934, συνδέθηκε με το ΚΚΕ και έπειτα με το ΕΑΜ Θεάτρου. Μετά την υποχώρηση συμμετείχε στους ΕΑΜίτικους θιάσους που έδιναν παραστάσεις στην επαρχία.

Στο Εθνικό Θέατρο πρωταγωνίστησε από τη δεκαετία του '30 («Ρωμαίος και Ιουλιέτα»,«Θυσία του Αβραάμ» κ.ά.). Το 1938 συνεργάζεται με τη «Νέα Σκηνή» του Μιχ. Κουνελάκη, και περιοδεύει στην Ελλάδα. Το 1940 συνεργάζεται με το θίασο Μαρίκας Κοτοπούλη («Προανάκριση» και «Το Ξύπνημα» του Αλ. Λιδωρίκη). Από το 1941 μέχρι το 1943 με την Κατερίνα, όπου πρωταγωνίστησε σε κορυφαία έργα («Νόρα» του Ιψεν, «Καίσαρ και Κλεοπάτρα» του Μπέρναρντ Σο, «Σουπιά» του Αιμ. Φαμπρ κ.ά.).

Μετά το θίασο της Κατερίνας, δοκιμάζεται στο μουσικό θέατρο κι έπειτα με τους ΕΑΜίτες «Ενωμένους Καλλιτέχνες» («Θάψτε τους νεκρούς», «Το καλοκαίρι θα θερίσουμε», κ.ά.). Το 1946, με την Αλέκα Παΐζη και τον Δήμο Σταρένιο συγκροτούν θίασο και ανεβάζουν τους «Αδελφούς Καραμαζόφ» του Ντοστογιέφσκι. Επανέρχεται στο θίασο της Κατερίνας και πρωταγωνιστεί στο «Αντώνιος και Κλεοπάτρα» και στην «Εντα Γκάμπλερ». Στο θέατρο «Κοτοπούλη», από το '51 έως το '56, εμφανίζεται στη «Μις Μέιμπελ», στο «Μάκμπεθ» κ.ά. Συνεργάζεται με τον Αδαμάντιο Λεμό, το «Ελληνικό Λαϊκό Θέατρο» του Μάνου Κατράκη, με το θίασο Αλεξανδράκη, με το θίασο της Ελένης Χατζηαργύρη, το θίασο Αλεξανδράκη - Ζαβιτσιάνου, με το ΚΘΒΕ. Το '64, συγκροτεί δικό του θίασο στο «Μετάλλιον» στο Παγκράτι και ανεβάζει το «Ενας όμηρος» του Ιρλανδού Μπ. Μπίαν, σε μουσική Μ. Θεοδωράκη και το «Ασπρο Ατι» του Κάρολ.

Φεύγει για την Αμερική (1966), όπου σταδιοδρομεί με επιτυχία για 24 περίπου χρόνια, στο θέατρο, στο σινεμά και την τηλεόραση. Στο θέατρο ξεχωρίζει στις παραστάσεις «On a clear day you can see for ever», «Ιλια Ντάρλινγκ», στο Μπρόντγουεϊ, με την Μελίνα Μερκούρη, σε διασκευή της ταινίας «Ποτέ την Κυριακή» από τον Ζυλ Ντασσέν, «The guide», «Ζορμπάς», «The man of la Mancha» (διασκευή του «Δον Κιχώτη», όπου ερμήνευσε τον Σάντσο Πάντσο). Το 1979 πραγματοποιεί μια έκτακτη εμφάνιση στην Αθήνα, με την Ελλη Λαμπέτη, στο έργο του Ντε Φίλιππο «Φιλουμένα Μαρτουράνο». Επιστρέφει στην Αμερική, απ' όπου επιστέφει οριστικά το '83.

Στην Αθήνα επανέρχεται με το μιούζικαλ «Μάγκες και Κούκλες» («Παρκ», 1984), ακολουθούν, «Λυσσασμένη Γάτα» του Τενεσί Ουίλιαμς (Εθνικό Θέατρο), «Ρετρό» του Α. Γκάλιν, «Σάββατο, Κυριακή και Δευτέρα» του Ντε Φίλιππο (ΚΘΒΕ). Από το '93 έως το '95, ξανασυνεργάζεται με το Εθνικό Θέατρο («Χορεύοντας στη Λουνάσα» κ.ά.), στο «Βέμπο» («Αδελφοί Καραμαζόφ»).

