Το επεξηγηματικό μνημόνιο, από το πρώτο κιόλας άρθρο του, αναφέρεται σε «εγκλήματα που διαπράχτηκαν στο όνομα της κομμουνιστικής ιδεολογίας», τα οποία αναδεικνύουν «ως σοβαρό ζήτημα τη στάση απέναντι στους υπευθύνους και την πιθανή άσκηση διώξεων σε βάρος τους».

Στο δεύτερο άρθρο γίνεται αναφορά σε πρώην σοσιαλιστικές χώρες στις οποίες διεξήχθησαν συζητήσεις για το θέμα αυτό καθώς θεωρήθηκε «συστατικό στοιχείο μιας διαδικασίας με στόχο την αποδόμηση του προηγούμενου καθεστώτος και το πέρασμα στη δημοκρατία», και στο τέταρτο επικρίνονται το Συμβούλιο της Ευρώπης και κάθε άλλη διεθνής διακυβερνητική οργάνωση γιατί «δεν ανταποκρίθηκαν στο καθήκον για μια γενικευμένη αποτίμηση της κομμουνιστικής εξουσίας» και στην «ανάγκη για μια σοβαρή συζήτηση για τα εγκλήματα που διαπράχτηκαν στο όνομά της και της δημόσιας καταδίκης τους». Καθώς και για το ότι δεν έγινε καμία συζήτηση «για την ιδεολογία που ήταν στη ρίζα της τόσο μεγάλης τρομοκρατίας, μαζικής παραβίασης ανθρωπίνων δικαιωμάτων, που προκάλεσε το θάνατο εκατομμυρίων ανθρώπων και πολλά δεινά για ολόκληρα έθνη». Μάλιστα, εδώ επιχειρείται και η πρώτη εξίσωση του κομμουνισμού με το ναζισμό καθώς αναφέρεται ότι αντίθετα με τα παραπάνω «ένα άλλο ολοκληρωτικό καθεστώς, ο ναζισμός, αποτέλεσε αντικείμενο διερεύνησης, καταδικάστηκε διεθνώς».

Οι εμπνευστές του κειμένου αποδίδουν την απουσία διεθνούς καταδίκης στην επιθυμία διατήρησης καλών σχέσεων με χώρες που υπάρχουν σήμερα «στις οποίες η εξουσία βασίζεται στην κομμουνιστική ιδεολογία». Ακόμα στο ότι υπάρχουν «ενεργά πολιτικά πρόσωπα που είχαν υποστηρίξει κομμουνιστικά καθεστώτα», αλλά και στο ότι «σε μερικές ευρωπαϊκές χώρες υπάρχουν κομμουνιστικά κόμματα που δεν έχουν καταδικάσει ρητά τα εγκλήματα του κομμουνισμού». Ακόμα στο γεγονός πως «μερικά στοιχεία της κομμουνιστικής ιδεολογίας, όπως η ισότητα και η κοινωνική δικαιοσύνη, ασκούν έλξη σε ορισμένους πολιτικούς που φοβούνται ότι η καταδίκη των εγκλημάτων του κομμουνισμού θα ταυτιστεί με την καταδίκη της κομμουνιστικής ιδεολογίας».

Ο συγγραφέας σημειώνει με νόημα πως μια δημόσια συζήτηση και καταδίκη των «εγκλημάτων του κομμουνισμού» είναι επιπρόσθετα χρήσιμη γιατί σε ορισμένες χώρες είναι ζωντανό ακόμα ένα είδος νοσταλγίας για τον κομμουνισμό που «δημιουργεί κίνδυνο ο κομμουνισμός να κερδίσει την εξουσία». Επιπλέον, αναφέρει ότι και σήμερα «κομμουνιστικά καθεστώτα εξακολουθούν να υπάρχουν και συνεχίζονται τα εγκλήματα στο όνομα της κομμουνιστικής ιδεολογίας», κατά συνέπεια το Συμβούλιο της Ευρώπης που «υπερασπίζεται τα ανθρώπινα δικαιώματα δεν έχει το δικαίωμα να μένει αδιάφορο και να σιωπά». Τονίζει δε πως η καταδίκη «θα ενισχύσει την αξιοπιστία και τα επιχειρήματα της εσωτερικής αντιπολίτευσης» στις χώρες αυτές.

