Η λογική του κέρδους, που βάζει στο περιθώριο τις ανθρώπινες ανάγκες των ψυχικά πασχόντων και των οικογενειών τους, η καθαρή διαφοροποίηση των ασθενών ανάλογα με το πόσο αντέχει η τσέπη τους, αλλά και το «στύψιμο» των εργαζομένων για να παράγουν περισσότερα κέρδη, είναι η κατάσταση που επικρατεί και στις ιδιωτικές ψυχιατρικές κλινικές, όπως την περιέγραψε στο «Ρ» η Βάσω Μουκάνου, κοινωνική λειτουργός.

Η Βάσω δουλεύει εδώ και τρία χρόνια σε ιδιωτική νευροψυχιατρική κλινική στην Πεντέλη, αλλά, όπως εξηγεί, η κατάσταση με ελάχιστες διαφοροποιήσεις είναι ίδια σε όλες τις ιδιωτικές κλινικές. Σήμερα στην Αττική λειτουργούν 12 ιδιωτικές ψυχιατρικές κλινικές, όπου νοσηλεύονται - σύμφωνα με στοιχεία της Νομαρχίας Αθηνών - περίπου 1.500 ψυχικά πάσχοντες. Μέσα στο 2005 δυο κλινικές, η Νευροψυχιατρική Κλινική του Βλαστού, που νοσήλευε 200 ασθενείς, και η κλινική Σαλπετιέρη στη Μεταμόρφωση, με 70 ασθενείς, έκλεισαν αιφνιδιαστικά με αποφάσεις των διοικήσεών τους.

«Οι περισσότερες κλινικές λειτουργούν για πάρα πολλά χρόνια, ίσως και τρεις δεκαετίες και φαινομενικά, απ' τα κτίριά τους, νομίζει κανείς ότι οι συνθήκες εκεί είναι καλές. Αυτή όμως είναι η βιτρίνα, γιατί το φαινομενικό μετράει ψυχολογικά και στην οικογένεια που δε θέλει να βάλει τον άνθρωπό της σε ένα "αχούρι"», εξηγεί η Β. Μουκάνου. «Ομως - συνεχίζει - όλες οι κλινικές λειτουργούν με τη λογική του κέρδους και του ελάχιστου κόστους και αυτό μεταφράζεται σε μειωμένο και κακοπληρωμένο προσωπικό, στο φαγητό, αλλά και στη θεραπεία που τελικά παρέχεται στους ασθενείς».

«Ο μόνος έλεγχος που γίνεται στις κλινικές είναι από τα ασφαλιστικά ταμεία και αφορά κυρίως στο διαχειριστικό μέρος. Κανείς δεν ελέγχει πώς ζούνε αυτοί οι άνθρωποι. Δεν υπάρχει ενιαία γραμμή για τη θεραπεία και αποκατάστασή τους. Και αν συμβεί κάποιο ατύχημα σε έναν ασθενή μπορεί να κουκουλωθεί. Και φυσικά αν κλείσει μια ιδιωτική κλινική, όπως έγινε στην περίπτωση του Βλαστού, οι οικογένειες τρέχουν και δε φτάνουν να βρουν κλινική για το συγγενή τους», συμπληρώνει.