Εξίσου σημαντική είναι η παρουσία του στον κινηματογράφο. Πρωταγωνιστεί στις ταινίες «Μηδέν πέντε» του Γιάννη Πετροπουλάκη ('58), «Παράνομοι», «Το Ποτάμι» του Νίκου Κούνδουρου ('58-'59), «Αστέρω» του Ντίνου Δημόπουλου ('59), «Ποτέ την Κυριακή» του Ζυλ Ντασσέν ('60), «Πολιορκία» του Κλοντ Μπερνάρ Ομπέρ, κ.ά. Οι περισσότερες ταινίες έγιναν στην Αμερική. Αναφέρουμε μερικές: «Young Doctors in love», «The Betsy» (με τον Λόρενς Ολιβιέ), «The other side of midnight», «Gus», «Smile», «The Exorcist», «The dead duck», «Topkapi», «It happened in Athens» κ.ά. Το '62 βραβεύτηκε στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης για την ερμηνεία του στην ταινία «Πολιορκία», ενώ το '83 πήρε το Α` βραβείο ανδρικού ρόλου στην ταινία «Προσοχή κίνδυνος» του Γ. Σταμπουλόπουλου.

Αμέτρητες ήταν οι συμμετοχές του στην αμερικανική τηλεόραση - πολύ περισσότερες απ' την ελληνική. Αναφέρουμε τις σειρές: «Dallas», «Mary Hartman, Mary Hartman», «Kojak», «Mary Tyler Moore show», «Mannix», «The young and the restless», «Police story», «Genesis ΙΙ», «Mission Impossible», «Hawai Five-0», «The flying nun».

Ασχολήθηκε και με τη μετάφραση θεατρικών έργων και από τις αρχές της δεκαετίας του '60 με τη διδασκαλία της Υποκριτικής σε δραματικές σχολές. Με τον σκηνοθέτη Γιώργο Θεοδοσιάδη ίδρυσε τη Δραματική Σχολή Αθηνών, όπου και δίδαξε επί χρόνια. Αλλά και στην Αμερική υπήρξε καθηγητής Υποκριτικής (τέλη δεκαετίας '70, στο Κολέγιο της Σάντα Μόνικα).

Από τη δεκαετία του '30 ανέπτυξε συνδικαλιστική δράση. Το '95 ανέλαβε τη διεύθυνση του Φεστιβάλ Ολύμπου, το οποίο καθιέρωσε με σοβαρές πολιτιστικές εκδηλώσεις.

ΤΙΤΟΣ ΒΑΝΔΗΣ

«Ζει» ανάμεσά μας

Πολύ πικρά ξεκίνησε το πρωινό της περασμένης Κυριακής. Το τηλέφωνο χτύπησε και η είδηση μας πόνεσε αφάνταστα. Μας κεραυνοβόλησε, παρότι από καιρό φοβόμαστε πως θα 'ρθει αυτό το κακό. Ο Τίτος Βανδής «έφυγε» και χτες στο Α΄ Νεκροταφείο του είπαμε το τελευταίο «αντίο». Πώς να το γράψει κανείς; Πώς να το πάρει απόφαση ότι το χώμα σκεπάζει πια τον πολυαγαπημένο μας σύντροφο; Οτι δε θα ξαναγράψει, με τη νεανικά οργισμένη, ουμανιστικά «καυστική» γραφή του, για το «Ριζοσπάστη»; Οτι δε θα ξανακούσουμε τη φωνή του; Οτι δε θα ξαναντικρίσουμε αυτόν τον σπάνιο λεβεντάνθρωπο;

Λεβεντάνθρωπος, σ' όλα του. Στον αγώνα, στην τέχνη του, στον έρωτα, στη χαρά, στη λύπη, στη φιλία. Λεβέντης, αξιοπρεπής στάθηκε και στην πολύμηνη, άνιση μάχη του με την επάρατο. Ούτε στιγμή δεν έσβησε από το στόμα του το χαμόγελο, το αίσθημα και τα λόγια ευγνωμοσύνης για τους γιατρούς και τις νοσοκόμες που τον φρόντιζαν. Ούτε καν το χιούμορ δεν του έλειψε. Και τι να πει κανείς για την περηφάνια που του έδινε η ιδιότητα του μέλους του ΚΚΕ - με το ΚΚΕ συνδέθηκε περίπου δεκαεφτά χρονών, στις αρχές της δεκαετίας του '30 και επανασυνδέθηκε μετά την οριστική επιστροφή του από τις ΗΠΑ (δεκαετία του '80). Και πώς να μην πει κανείς για τον έρωτα και την ευγνωμοσύνη του για τη συντρόφισσά του, Μπέτυ Βαλάση. Για τα «ερωτικά γραμματάκια» που της έγραφε;

