«Ο πόλεμος στα Βασιλικά». Μια μάχη που ζωγράφισε ο ζωγράφος Παναγιώτης Ζωγράφος, καθ' υπαγόρευση του Μακρυγιάννη

Είμαστε στα 1944. Ο λαός μας - οι ένοπλοι ΕΛΑΣίτες και οι άοπλοι ΕΑΜίτες σε βουνά, χωριά και πόλεις - δίνει και συνεχώς κερδίζει τον υπέρ πάντων αγώνα για να λευτερώσει την πατρίδα από το χιτλερικό τέρας, προς λύπη, βέβαια, του γερμανογέννητου Παλατιού. Ενας φοιτητής της Φιλοσοφικής Σχολής Αθηνών, μέλος της ΕΠΟΝ, ο οποίος, πριν το 1944, είχε πάρει το «βάπτισμα» του δημοσιογραφικού «πυρός» στη «Νεανική Φωνή» της ΕΠΟΝ και στην «Ελεύθερη Ελλάδα» (όργανο της ΚΕ του ΕΑΜ) και ο οποίος από το 1939 εργαζόταν στα Γενικά Αρχεία του Κράτους (αρχικά ως κλητήρας γ΄ τάξεως και από το 1940, μετά από διαγωνισμό, με το βαθμό του ταξινόμου), φέρνει στο «φως» ένα άγνωστο έγγραφο των Γενικών Αρχείων του Κράτους (ΓΑΚ), το οποίο αφορούσε στον Γεώργιο Λεβέντη.

Ο νέος αυτός ήταν ο σημερινός παλαίμαχος δημοσιογράφος Νίκος Καραντηνός, ο οποίος στα 1944 δημοσιεύει στο διεθνούς κύρους, δίγλωσσο (ελληνογερμανικό) επιστημονικό περιοδικό «BYZADINISCH - NEUGRIECHISCHE JAHBUHER», το οποίο εξέδιδε ο διακεκριμένος καθηγητής του στη Φιλοσοφική του Πανεπιστημίου Αθηνών, Νίκος Α. Βέης, μια μελέτη του, με τίτλο «ΑΝΕΚΔΟΤΟΣ ΕΚΘΕΣΙΣ ΤΟΥ ΦΙΛΙΚΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΛΕΒΕΝΤΗ "Περί μέρους των πράξεων και θυσιών" αυτού». Η μελέτη του Νίκου Καραντηνού αφορούσε σε ένα αθησαύριστο ντοκουμέντο των ΓΑΚ, το οποίο ο ίδιος εντόπισε και ταξινόμησε, ως εργαζόμενος στα ΓΑΚ.

Πριν παρουσιάσουμε αυτό το ντοκουμέντο - για να υπογραμμίσουμε την επιστημονική και πατριωτική σημασία της μελέτης αυτής και της δημοσίευσής της «κάτω από τη μύτη» του κατακτητή - θα αναφέρουμε συνοπτικά μερικά στοιχεία για τον διεθνώς καταξιωμένο, βαθύτατα προοδευτικό δάσκαλο Νίκο Βέη, και για τη θητεία του Νίκου Καραντηνού στα ΓΑΚ.

Κατά μαρτυρία του Ν. Καραντηνού, ο Νίκος Βέης ήρθε στην Ελλάδα προπολεμικά, από το Βερολίνο, μαζί με τους καθηγητές Ιωακείμογλου και Καραθεοδωρή, για να ενισχύσει το δυναμικό του Πανεπιστημίου Αθηνών. Δίδασκε Βυζαντινή και Νεοελληνική Φιλολογία. Η διδασκαλία του διακρινόταν για το εύρος και τον πλούτο των ιστορικο-φιλολογικών γνώσεών του και με την παρουσίαση φιλολογικών κειμένων. Κατά τη μεταξική δικτατορία τα μαθήματά του αποτελούσαν αντιφασιστική «εστία». Καθώς ήταν απογευματινά συγκέντρωναν όχι μόνο πολλούς φοιτητές του (μεταξύ των οποίων οι Δημήτρης Μυράτ, Μιράντα Μυράτ, Αθηνά Καλογεροπούλου, Νάνος Βαλαωρίτης, Λ. Βρανούσης, Ελευθέριος Πλατής, Β. Σκουβαράς), αλλά και καλλιτέχνες και διανοούμενους. Στα πλούσια, θεματολογικώς, μαθήματά του περιλαμβάνονταν και τα εξής: «Δημοτικά Τραγούδια», «Ο Ρήγας», «Τα σολωμικά», «Ο Κάλβος», «Ο ακριτικός κύκλος». Ιδιαίτερα σημαντική ήταν η θεματολογία των μαθημάτων του στην κατοχή, «καθώς ο στίχος του Σολωμού για το Μεσολόγγι ή του "Θούριου" του Ρήγα "απαντούσε" στον ήχο της γερμανικής μπότας που διάβαινε στο πεζοδρόμιο», όπως μας είπε ο Νίκος Καραντηνός.