«Στις ιδιωτικές κλινικές οι ασθενείς είναι αποθηκευμένοι, πολλοί από αυτούς και για 30 χρόνια, χωρίς να τους παρέχονται οι κατάλληλες θεραπευτικές και υποστηριχτικές υπηρεσίες και έτσι η αντιμετώπισή τους - με δεδομένη και την έλλειψη εξειδικευμένου επιστημονικού προσωπικού - είναι κυρίως φαρμακευτική. Με αυτά τα δεδομένα οι ψυχιατρικές κλινικές είναι για τις φαρμακευτικές εταιρίες πεδίο δόξης λαμπρό. Οι ασθενείς στις κλινικές είναι χρόνιοι και έτσι "χρόνιο" είναι το κέρδος για τις φαρμακευτικές. Βέβαια και εδώ υπάρχει ταξική διαφοροποίηση, αφού ο ασθενής του ΙΚΑ έχει διαφορετική αντιμετώπιση από τον ασθενή που θα νοσηλευτεί στο μονόκλινο. Ο ασθενής του ΙΚΑ θα φάει το πιο φτηνό φαγητό, θα πάρει το φάρμακο που καλύπτει το ταμείο του, ενώ ο ασθενής που μένει στο μονόκλινο και έχει να πληρώσει θα πάρει, για παράδειγμα, το τελευταίας εξέλιξης φάρμακο για τη σχιζοφρένεια. Συνολικά οι συνθήκες διαβίωσης είναι διαφορετικές αφού οι θάλαμοι για τους ασφαλισμένους του ΙΚΑ είναι εξάκλινοι και οκτάκλινοι, συνήθως στο υπόγειο. Ετσι, όσοι έχουν να πληρώσουν εξασφαλίζουν για τους συγγενείς τους καλύτερα δωμάτια. Αλλά το κόστος για ένα μονόκλινο δωμάτιο είναι περίπου 200 ευρώ τη μέρα», επισημαίνει η Βάσω. Στο ίδιο πνεύμα υπογράμμισε ότι οι ασθενείς σε κρίση ή υποτροπή αντιμετωπίζονται ως εχθροί και η συνήθης μέθοδος είναι η απομόνωσή τους.

Με αυτά τα δεδομένα, και με την ιδιότητα της κοινωνικής λειτουργού, η Β. Μουκάνου καυτηριάζει το νομοσχέδιο του υπουργείου Υγείας που παραδίδει την απεξάρτηση στους ιδιώτες. «Εδώ και πάρα πολλά χρόνια οι τοξικομανείς και αλκοολικοί, που έχουν να πληρώσουν, απουσία άλλων δομών νοσηλεύονται κατά καιρούς σε ιδιωτικές ψυχιατρικές κλινικές, συνήθως με το πρόσχημα της συνύπαρξης ψυχικής νόσου. Αλλά στις κλινικές αυτές δεν υπάρχει ειδική μεθοδολογία για την αντιμετώπιση της τοξικοεξάρτησης και του αλκοολισμού και έτσι οι άνθρωποι αυτοί αντιμετωπίζονται, όπως και όλοι οι άλλοι, φαρμακευτικά», υπογραμμίζει.

«Στην Ελλάδα οι υπηρεσίες που υπάρχουν είναι σταγόνα στον ωκεανό των αναγκών και έτσι η λογική που επικρατεί είναι το "να μη σου τύχει". Στις ιδιωτικές κλινικές όσοι παίρνουν επίδομα απ' την Πρόνοια δε νοσηλεύονται γιατί το βάρος έχει μετακυλιστεί στην οικογένεια και στα Ταμεία. Και εκεί δε γίνονται εκπτώσεις. Για παράδειγμα, το ΝΑΤ καθυστερεί τις πληρωμές και οι κλινικάρχες διώχνουν αυτούς τους ασθενείς», εξηγεί.

«Οι κλινικές στο σύνολό τους λειτουργούν με ελάχιστο προσωπικό, στην ουσία στα όρια της ασφάλειας. Και αυτό το προσωπικό πρέπει να καλύψει τρεις βάρδιες και για δεκάδες ασθενείς. Μάλιστα, το περισσότερο προσωπικό δεν είναι ειδικευμένο, ξέρει τη δουλιά εμπειρικά. Και για έναν άνθρωπο που δεν έχει εκπαίδευση είναι δύσκολο να αντιμετωπίζει τις δυσκολίες και τη συναισθηματική φόρτιση της δουλιάς. Στις ψυχιατρικές κλινικές έχουμε υψηλά ποσοστά κατάθλιψης στο προσωπικό και αυτό είναι ένα μόνο απ' τα παραδείγματα της σωματικής και επαγγελματικής εξουθένωσης. Το τι ακριβώς συμβαίνει δεν καταγράφεται γιατί δεν υπάρχουν στις κλινικές γιατροί εργασίας», επισημαίνει η Βάσω αναφερόμενη στις εργασιακές σχέσεις στις κλινικές.

