Πώς θα ιδιωτικοποιηθεί η ανώτατη εκπαίδευση; Πώς θα σπρώξουμε τη μεγάλη μάζα της νεολαίας στην κατάρτιση; Πώς οι επιχειρήσεις θα κάνουν κουμάντο στο περιεχόμενο σπουδών, στην έρευνα που διενεργείται και στα αποτελέσματά της; Πώς θα λειτουργεί το πανεπιστήμιο ως Ανώνυμη Εταιρία;

Στα παραπάνω ερωτήματα κλήθηκε να δώσει απάντηση συνέδριο που διοργανώθηκε από το Ευρωπαϊκό Κέντρο Δημοσίου Δικαίου (ΕΚΔΔ) υπό την αιγίδα του υπουργείου Παιδείας, με τίτλο «Τα ευρωπαϊκά ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα στον 21ο αιώνα: ποιες προοπτικές;». Το συνέδριο ήταν μια συνάντηση μεταξύ «ειδικών» (καθηγητών πανεπιστημίου, στην πλειοψηφία τους νομικών) για να ανταλλάξουν εμπειρίες τις οποίες θα διαχύσουν στην κοινωνία προκειμένου να προσθέσουν πόντους στην επιχειρηματολογία ΕΕ - κυβερνήσεων.

Ούτε λίγο ούτε πολύ, η θεματική του συνεδρίου ήταν: Τι από όσα, με βάση τη διαδικασία της Μπολόνια και τη στρατηγική της Λισαβόνας, προωθεί η κυβέρνηση στην ανώτατη εκπαίδευση έχει ήδη εφαρμοστεί στις άλλες χώρες της ΕΕ και με ποιον τρόπο. Και για όσες δεν έχουν ακόμα προχωρήσει στη μεταρρύθμιση, πώς σκέφτονται να την εφαρμόσουν. Η συζήτηση ακούμπησε όλες τις πλευρές των αλλαγών που προωθούνται στην ανώτατη εκπαίδευση. Επόμενο ήταν, αφού η «αυτοτέλεια» των ιδρυμάτων ανακηρύχτηκε λίγο έως πολύ ο σωτήρας της ανώτατης εκπαίδευσης, να βρουν το ρόλο τους και οι μάνατζερ, η ανάγκη προσέλκυσης επενδύσεων από τον ιδιωτικό τομέα, η ανταγωνιστικότητα κλπ.

Η εμπειρία δεν είναι κοινή για όλες τις χώρες, καθώς υπάρχουν μεν οι χώρες - «πιλότοι», ωστόσο πολλές είναι εκείνες που τώρα κάνουν τα ...πρώτα βήματα «εναρμόνισης» με τη διαδικασία της Μπολόνια και αρκετές που δεν έχουν ακόμα ολοκληρώσει τη μεταρρύθμιση.

Εκείνο πάντως που είναι ξεκάθαρο, όπως το παρουσίασε και ο J. Torenbeek, από την Ευρωπαϊκή Ενωση για τη Διεθνή Εκπαίδευση, είναι ότι το μοντέλο για όλες τις χώρες (προσαρμοσμένο στις «παραδόσεις» της καθεμιάς) είναι το αγγλοσαξονικό. Δηλαδή, πτυχία bachelor (μπάτσελορ), συλλογή δεξιοτήτων αντί για επιστημονική γνώση και πλήρως ιδιωτικοποιημένη παιδεία. Πρόσθεσε δε ότι στόχος πρέπει να είναι να υπάρχουν στην Ευρώπη πολύ λίγα κορυφαία (διάβαζε πραγματικά) πανεπιστήμια!

Τα αποτελέσματα της εφαρμογής των μεταρρυθμίσεων, που και εδώ προωθεί το υπουργείο Παιδείας, επιβεβαιώνουν περίτρανα τη θέση του ΚΚΕ, που λέει ότι στη μεταρρύθμιση του άρθρου 16, στην ίδρυση ιδιωτικών πανεπιστημίων στην Ελλάδα, κρύβεται η μεταρρύθμιση των δημόσιων και σε τελική ανάλυση η λειτουργία του δημόσιου πανεπιστημίου με ιδιωτικοοικονομικά κριτήρια.

