Επιθυμία της ήταν, και έγινε σεβαστή, από τη θετή της κόρη: Ο θάνατός της να μαθευτεί μετά την κηδεία της. Προφανώς για να μη βρεθεί κανείς από τους ομοτέχνους της μπροστά στο θλιβερό καθήκον να τη συνοδεύσει στη «στερνή κατοικιά» της, όπως θα 'λεγε ο μέγας μεταφραστής των αρχαίων τραγικών Ιωάννης Γρυπάρης, με το λόγο του οποίου είχε «θραφεί» η αλησμόνητη ηθοποιός Ελένη Ζαφειρίου. Παράξενη, σπανιότατη και πολύ πικρή μοιάζει αυτή η επιθυμία της. Ισως «πηγάζει» από τον απύθμενο υπαρξιακό καημό και ψυχικό της πόνο. Δε γνώρισε τη «φύτρα» της. Γεννημένη το 1916, νόθα, έκθετη, μικρό παιδάκι ακόμα, την περιμάζεψε μια ηθοποιός, περιοδεύοντος «μπουλουκιού» στη Λάρισα, η Κυριακούλα Ζαφειρίου, η οποία είχε και ένα δικό της γιο. Η ψυχομάνα της την υιοθέτησε και την έκανε μέλος του «μπουλουκιού». Ετσι, εντεκάχρονη ακόμα, το 1927, η Ελένη Ζαφειρίου, έγινε μέλος του Σωματείου Ελλήνων Ηθοποιών, καθώς τότε ακόμα δεν είχε υπήρχε ο θεσμός των σπουδών σε σχολή και της «Αδείας Ασκήσεως Επαγγέλματος Ηθοποιού» ως προϋπόθεσης για την εγγραφή στο ΣΕΗ.

Η ψυχομάνα της, της στάθηκε αληθινή μάνα, και σ' αυτήν αναφέρεται το μόνο βιβλίο της Ελένης Ζαφειρίου «Τι να σου πρωτοθυμηθώ, βρε μάνα» (εκδόσεις «Πανός»). «Η μάνα μου ήταν μια ξένη γυναίκα που με μεγάλωσε. Με πόνεσε πιο πολύ κι από το παιδί της, που έπαιζε κι αυτός στα μπουλούκια, για να με μεταφέρει στην Αθήνα και να με σπουδάσει. Τη θυμάμαι με στοργή, αγάπη και πόνο», έγραψε στο βιβλίο της η Ε. Ζαφειρίου.

Η Ελένη Ζαφειρίου σπούδασε στη Σχολή του Εθνικού Θεάτρου, στο οποίο έπαιζε από το 1936 έως το 1943, αλλά και στα χρόνια 1955 - 1978, μικρούς και δεύτερους ρόλους σε κλασικά έργα αλλά και στο αρχαίο δράμα. Στα μεσοδιαστήματα, αυτή η ικανή, σεμνή, αφοσιωμένη «εργάτρια» της θεατρικής τέχνης δούλεψε και σε ιδιωτικούς θιάσους (Χατζίκου, Μανωλίδου - Παππά, Μερκούρη, Λαμπέτη - Χορν, κ.α.). Από τη δεκαετία του 1950 και εντεύθεν έπαιξε σε 150 περίπου ταινίες, διαπρέποντας ιδιαίτερα σε δραματικούς ρόλους φτωχών και χαροκαμένων μανάδων. Ο καημός για την πραγματική της μάνα που δε γνώρισε και η ανθρωπιά της ψυχομάνας της έγιναν το μεγάλο «σχολειό» της για τους ρόλους των μανάδων που υποδύθηκε, αλλά και πικραμένων, μοναχικών, φτωχών, ανύπαντρων γυναικών σε θεατρικά έργα. Σπουδαία και χαρακτηριστική του πικραμένου και θλιμμένου ψυχισμού της ήταν η ερμηνεία της στη Ρεβέκκα, τη νόθα, μοναχική, ανύπαντρη υπηρέτρια στους ιψενικούς «Βρικόλακες».

Η Ελένη Ζαφειρίου ήταν τόσο αληθινή στις κινηματογραφικές μάνες και παραμάνες που έπλασε, που «σημαδεύτηκε» ως η «μάνα» του ελληνικού κινηματογράφου.

Η τελευταία θεατρική της εμφάνιση, δίπλα στον Θύμιο Καρακατσάνη, έγινε το 1992, στο έργο του Γιώργου Αρμένη «Βασικά με λεν Θανάση».

Σε ηλικία 73 ετών, λόγω πνευμονικού οιδήματος, «έφυγε» προχτές ο πολύ καλός και σεμνός ηθοποιός, ένας φύσει ευγενικός, γλυκός, αταλάντευτα αριστερός άνθρωπος - ευθαρσώς δήλωνε «οπαδός και ψηφοφόρος του ΚΚΕ»- Τώνης Γιακωβάκης.