Και καταλήγει: «Για τους κλινικάρχες ο στόχος είναι το κέρδος. Ο ασθενής και η οικογένειά του είναι πελάτες και οι εργαζόμενοι εργαλείο για περισσότερα κέρδη. Και η εργοδοτική τρομοκρατία στο προσωπικό είναι μεγάλη, γιατί υπάρχει και ο φόβος της ανεργίας. Ο νοσηλευτής θα συμμετέχει στη διανομή του φαγητού, θα αλλάξει σεντόνια, θα κάνει μπάνιο τους ασθενείς. Το μόνο που βάζει εμπόδιο στην επέλαση των εργοδοτών είναι η παρέμβαση του Σωματείου Προσωπικού Ιδιωτικών Κλινικών και της ΟΣΝΙΕ. Σε όσες κλινικές δεν υπάρχει συλλογική δράση, συντονισμένη με τη δράση του Σωματείου, τα αποτελέσματα είναι επικίνδυνα και για τους εργαζόμενους και για τους ασθενείς».

Μερική απασχόληση, ευέλικτο ωράριο, συμβάσεις εργασίας στα όρια της φτώχειας, απολύσεις, συνεχής ανασφάλεια και εργοδοτική τρομοκρατία, απλήρωτη εργασία με πρόσχημα τον εθελοντισμό, είναι η πραγματικότητα που βιώνουν οι εργαζόμενοι στις δομές αποασυλοποίησης που λειτουργούν οι αστικές μη κερδοσκοπικές εταιρίες. Αλλά και οι απαραίτητες υπηρεσίες για τους ψυχικά πάσχοντες, συρρικνώνονται με τη μείωση των κονδυλίων που παίρνουν οι ιδιώτες, κυρίως από την Ευρωπαϊκή Ενωση.

Οι υπεύθυνοι των Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων που έχουν αναλάβει τα προγράμματα αποασυλοποίησης συμπεριφέρονται ως κλασικοί εργοδότες που προσπαθούν να μειώσουν το «μισθολογικό κόστος» του προσωπικού που απασχολούν, αλλά και αντιμετωπίζοντας τους ίδιους τους ψυχικά ασθενείς ως άψυχες, αριθμητικές μονάδες σε υπολογισμούς του κόστους από τη νοσηλεία τους μέχρι τα έξοδα κηδείας τους.

Για παράδειγμα, οι φορείς των δομών θέτουν ως θέμα να μην πληρώνουν τις αμοιβές εργασίας στα Νομικά Πρόσωπα Ιδιωτικού Δικαίου (ΝΠΙΔ) μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα γιατί είναι ψηλότερα από τις αμοιβές που προβλέπονται στο πρόγραμμα «Ψυχαργώς» και είναι: 1.350 ευρώ για το επιστημονικό προσωπικό, 1.100 για το νοσηλευτικό και 1.000 για το λοιπό βοηθητικό προσωπικό. Επίσης ζητούν να μην πληρώνουν νοσοκομειακά επιδόματα (20%).

Αυτή η δραματική κατάσταση στις δομές αποασυλοποίησης αποτυπώθηκε σε σύσκεψη που διοργάνωσε το Σωματείο Προσωπικού Ιδιωτικών Κλινικών, τον περασμένο Ιούνη, μετά την κινητοποίηση εργαζόμενων στην ειδική αγωγή και τους ξενώνες και γονέων και κηδεμόνων Ατόμων με Αναπηρίες (ΑμεΑ) στο υπουργείο Υγείας. Η σύσκεψη έγινε με στόχο τη συσπείρωση των εργαζόμενων του χώρου σε αγωνιστικό προσανατολισμό, για τη διασφάλιση των δικαιωμάτων των εργαζομένων, για να μη γίνει καμιά απόλυση, αλλά και με στόχο να περάσουν οι δομές της ψυχιατρικής μεταρρύθμισης εξ ολοκλήρου στην ευθύνη του κράτους και να καταργηθεί κάθε μορφή επιχειρηματικής δράσης στον ευαίσθητο χώρο.