Ο συγγραφέας προτείνει να αξιοποιηθεί η 15η επέτειος της «πτώσης των κομμουνιστικών καθεστώτων για μια τέτοια πρωτοβουλία». Δεν παραλείπει να ευχαριστήσει τις εθνικές κοινοβουλευτικές αντιπροσωπείες χωρών όπως η Βουλγαρία, η Λετονία και η Ρωσία, που συνέβαλαν στην προσπάθεια «συλλογής στοιχείων», και να εξάρει τη «συμμετοχή προεξαρχουσών προσωπικοτήτων» στην προετοιμασία της έκθεσής του.

Στο δεύτερο τμήμα του επεξηγηματικού μνημονίου επιχειρείται «γενική ανασκόπηση των κομμουνιστικών καθεστώτων». Μεταξύ άλλων αναφέρεται: «Η εξουσία είναι συγκεντρωμένη σε μια μικρή ομάδα κομματικών ηγετών που δε λογοδοτούν ή περιορίζονται από το κράτος δικαίου. Το κόμμα ελέγχει το κράτος σε τέτοιο βαθμό που τα όρια είναι θολά. Ακόμα επεκτείνει τον έλεγχό του στον πληθυσμό και σε κάθε πλευρά της καθημερινής ζωής σε ένα άνευ προηγουμένου επίπεδο. Το δικαίωμα του συνεταιρίζεσθαι είναι ανύπαρκτο. Ο πολιτικός πλουραλισμός είναι καταργημένος και κάθε γνώμη και απόπειρα ανεξάρτητης αυτοοργάνωσης τιμωρούνται αυστηρά. Για την επιβολή ελέγχου (...) επεκτείνονται οι αστυνομικές δυνάμεις σε πρωτοφανή βαθμό, εγκαθιδρύονται δίκτυα πληροφοριοδοτών και ενθαρρύνεται η καταγγελία. Τα ΜΜΕ είναι μονοπώλιο ή ελέγχονται από το κράτος. Αυστηρή προληπτική λογοκρισία εφαρμόζεται. Η εθνικοποίηση της οικονομίας βάζει περιορισμούς στην ατομική ιδιοκτησία και στην ατομική οικονομική δραστηριότητα. Κατάφωρη παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων».

Το τρίτο μέρος φέρει τίτλο «Εγκλήματα του κομμουνισμού», τα οποία ο συγγραφέας ισχυρίζεται πως ήταν: «Ατομικές δολοφονίες, τοπικές σφαγές. Τρόμος. Εκατομμύρια θύματα δολοφονιών, ατομικών και ομαδικών εκτελέσεων χωρίς δίκες, αιματηρών καταστολών απεργιών και διαδηλώσεων. Θανάτωση ομήρων και αιχμαλώτων πολέμου (...). Θάνατος από πείνα περίπου 5 εκατομμυρίων ως αποτέλεσμα επιτάξεων. Στρατόπεδα συγκέντρωσης (...)». Το κείμενο συνεχίζει με απαρίθμηση «εγκλημάτων» αναφέροντας ότι αυτά είναι πολύ περισσότερα από όσα περιλαμβάνει και είναι «αποτελέσματα της θεωρίας της πάλης των τάξεων».

Το επεξηγηματικό μνημόνιο καταλήγει με «Συμπεράσματα». Συμπεραίνει λοιπόν πως «επιβεβαιώνεται η εγκληματική διάσταση των κομμουνιστικών καθεστώτων ως αποτέλεσμα συνειδητών πολιτικών επεξεργασμένων από τους θεμελιωτές τους (...). Η κομμουνιστική ιδεολογία όπου και όποτε εφαρμόστηκε πάντα κατέληξε σε μαζικό τρόμο (...). Ωστόσο, ενώ ο εγκληματικός και καταδικαστέος χαρακτήρας της ναζιστικής ιδεολογίας είναι αδιαμφισβήτητος και οι ηγέτες του έχουν λογοδοτήσει, η κομμουνιστική ιδεολογία και τα καθεστώτα δεν έχουν αντιμετωπίσει μια συγκρίσιμη αντίδραση και πολλοί αυτουργοί δεν έχουν ποτέ συρθεί στη Δικαιοσύνη. Κομμουνιστικά κόμματα εξακολουθούν να είναι δραστήρια σε κάποιες χώρες και δεν έχουν πάρει αποστάσεις από το παρελθόν όταν στήριζαν ή συνεργάζονταν με τα εγκληματικά κομμουνιστικά καθεστώτα».

Ακόμα «τα κομμουνιστικά σύμβολα χρησιμοποιούνται ανοιχτά, η δημόσια συνείδηση για τα κομμουνιστικά εγκλήματα είναι ισχνή. Η εκπαίδευση νέων γενιών σε πολλές χώρες ασφαλώς δε βοηθά να μειωθεί αυτή η απόσταση (...)».