Ο Τ. Γιακωβάκης γεννήθηκε το 1931 στην Κωνσταντινούπολη. Η σχέση του με το θέατρο, όπως και της Ε. Ζαφειρίου, άρχισε σε μικρή ηλικία, με τον ερασιτεχνικό θίασο των Ελλήνων στη συνοικία Ταταύλα της Πόλης. Μετά από λίγο καιρό, έπαιξε με τον περιοδεύοντα στην Πόλη θίασο της Κατερίνας Ανδρεάδη, στο σαιξπηρικό «Εμπορο της Βενετιάς», με πρωταγωνιστή τον Αιμίλιο Βεάκη. Αργότερα ο Τ. Γιακωβάκης ήρθε στην Αθήνα και σπούδασε στη Σχολή του Εθνικού Θεάτρου, όπου το 1960 έκανε την πρώτη του επαγγελματική εμφάνιση.

Ακολούθησαν συνεργασίες του με πολλούς ιδιωτικούς θιάσους, με το ΚΘΒΕ, αλλά και ξανά στο Εθνικό Θέατρο. Στο ενεργητικό του είχε και κινηματογραφικές ταινίες («Απουσίες», «Αγρίμι», «Ηθελε να γίνει βασιλιάς», «Δεξιότερα της Δεξιάς», κ.ά.), αλλά και ραδιοφωνικές εκπομπές και τηλεοπτικές σειρές («Ορκιστείτε παρακαλώ», «Οι τελευταίοι εγγονοί», «Τμήμα Ηθών», «Το τρίτο στεφάνι», κ.ά.), ενώ αγαπούσε και ασχολούνταν με τη λογοτεχνία (έγραφε διηγήματα) και τη ζωγραφική.

Συλλυπητήρια για το θάνατο και των δύο ηθοποιών εξέφρασαν η αναπληρωτής υπουργός Πολιτισμού, Φ. Πάλλη - Πετραλιά, ο υφυπουργός Πολιτισμού, Π. Τατούλης και ο γενικός γραμματέας του ΥΠΠΟ, Χρ. Ζαχόπουλος.

Η ελληνική συμμετοχή στην 26η Μπιενάλε του Σάο Πάολο (25/9 - 19/12), που έχει θέμα «Territorio Livre - Λαθρέμποροι εικόνων σε μια ελεύθερη περιοχή» παρουσιάστηκε χτες στο ΥΠΠΟ, το οποίο οργανώνει την εθνική εκπροσώπηση, με επίτροπο την ιστορικό Τέχνης Ειρήνη Σαββανή.

Την Ελλάδα θα εκπροσωπήσει ο καλλιτέχνης Χάρης Κοντοσφύρης, με το έργο του «Αθήνα - Πεκίνο». Πρόκειται για μια εικαστική σύνθεση 180 τ.μ., αποτελούμενη από δύο ενότητες. Η πρώτη φέρει την ονομασία «Κιβωτός του Απόδημου» και αποτελείται από την αναπαράσταση μιας παραδοσιακής κινέζικης παγόδας, «ένα αρχιτεκτονικό τοπίο στο ύψος του οπτικού ορίζοντα του θεατή». Η δεύτερη ονομάζεται «Καρδιά του σκότους», όπου απεικονίζονται ξένοι απόδημοι σε φυσικό μέγεθος «σαν ζωντανές σκιές». Στη σύνθεση συνεργάστηκαν ο Ελληνογερμανός μουσικός Βασίλης Κόκκας και ο Ελληνοαμερικανός ποιητής Παναγιώτης Μποσνάκης.

Η Ειρήνη Σαββανή είπε ο πρωτότυπος τίτλος στα πορτογαλικά είναι μόνο το «Territorio Livre» («ελεύθερη περιοχή») και σύμφωνα με το σκεπτικό του Alfons Hug, του καλλιτεχνικού διευθυντή της Μπιενάλε, «είναι μια ελεύθερη περιοχή, η οποία δεν περιορίζεται από πολιτικές συγκυρίες, από κοινωνικές σκοπιμότητες, από οικονομικές σκοπιμότητες. Είναι μια ελεύθερη περιοχή, όπου κυριαρχεί κυρίως η αισθητική ελευθερία. Με βάση αυτές τις συντεταγμένες, καλεί τους καλλιτέχνες απ' όλο τον κόσμο, να δράσουν ως πραγματικοί διαπολιτισμικοί "λαθρέμποροι". Δηλαδή, να δουν, να συνειδητοποιήσουν το γεγονός ότι η πολυπολιτισμικότητα είναι πια ένα παγκόσμιο φαινόμενο, που αφορά όλους μας και οι καλλιτέχνες με τις ευαίσθητες κεραίες τους, μπορούν να δουν κάτω από την επιφάνεια των πραγμάτων, τις νέες καταστάσεις των πραγμάτων, έτσι όπως διαμορφώνονται μέσα από τις επιρροές των πολιτισμών. Ετσι, λοιπόν, να εισαγάγουν λάθρα κρυφά στοιχεία νέων πολιτισμών».

Να σημειώσουμε εδώ, πάντως, ότι «αισθητική ελευθερία» έξω από το κοινωνικό γίγνεσθαι είναι παλιά και γνωστή αστική αντίληψη για την τέχνη και το ρόλο της. Οσο για τον όρο «πολυπολιτισμικότητα» (ταξινομημένος μόνο στο επίπεδο του κυρίαρχου πολιτικού λόγου) θυμίζουμε ότι ανήκει στο ιδεολογικό «οπλοστάσιο» των θεωρητικών της «παγκοσμιοποίησης» που δεν είναι παρά η «διαθλασμένη» εικόνα του ιμπεριαλισμού.