Τις άθλιες εργασιακές συνθήκες που επικρατούν στις δομές αυτές περιέγραψαν στο «Ρ» η Αγγελική Σουλτανιά, πρόεδρος του ΔΣ του Σωματείου Προσωπικού Ιδιωτικών Κλινικών, αλλά και εργαζόμενοι με εμπειρία χρόνων στα οικοτροφεία των αστικών εταιριών.

Οπως εξηγούν οι εργαζόμενοι στις δομές αυτές «ανθούν» όλες οι ευέλικτες μορφές εργασίας και κάθε μορφής καταστρατήγηση δικαιωμάτων. Οι μισθοί του προσωπικού είναι οι χαμηλότεροι στο χώρο και είναι στην ευχέρεια της κάθε εταιρίας να δίνει όσα θέλει, με βάση το «μαξιλαράκι» της Κοινής Υπουργικής Απόφασης (ΚΥΑ) που υπογράφουν κάθε χρόνο οι υπουργοί Οικονομίας και Απασχόλησης για το προσωπικό που εργάζεται στα πάσης φύσεως ΝΠΙΔ μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα. Η ΚΥΑ μάλιστα προβλέπει μισθούς κατώτερους από αυτούς που υπογράφονται στη Συλλογική Σύμβαση Εργασίας (ΣΣΕ) της Ομοσπονδίας Συλλόγων Νοσηλευτικών Ιδρυμάτων Ελλάδας (ΟΣΝΙΕ).

Ετσι, για παράδειγμα, για το νοσηλευτικό προσωπικό ο μισθός από 1/7/2005 είναι μόλις 532,99 ευρώ, για τους φυσιοθεραπευτές είναι 636,46 ευρώ, ενώ με δεδομένο ότι οι επιστήμονες εργάζονται με μερική απασχόληση, μια κοινωνική λειτουργός με ημερήσια 4ωρη απασχόληση αμείβεται με 350 ευρώ το μήνα.

Χαρακτηριστικό είναι ότι η ΚΥΑ χωρίζει τους εργαζόμενους σε κατηγορίες, όπου για παράδειγμα στην 8η κατηγορία περιλαμβάνονται περισσότερες από 30 ειδικότητες και έτσι, οι περισσότεροι εργαζόμενοι «βαφτίζονται» από τους εργοδότες γενικών καθηκόντων, και μπορεί να δουλεύουν ως μάγειροι, καθαριστές, τεχνικοί ή οτιδήποτε άλλο. Αυτοί οι εργαζόμενοι πληρώνονται με τα λιγότερα χρήματα και μπορεί να κάνουν και δέκα διαφορετικές δουλιές. Η εταιρία αποφασίζει αν θα αναγνωρίσει προϋπηρεσία ή ακαδημαϊκά και άλλα διπλώματα. Και φυσικά έτσι ο μισθός πέφτει.

Στην πλειοψηφία τους οι κοινωνικοί λειτουργοί, οι εργοθεραπευτές και οι άλλοι επιστήμονες εργάζονται τετράωρα, με συμβάσεις ορισμένου χρόνου, με δελτίο παροχής υπηρεσιών και φυσικά οι διοικήσεις παίζουν με τις ώρες του προσωπικού όσο θέλουν, ενώ δεν υφίσταται καν η έννοια της υπερωρίας. Ακόμα γίνεται εσωτερική μετακίνηση από δομή σε δομή. Και ένας εργαζόμενος μπορεί να καλύπτει τρεις θέσεις και να δουλεύει δυο μέρες στη μια δομή και δυο στην άλλη.