Το πρόσχημα που προβάλλεται, ότι δήθεν τα ιδιωτικά θα «ανταγωνιστούν» τα δημόσια και άρα θα σημειωθεί βελτίωση, καταρρίπτεται από την εμπειρία των ευρωπαϊκών χωρών που έχουν ιδιωτικά πανεπιστήμια. Παρά το ότι δεν εμποδίζεται η ίδρυσή τους, τα ιδιωτικά δεν καταφέρνουν να εδραιωθούν και «κυρίαρχα» παραμένουν τα δημόσια. Τα δημόσια πανεπιστήμια, όμως, σε αυτές τις χώρες λειτουργούν με καθαρά ιδιωτικοοικονομικά κριτήρια: Επιβάλλουν δίδακτρα, δεν παρέχουν δωρεάν συγγράμματα, πουλάνε υπηρεσίες και έρευνα στους ιδιώτες, ενώ μεγάλο μέρος της χρηματοδότησης που προηγουμένως παρείχε το κράτος τώρα εξαρτάται από τις «επενδύσεις».

Σε συνθήκες απόλυτης ανταγωνιστικότητας, η «αξιολόγηση» βρίσκεται σε θέση - κλειδί: Ολα εξαρτώνται από τη θέση στην οποία βρίσκεται το ίδρυμα, από την κατάταξή του στον κατάλογο των «αξιολογημένων» ιδρυμάτων. Το ύψος της χρηματοδότησης από το κράτος, για παράδειγμα, στη Γερμανία (που σημειωτέον τώρα ξεκινάει τα βήματα εναρμόνισης με την Μπολόνια), είναι ευθέως ανάλογη του ύψους της χρηματοδότησης που προσελκύει ένα ίδρυμα από ιδιωτικούς φορείς, δηλαδή όσο μεγαλώνει η κρατική, τόσο μεγαλώνει και η ιδιωτική χρηματοδότησή του.

Επιπλέον, ακόμα και σε χώρες που δεν έχουν επιβληθεί δίδακτρα, οι δωρεάν παροχές της δημόσιας εκπαίδευσης είναι περιορισμένες. Για παράδειγμα, στη Σουηδία οι φοιτητές καταβάλλουν τέλος εγγραφής, αγοράζουν οι ίδιοι όλα τα συγγράμματα και πληρώνουν για τη σίτιση, τη στέγαση και γενικότερα τη συντήρησή τους.

Οι χώρες - «πιλότοι», βέβαια, προχωρούν ένα βήμα παραπέρα στις προτάσεις τους, «βάζοντας χέρι» στο περιεχόμενο και τις μεθόδους διδασκαλίας. Χαρακτηριστική είναι η πρόταση του Πανεπιστημίου Queens του Μπέλφαστ στην Ιρλανδία, όπου ως νέο και πρωτοπόρο σύστημα εκπαίδευσης στα ανώτατα ιδρύματα προβάλλεται η εκμάθηση δεξιοτήτων, με εμπειρική συλλογή διάσπαρτων γνώσεων.

Στο συνέδριο, καθηγητές ενός πανεπιστημίου του Βελγίου, φέρνοντας το παράδειγμα της Ολλανδίας σημείωσαν ότι η διαφορά μεταξύ δημόσιου και ιδιωτικού ιδρύματος είναι δυσδιάκριτη. Και διερωτήθηκαν: «Γιατί να μην ιδιωτικοποιήσουμε το σύνολο της ανώτατης εκπαίδευσης;»!

Η ουσία βρίσκεται στο γεγονός ότι με τον έναν ή τον άλλο τρόπο, τελικά, το δημόσιο πανεπιστήμιο είναι εκείνο που βρίσκεται στο στόχαστρο. Τόσο από άποψη λειτουργίας με ιδιωτικοοικονομικά κριτήρια, όσο και από την άποψη της παρεχόμενης γνώσης και της ανάπτυξης της επιστήμης. Και αν στα 10 «κορυφαία» πανεπιστήμια γίνεται πράγματι έρευνα και οι φοιτητές αποκτούν ολοκληρωμένη επιστημονική μόρφωση, οι απόφοιτοι όλων των υπολοίπων είναι ξεκάθαρο ότι ετοιμάζονται απλώς για φθηνό ευέλικτο δυναμικό, πληρώνοντας μάλιστα πανάκριβα την ψευτοκατάρτισή τους.