Τέλος, ο εισηγητής προτείνει μια σειρά μέτρων που πρέπει να πάρει η Κοινοβουλευτική Συνέλευση και τα κράτη-μέλη για την επίτευξη των παραπάνω στόχων.

Ορισμένες λεπτομέρειες από τη συνεδρίαση της Πολιτικής Επιτροπής, που συνεδρίασε στο Παρίσι γίνονται σιγά - σιγά γνωστές. Ετσι, στη συνεδρίαση έλαβαν μέρος 39 βουλευτές, εκ των οποίων 28 ψήφισαν υπέρ του να προωθηθεί το αντικομμουνιστικό μνημόνιο στην Κοινοβουλευτική Συνέλευση, κατά 7 (εκ των οποίων οι 4 ήταν Ρώσοι) και 4 λευκό. (Αξίζει εδώ να σημειωθεί ότι κατά τη διάρκεια της συνεδρίασης ο εκπρόσωπος του κόμματος του Ζιρινόφσκι, παρά τους εκ των υστέρων αντικομμουνιστικούς πανηγυρισμούς του αρχηγού του, τοποθετήθηκε και ψήφισε κατά του μνημονίου).

Να θυμίσουμε ότι στις 12/9/2005 στην ίδια Επιτροπή είχαν ψηφίσει υπέρ μονάχα 5. Καταπληκτική μεταστροφή, αν σκεφτεί κανείς, τις διακοσμητικές αλλαγές, που έγιναν στο κείμενο.

Μια ακόμη ενδιαφέρουσα στιγμή ήταν αυτή, προς το τέλος της συζήτησης, κι όταν έγινε φανερό πως το μνημόνιο θα πέρναγε. Τότε ο Γκ. Ζιουγκάνοφ, Πρόεδρος της ΚΕ του ΚΚΡΟ ζήτησε να μπει η φράση «η χώρα των Σοβιέτ νίκησε το φασισμό, έσωσε, επί της ουσίας, όλες τις Δημοκρατίες στην Ευρώπη και οι κομμουνιστές έπαιξαν σημαντικό ρόλο σ' αυτήν τη νίκη». Μάλιστα, ο Ζιουγκάνοφ, που ανέφερε αυτές τις πληροφορίες στο ρωσικό τηλεοπτικό δίκτυο Vesti, απαρίθμησε στη συνεδρίαση τους 22 στρατιωτικούς διοικητές των Μετώπων του Πατριωτικού πολέμου, προσθέτοντας πως όλοι τους ήταν κομμουνιστές. Είπε, επίσης, ότι μια σειρά ΚΚ της Δυτικής Ευρώπης, όπως το ΚΚΕ, το Γαλλικό και Ιταλικό ΚΚ, «έχασαν σ' αυτή τη μάχη με το φασισμό χιλιάδες ταλαντούχους αγωνιστές», και τέλος πάντων, απευθυνόμενος στον εισηγητή του ζήτησε να μπει και αυτή η πλευρά στο μνημόνιο. Αλλά, βέβαια, εκείνος ήταν «άλλα λόγια να αγαπιόμαστε», αφού, όλα ήταν προαποφασισμένα. Η κυνική απάντηση ήταν: «Αλλο οι απόψεις του καθενός κι άλλο τα καθεστώτα. Τώρα καταδικάζουμε τα καθεστώτα».

«Ωραία - ανταπάντησε ο Ζιουγκάνοφ, - τότε αφού λέτε ότι ασχολούμαστε με τα καθεστώτα, γιατί δεν ξεκινάμε από τον καπιταλισμό, που είναι και πιο παλιό σύστημα, από το κομμουνιστικό κι ευθύνεται μέσα σε διάστημα 500 χρόνων για Παγκόσμιους Πολέμους, που έχει αφήσει το αιματηρό στίγμα του παντού, αρχίζοντας από τη γενοκτονία των Ινδιάνων και τελειώνοντας μέχρι τον πρόσφατο πόλεμο στο Ιράκ. Ή μήπως δεν είναι το καπιταλιστικό σύστημα που κατακτά αγορές και προσπαθεί να επιβάλει με τη βία τα ιδανικά του και τη δική του άποψη;»

Αλλά, είπαμε, οι πρωταγωνιστές είχαν ήδη κινήσει τα «νήματα» και στη «συζήτηση» δε χωρούσαν επιχειρήματα.