Οπως εξηγούν οι εργαζόμενοι, πολλές από τις ανάγκες καλύπτονται από τους λεγόμενους εθελοντές, οι οποίοι στην πράξη τις περισσότερες φορές είναι εξειδικευμένοι επιστήμονες που δουλεύουν απλήρωτοι προσδοκώντας σε πρόσληψη. Ιδίως σε τομείς όπως οι κοινωνικοί λειτουργοί και οι ψυχολόγοι, όπου απαιτείται εμπειρία, αυτό είναι καθεστώς. Ολα αυτά όμως συγκαλύπτονται από την εργοδοτική τρομοκρατία και τις απειλές για απολύσεις, αφού οι δομές είναι διάσπαρτες και οι εργαζόμενοι δεν είναι συσπειρωμένοι. Μάλιστα η Ευρωπαϊκή Ενωση δεν έχει προβλέψει λεφτά για αποζημιώσεις προσωπικού και έτσι οι εργαζόμενοι εξαναγκάζονται από τους εργοδότες σε έξοδο και παραίτηση.

«Οι περικοπές που επέβαλε η κυβέρνηση μετακυλίστηκαν στους εργαζόμενους», επισημαίνει το Σωματείο. Ετσι, πολλές αστικές εταιρίες προχώρησαν σε περικοπή του προσωπικού και των απαραίτητων υπηρεσιών που προσφέρονται στους ψυχικά πάσχοντες, σε καθυστερήσεις πληρωμών, ενώ σε κάποιες περιπτώσεις επιβλήθηκε στους εργαζόμενους ακόμα και περικοπή των μισθών στο μισό!

«Η πραγματικότητα είναι ότι οι λεγόμενες αστικές εταιρίες βλέπουν τους ψυχικά πάσχοντες σαν "την κότα που κάνει το χρυσό αυγό". Και ας προσπαθούν να το "ντύσουν" επιστημονικά», υπογράμμισαν στο «Ρ» οι εργαζόμενοι των δομών. «Οι ασθενείς - εξηγούν - εξακολουθούν να είναι ιδρυματοποιημένοι σε μικρά άσυλα, μακριά από την κοινότητα ή σε διαμερίσματα στο κέντρο της Αθήνας. Και όσο τίθεται ζήτημα περικοπών και απολύσεων οι συνθήκες χειροτερεύουν. Ηδη στις δομές εργάζεται ένας μόνο εργαζόμενος τη νύχτα για δεκάδες ασθενείς».

«Η αποασυλοποίηση όπως έγινε εξαντλήθηκε στη μεταστέγαση των ψυχικά πασχόντων και στην ιδιωτικοποίηση των υπηρεσιών που έπρεπε να παρέχει το κράτος. Οταν οι εργοδότες υπέγραφαν τις συμβάσεις με ημερομηνία λήξης το ήξεραν ότι θα λήξουν τα προγράμματα, οι μόνοι που δεν το ήξεραν είναι οι εργαζόμενοι και οι οικογένειες των ασθενών. Η συνέχεια της χρηματοδότησης αυτών των δομών δεν έχει εξασφαλιστεί. Και έτσι, με δεδομένο ότι μαζί με την ιδιωτικοποίηση των δομών κλείνουν και τα δημόσια ψυχιατρεία, τι θα γίνουν οι ψυχικά πάσχοντες και ιδιαίτερα από τα φτωχά λαϊκά στρώματα; Είτε προχωρήσει η παράδοση των δομών στην Τοπική Αυτοδιοίκηση, είτε γίνει εξ ολοκλήρου ιδιωτικοποίησή τους, το αποτέλεσμα είναι το ίδιο: Το βάρος της φροντίδας πέφτει στην οικογένεια και οι ψυχικά πάσχοντες που δεν έχουν να πληρώσουν κινδυνεύουν να κοιμούνται κάτω από τις γέφυρες, όπως έγινε επί Ρίγκαν στην Αμερική», επισημαίνει η Αγγ. Σουλτανιά.