Ο Ν. Βέης (πέθανε το 1958) συνεβρέθηκε με τους ΕΑΜίτες φοιτητές του και στη γιορταστική ώρα της απελευθέρωσης (12/10/ 1944), στο Συνέδριο της ΕΠΟΝ και της συμπαραστάθηκε στις διώξεις της.

Ο Νίκος Καραντηνός εργάστηκε στα ΓΑΚ μέχρι το 1945. Συμμετείχε στην έρευνα και ταξινόμηση του Αρχείου του Ιερού Αγώνα και του Καποδιστριακού Αρχείου. Σε αυτά τα Αρχεία, ο Ν. Καραντηνός εντόπισε και ταξινόμησε αρκετά ενδιαφέροντα, ανέκδοτα έγγραφα, τα οποία δεν είχε εντοπίσει ο Γιάννης Βλαχογιάννης, ο κύριος ερευνητής των ΓΑΚ - ο οποίος τα σημάδευε γράφοντας με μολύβι faber, επάνω αριστερά τη λέξη «αντεγρ.».

Τα έγγραφα που εντόπισε ο Ν. Καραντηνός ήταν τα εξής: 1) Εκθεση του φιλικού Γ. Λεβέντη. 2) Η προστασία των αρχαιοτήτων στον Αγώνα και τα χρόνια του Καποδίστρια. 3) Το θέατρο στη Σύρα. 4) Η εκστρατεία του Κριεζώτη στη Συρία κ.ά.

Το τεύχος του περιοδικού «Βυζαντινά και Νεοελληνικά Χρονικά» του Ν. Βέη, στο οποίο δημοσιεύθηκε η μελέτη του Ν. Καραντηνού

Και σε υποσημείωσή του, ο Ν. Βέης αναφέρει: «Κατά τον Νικ. Καραντηνόν η μοναδική βιογραφία του Γ. Λεβέντη είναι η δημοσιευθείσα υπό της θυγατρός αυτού Χαρίκλειας επί τη βάση σημειωμάτων του Φιλικού εις την εφημερίδα "Ελπίς" 17,24,31 Αυγούστου 1865, αρ. φύλλ. 1316, 1317, 1318, συν. βλ. "Κλειώ" Τεργέστης, τόμ. Ε΄, σελ. 215, 30/11 Αυγουσ. 1865. Αναδημοσιεύεται υπό του Α. Γούδα, "Βίοι Παράλληλοι" (Αθήναι 1872) τομ. Ε΄, σελ. 121-144».

Καθώς η μελέτη του Ν. Καραντηνού είναι εκτενής και στην καθαρεύουσα, θα αναφερθούμε στο περιεχόμενό της συνοπτικά και στην καθομιλουμένη. Ο Ν. Καραντηνός αρχίζει τη μελέτη του διηγούμενος μεταξύ άλλων: «Προ ενός περίπου έτους ήρχισα την έρευναν του εν τοις Γενικοίς Αρχείοις του Κράτους αποκειμένου, αταξινομήτου εισέτι, αρχείου του Ανακτοβουλίου του Βασιλέως Οθωνος. Σκοπός της ερεύνης ταύτης ήτο η αναζήτησις στοιχείων αφορώντων εις την δράσιν των Φιλελλήνων των κατελθόντων εις την Ελλάδα και αγωνισθέντων υπέρ της ανεξαρτησίας αυτής».