Τα στοιχεία σχετικά με την ανώτατη εκπαίδευση σε χώρες της ΕΕ, όπως παρουσιάζονται σε ιστοσελίδα της ΕΕ και όπως αναφέρθηκαν από τους καθηγητές που παραβρέθηκαν στο συνέδριο του ΕΚΔΔ, είναι άκρως αποκαλυπτικά:

• Ολλανδία: Στο χώρο της δημόσιας εκπαίδευσης περιλαμβάνονται τόσο τα δημόσια πανεπιστήμια (τα οποία έχουν δίδακτρα) όσο και... όσα ιδιωτικά έχουν πιστοποίηση από το κράτος! Τα δίδακτρα που πληρώνει κατά μέσον όρο ένας φοιτητής ανέρχονται στις 3.000 ευρώ το χρόνο.
• Γερμανία: Η ιδιωτικοποίηση δεν έχει γενικευτεί ακόμα. Η επιβολή και το ύψος των διδάκτρων εξαρτώνται από την πολιτική των κρατιδίων και από τα ίδια τα ιδρύματα, αλλά η γενίκευσή τους είναι ζήτημα χρόνου. Για παράδειγμα στο κρατίδιο της Βάδης - Βυρτεμβέργης, τα δίδακτρα ξεκινούν από 1.000 ευρώ το έτος. Το ύψος της χρηματοδότησης εξαρτάται από τον αριθμό των φοιτητών που σπουδάζουν και την έρευνα που πραγματοποιείται. Οσο περισσότερη χρηματοδότηση προσελκύει ένα ίδρυμα από ιδιωτικούς πόρους, τόσο αυξάνεται και η κρατική χρηματοδότηση.
• Ιταλία: Η χρηματοδότηση προέρχεται κατά 12% από δίδακτρα που καταβάλλουν οι φοιτητές, κατά 24% από ιδιώτες και κατά 64% από το κράτος. Τα δίδακτρα στα «δημόσια» πανεπιστήμια κυμαίνονται στα 800 - 900 ευρώ το χρόνο, ενώ τα ιδιωτικά πανεπιστήμια που εμφανίστηκαν πριν από 20 χρόνια στην Ιταλία δεν επιβίωσαν, καθώς δεν είχαν υψηλές προδιαγραφές!
• Ηνωμένο Βασίλειο: Το κόστος των σπουδών ανέρχεται (με βάση την επίσημη κατεύθυνση, γιατί κάθε ίδρυμα έχει τη δυνατότητα να αναπροσαρμόσει προς τα επάνω τα δίδακτρα) σε 3.000 λίρες (4.325 ευρώ) το χρόνο.
• Βέλγιο: Δίδακτρα υπάρχουν σε όλα τα ιδρύματα, ενώ το ύψος τους εξαρτάται από τα ίδια τα ιδρύματα.
• Πορτογαλία: Δίδακτρα υπάρχουν σε όλα τα ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα, είτε είναι «δημόσια» είτε ιδιωτικά. Για τα ιδιωτικά τα δίδακτρα ξεκινούν από τις 3.000 ευρώ το χρόνο, ενώ για τα δημόσια από τα 800 ευρώ. Ωστόσο, τα δημόσια θέλουν να αυξήσουν τα δίδακτρα και επιδιώκουν να θεσμοθετηθεί ακόμα μεγαλύτερη αυτονομία (των ιδρυμάτων από το κράτος). Αλλωστε, διεκδικούν να καθορίζουν τα ίδια το «στόχο και την αποστολή» τους, ώστε να προσελκύουν πιο ...ανταγωνιστικά τις καλύτερες πηγές χρηματοδότησης και τους καλύτερους φοιτητές.