Ο Τίτος Βανδής, ο ΕΑΜίτης, ο κομμουνιστής, ο σπουδαίος ηθοποιός που υπερέβη τα σύνορα του ελληνικού θεάτρου και κινηματογράφου και έγινε διεθνής, ονομαστός στο Μπροντγουέι και στο Χόλιγουντ, πέρασε στην ιστορία των αγώνων του λαού μας και του σύγχρονου πολιτισμού μας. Σε όποιους τον γνώριζαν και τον αγαπούσαν «κληροδότησε» σαν παντοτινή ανάμνηση τη γελαστή, γοητευτική, αξιαγάπητη μορφή του, το αστείρευτο χιούμορ του, τη λατρεία του για τη «μοναδική γυναίκα της ζωής του», Μπέτυ Βαλάση, η οποία του πρόσφερε απλόχερη αγάπη, άγρυπνη τρυφερότητα και έγινε «ασπίδα» και «προστάτιδα θεά» του στον τελευταίο αγώνα.

Χαράματα της Κυριακής ξύπνησε η Μπέτυ Βαλάση, ώστε να ετοιμαστεί και να πάει τα καθημερινά αναγκαία στο νοσοκομείο, όπου για πολλοστή φορά τους τελευταίους μήνες μπαινόβγαινε ο λατρεμένος της και μετά να πάει στο Εθνικό Θέατρο για πρόβα στο έργο «Το φάντασμα του Ραμόν Νοβάρο». Η Μπέτυ Βαλάση έφτασε στο νοσοκομείο στις 8.15πμ. Το κακό είχε φτάσει ελάχιστα λεπτά της ώρας πριν από εκείνη.

Το βαθμό της οδύνης της όταν αντίκρισε κλειστά για πάντα τα μάτια τον μάθαμε στο σπίτι της, από μια αποκλειστική νοσοκόμα. Η οδύνη για το χαμό του «κυρίευε» όλη την Κυριακή το σπίτι τους. Κυρίευε και τους συγγενείς, τους δεκάδες φίλους, συντρόφους, συναδέλφους, που βουρκωμένοι συλλυπούνταν την Μπέτυ Βαλάση και «μετρούσαν» τη μεγάλη, πολύπλευρη απώλεια από το χαμό αυτού του τελευταίου μεγάλου μιας αληθινά πολύ μεγάλης γενιάς του αγώνα και της τέχνης. Υπήρχε όμως και μια χαρά μέσα στο πικραμένο σπίτι. Ο εγγονός του Τίτου Βανδή, ο μόλις δεκαπέντε ημερών νέος Τίτος, κοιμόταν σε ένα δωμάτιο. «Θα κρατήσω για να περιμένω τη γέννηση του Τιτούλη», έλεγε ο παππούς του. Το 'πε και το 'κανε. Πρόλαβε να δει τον Τιτούλη στο σπίτι, πριν ξαναμπεί στο νοσοκομείο για στερνή φορά...

Συλλυπητήρια φορέων

«Εφυγε από τη ζωή ένας μεγάλος καλλιτέχνης, που συμπορεύτηκε με το εργατικό λαϊκό κίνημα της πατρίδας μας», αναφέρει, σε ανακοίνωσή της, η Εκτελεστική Γραμματεία του ΠΑΜΕ, αποχαιρετώντας τον «σύντροφο, που θα μείνει πάντα στη σκέψη μας ως σεμνός αγωνιστής του λαού μας».

«Ο Τίτος Βανδής», σημειώνει ανακοίνωση της ΕΕΔΥΕ, «υπήρξε εξαίρετος καλλιτέχνης, ηθοποιός, σπουδαίος πνευματικός άνθρωπος, πρωτοπόρος στους αγώνες του λαού μας για δημοκρατία και κοινωνική δικαιοσύνη. Ηταν πάντοτε παρών στους μεγάλους αντιιμπεριαλιστικούς αγώνες του φιλειρηνικού κινήματος και για μεγάλο διάστημα διατέλεσε πρόεδρος της Επιτροπής Ειρήνης Διανοουμένων - Καλλιτεχνών και μέλος του Εθνικού Συμβουλίου της ΕΕΔΥΕ. Θα ζει στη μνήμη μας και στους καθημερινούς μας αγώνες με το παράδειγμά του σαν καλλιτέχνη - πνευματικού ανθρώπου στην υπηρεσία του λαού».
Τη θλίψη του για το θάνατο του Τίτου Βανδή, «που τίμησε σε όλη του τη ζωή την τέχνη του ηθοποιού στην Ελλάδα και στο εξωτερικό», εξέφρασε ο υπουργός Πολιτισμού, Ε. Βενιζέλος.
«Με την τέχνη του, ο Τίτος Βανδής όχι μόνο ανύψωσε το θέατρο, αλλά και διαπαιδαγώγησε πολλές γενιές στα ιδανικά της αγωνιστικότητας και της ανθρωπιάς», αναφέρεται σε ανακοίνωση της ΕΕ της ΑΔΕΔΥ.
Με ψήφισμά του, το ΚΘΒΕ αποφάσισε να τηρηθεί αύριο ενός λεπτού σιγή στις σκηνές του, τιμώντας τη μνήμη του Τ. Βανδή, ο οποίος «με το σπάνιο ταλέντο του, τη σημαντική διεθνή καλλιτεχνική πορεία του, την πολύπλευρη, δυναμική προσωπικότητά του και το ξεχωριστό του ήθος τίμησε με τη συνεργασία του το ΚΘΒΕ από το 1987 έως το 1990».