Οπως επισημαίνει ο μελετητής, η «Εκθεση» του Γ. Λεβέντη προς τον Οθωνα γράφτηκε από άλλον, ως αίτηση, σε φύλλο με χαρτόσημο των 25 λεπτών, αλλά έφερε την ιδιόγραφη υπογραφή του Λεβέντη. Ο φιλικός, δύο χρόνια πριν πεθάνει από την ανέχεια, υπέβαλε αυτή την έκθεση-αίτηση, μετά από ερώτημα του βασιλιά προς τον Λεβέντη και σε άλλους πρωταγωνιστές της Επανάστασης, οι οποίοι αντιμετώπιζαν «μεγίστας οικονομικάς δυσχερείας», για το ποια ήταν η επαναστατική τους δράση. Ο Ν. Καραντηνός σχολίαζε, εμμέσως, την αδιαφορία του παλατιού για τη δυστυχία του Λεβέντη, αλλά και τη δυσφορία του, επειδή ο Λεβέντης προσπάθησε να μυήσει στη Φιλική Εταιρία τον Καραγεώργη της Σερβίας. Δυσφορία, που το Παλάτι εξέφρασε γράφοντας σε σημείωμα που συνόδευε την «Εκθεση» του Λεβέντη: «(...) το περιεργότερον μέρος της αναφοράς του, είναι ο τρόπος της μεταβάσεως του διαβοήτου Καρά-Γεώργη Σέρβου από Βεσσαραβίαν διά της Αουστρίας εις Σερβίαν, χωρίς να γνωσθή από τας Αουστριακάς αρχάς» (!).

Ο Ν. Καραντηνός χαρακτηρίζει «πολύτιμη» την «Εκθεση» του Λεβέντη, καθώς περιέχει πληροφορίες για τις δαπάνες και τις θυσίες του για την προετοιμασία της Επανάστασης, γεγονός που σημείωνε και ο Ιωάννης Φιλήμων στον ονομαστικό κατάλογο των Φιλικών. Δίπλα στο όνομα του Λεβέντη, ο Φιλήμων σημειώνει: «Αι χρηματικοί θυσίαι αυτού μεγάλαι».

Ο μελετητής επισημαίνει ότι ο Λεβέντης, μετά την απελευθέρωση, υπηρέτησε σε διάφορες διοικητικές και διπλωματικές θέσεις, «ουδέποτε όμως ανήλθεν εις τα ανώτατα της Πολιτείας αξιώματα», παρότι είχε τα προσόντα. Να σημειώσουμε ότι ο Λεβέντης το Μάη του 1833 διορίζεται έπαρχος Μήλου και τον Αύγουστο έπαρχος Τήνου. Τον Ιούνιο του 1838 από διοικητής Κυλλήνης μετατίθεται στη διοίκηση Σπάρτης. Με ΒΔ (15/8/1839) του απονέμεται ο Χρυσός Σταυρός των Ιπποτών. Το 1840 διορίζεται διοικητής Αττικής. Με ΒΔ (1841) διορίζεται πρόξενος της Ελλάδας στην Ηπειρο και Αλβανία (έδρα η Πρέβεζα). Το 1842 μετατίθεται στην Κωνσταντινούπολη, από όπου ανακαλείται (αρχές του 1844). Διορίζεται πρόξενος της Ελλάδας στη Μολδοβλαχία, αλλά ανεξήγητα δε στέλνεται στην υπηρεσία του, με αποτέλεσμα να πεινάσει η οικογένειά του...

Ο Ν. Καραντηνός κλείνει τη μελέτη του τονίζοντας: «Ισως το σπουδαιότερον του Φιλικού προσόν ήτο η τιμιότης και η απέραντος φιλοπατρία. Πράγματι υπό των αισθημάτων τούτων εμφορούμενος, ευρέθη εις την ανάγκην να αντιταχθή και εις αυτόν ακόμη τον Βασιλέα. Διά τούτο και εστερήθη ενωρίς της ευνοίας αυτού».