Παρουσίες - στεφάνια

Από μέρους του ΚΚΕ παραβρέθηκαν: Ο Επίτιμος Πρόεδρός του, Χαρίλαος Φλωράκης, η ΓΓ της ΚΕ, Αλέκα Παπαρήγα, τα μέλη του ΠΓ Δ. Γόντικας, Σ. Χαλβατζής, Θ. Τζιαντζής, Κ. Παρασκευάς και Δ. Κουτσούμπας, πολυμελής αντιπροσωπεία της ΚΕ του ΚΚΕ, ο Γραμματέας του ΚΣ της ΚΝΕ Θ. Γκιώνης και μέλη του Γραφείου του ΚΣ της Οργάνωσης.

Μεταξύ άλλων παραβρέθηκαν: Βύρων Πολύδωρας, Γ. Θεοδοσιάδης, Λ. Τριβιζάς, Ν. Απέργης, Ολυμπία Παπαδούκα, Λ. Γεωργακόπουλος, Ι. Καρατζαφέρη, Μπ. Ασημακοπούλου, Δ. Χρονόπουλος, Ευ. Μαχαίρας, Μ. Κασσόλας, Α.Παναγιωταρέα, Κ. Ρόκος, Ζ.Βαλάση, Ν. Κούνδουρος, Γ. Πάτσας, Γ. Διαμαντόπουλος, Τ. Τσανακλίδου, Ε. Μελά, Μ. Ζαχαρίας, Β. Λειβαδάς, Σμ. Γιούλη, Γ. Μπέζος, Γ. Ιορδανίδης, Δ. Νικολαΐδης, Τάσος Ζωγράφος, Κ. Μπάκας, Γ. Βέη, Β. Κρούσκα, Ν. Κούρκουλος, Εμμ. Παυλίδου, Γ. Βογιατζής, Ε. Ροδίτη, Μ. Ριάλδη, Γ. Τσαπόγας, Ζυλ Ντασσέν, Ν. Καραντηνός, Π. Φιλιππίδης, Σ. Καλογήρου, Γ. Ιορδανίδης, Ντ. Κώνστα, Κ. Αρσένη, Ντ. Μπαλτσαβιά, Ν. Τσαλίκη, Δ. Καμπερίδης, Γ. Κοτανίδης, Γ. Κατσιμπάρδης, αντιπροσωπεία της ΟΓΕ.

Στεφάνια έστειλαν: ΚΕ του ΚΚΕ, ΚΣ της ΚΝΕ, «Ριζοσπάστης», Αχτίδα Καλλιτεχνών του ΚΚΕ, Ε. Βενιζέλος (Υπουργός Πολιτισμού), Κ. Καραμανλής (πρόεδρος της ΝΔ), Θ. Ρουσόπουλος (γραφείο Τύπου ΝΔ), Ντ. Μπακογιάννη (δήμαρχος Αθηναίων), Κ. Λαλιώτης (ΓΓ του ΠΑΣΟΚ), ΚΘΒΕ, Ενωση Συνταξιούχων Ηθοποιών, ΠΟΘΑ, Β. Κολοβός, Ν. Κούρκουλος, Εθνικό Θέατρο, Επιτροπή Ειρήνης Κοκκινιάς, Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, ΠΟΔΑ, Τ. Χυτήρης, Στ. Μπενετάτος (δήμαρχος Νίκαιας), ΔΣ δήμου Νίκαιας, Καραγιάννης - Καρατζόπουλος, ΔΗΠΕΘΕ Καβάλας, Ελληνικό Κέντρο Κινηματογράφου, Δήμος Νεοκαισαρείας Κατερίνης, Εταιρεία Ελλήνων Θεατρικών Συγγραφέων, ΣΕΗ, ΤΑΣΕΗ,, ΕΕΔΥΕ, «Διόνυσος» (ΣΕΗ), γνωστοί καλλιτέχνες, κ.ά.