Associated Press

Από τις μεγάλες κινητοποιήσεις στη Μασσαλία

Οι απαντήσεις της συνομιλήτριάς μας είναι νομίζουμε πολύ ενδιαφέρουσες. Ας τις παρακολουθήσουμε:

-- Οι κινητοποιήσεις που συγκλόνισαν τη Γαλλία τις τελευταίες βδομάδες χαρακτηρίστηκαν πολλάκις πρωτοφανείς και εκτιμήθηκε ότι διαμορφώνουν σε ένα σημαντικό βαθμό μια νέα πραγματικότητα. Τι νομίζετε;

-- Πρόκειται για μια γενιά που μεγάλωσε και γαλουχήθηκε με την άποψη ότι το να προσπαθεί να αλλάζει κανείς την κοινωνία είναι μάταιο. Που της δίδαξαν ότι το να μιλά κανείς για εργατική τάξη, πόσο μάλλον για σοσιαλισμό, είναι ακόμη και εγκληματικό γιατί στιγματίζεται από ακρότητες, από στυγνότητα, από έλλειψη ελευθεριών. Είναι μια γενιά που σημαδεύτηκε από τη θρυμματοποίηση των κοινωνικών και οικονομικών αναλύσεων, των αναλύσεων για το συσχετισμό δυνάμεων, για τον ταξικό διαχωρισμό της κοινωνίας. Γιατί πρέπει να πούμε ότι την τελευταία 20ετία περίπου στη Γαλλία, αυτού του είδους οι αναλύσεις έχουν επισταμένα τεθεί στο περιθώριο.

Η κρίση, όμως, που βιώνει αυτή η γενιά είναι τέτοιας έκτασης και βάθους, που έφερε αυτές τις αναλύσεις πάλι στο προσκήνιο. Η μάζα των φοιτητών είναι αντιμέτωπη με το σκληρότερο πρόσωπο του καπιταλισμού, ιδιαίτερα στον εργασιακό τομέα. Οι συνθήκες είναι τόσο ανυπόφορες που, παρά την ιδεολογική μονομέρεια και καταπίεση που συνεχίζεται, η πολιτική πτυχή των προβλημάτων έχει και πάλι αναδυθεί.

Ολοένα και περισσότεροι φοιτητές σπουδάζουν δουλεύοντας. Εχω διδάξει ως καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο της Τουλούζης και τα τελευταία 9 χρόνια διδάσκω στο Πανεπιστήμιο 7 του Παρισιού. Περισσότεροι από τους μισούς φοιτητές μου εργάζονται. Είτε ως ημιαπασχολούμενοι, είτε τα βράδια, είτε κάποιες ώρες τη βδομάδα. Αντιμετωπίζουν όλες τις μορφές της εργασιακής αβεβαιότητας, δουλεύοντας από 10 έως 40 ώρες τη βδομάδα. Και κατά συνέπεια οι σπουδές τους συμβιβάζονται με αυτούς τους όρους.

Νομίζω ότι ένα στοιχείο που υποτιμήθηκε πολύ όταν εκφράστηκε και τώρα, κατά τη γνώμη μου, έπαιξε καθοριστικό ρόλο στη μαχητικότητα και στη μαζικότητα των φοιτητικών κινητοποιήσεων είναι η αντίδραση των φοιτητών, πριν από μερικά χρόνια, στην υιοθέτηση των κατευθύνσεων της Μπολόνια στην ανώτατη εκπαίδευση. Τότε, όταν εφαρμόστηκε η «γενίκευση» του προγράμματος σπουδών, με την εισαγωγή του μοντέλου 3 χρόνια πτυχίο, 2 μεταπτυχιακό, 3 διδακτορικό, οι φοιτητές είχαν αντιδράσει πολύ έντονα.

Παρά το γεγονός ότι δεν υπήρχε πραγματική οργάνωση των φοιτητών τότε και παρά το γεγονός ότι χαρακτηρίζονταν ως «η απολίτικη γενιά», τότε είχαν αντιδράσει εντονότατα συνειδητοποιώντας ότι το νέο μοντέλο οδηγεί σε περαιτέρω κοινωνικό αποκλεισμό από τη γνώση. Δε θα υπήρχε πια το δεδομένο του απολυτήριου και ενός 4ετούς ή 5ετούς πτυχίου που θα τους έδινε κάποια κατάρτιση, κάποια βεβαιότητα μετά στην αγορά εργασίας.

Γιατί επί της ουσίας μπορεί σε ένα μεταπτυχιακό τίτλο να μην περικλείεται, από την άποψη της γνώσης, κάτι πολύ σημαντικό, αλλά είναι γεγονός ότι οι περισσότερες αγγελίες για δουλιά τον απαιτούν ως απόδειξη ειδίκευσης. Αυτό σημαίνει, πλέον, ότι το απλό πτυχίο δε σημαίνει σχεδόν τίποτε.

-- Τι ακριβώς συνέβη τότε;

-- Οι φοιτητές είχαν, κατά τη γνώμη μου, συνειδητοποιήσει ότι η εφαρμογή του μοντέλου αυτού οδηγεί σε εντονότερο αποκλεισμό, διώχνει περισσότερους φοιτητές από την ειδικότητα, τους οδηγεί σε μεγαλύτερη αβεβαιότητα. Ιδιαίτερα αντιληπτό είχε γίνει, και τότε, από τους φοιτητές εκείνους που εργάζονται, καθώς, και μόνο λόγω της δουλιάς τους, οι σπουδές τους αναγκαστικά διαρκούν περισσότερο αφού δεν προλαβαίνουν να ακολουθήσουν τους κανονικούς ρυθμούς.

Οι φοιτητικές αντιδράσεις βρέθηκαν αντιμέτωπες με την αδιαφορία όχι μόνο της τότε κυβέρνησης αλλά και των πανεπιστημιακών και ερευνητικών κύκλων. Μόνο μια μειοψηφία πανεπιστημιακών και ερευνητών είχαμε τότε υποστηρίξει τις φοιτητικές κινητοποιήσεις, αλλά ήμασταν εξαιρετικά απομονωμένοι. Η μείωση των κονδυλίων για τα πανεπιστήμια μαζί με τις αυξημένες ποσοτικά και ποιοτικά ανάγκες οδήγησαν σε πολύ κακή κατάσταση. Οι περισσότεροι συνάδελφοί μου δεν πάλεψαν για περισσότερα μέσα, απλώς αποδέχτηκαν την έλλειψή τους. Ετσι, όταν υιοθετήθηκαν οι κατευθύνσεις της Μπολόνια, πολλοί ήταν ανακουφισμένοι εκτιμώντας ότι αναγκαστικά θα οδηγήσουν σε μείωση του αριθμού των φοιτητών, άρα και σε διαμόρφωση καλύτερων όρων διδασκαλίας, αφού οι φοιτητές που θα μείνουν θα είναι αυτοί που θα έχουν καλύτερο επίπεδο, μεγαλύτερη οικονομική επιφάνεια (άρα δε θα εργάζονται και θα μπορούν να είναι πιο συνεπείς), κλπ. Γι' αυτό και τότε, οι φοιτητές φώναζαν στο βρόντο.

-- Σήμερα, όμως, δε φαίνεται να είναι το ίδιο.

-- Οχι, καθόλου. Αρχικά, η αντίδραση των πανεπιστημιακών κύκλων και πάλι δεν ήταν θερμή, δηλαδή οι περισσότεροι έλεγαν ότι «δεν μπορεί να αλλάξει τίποτε, κάποια στιγμή θα σταματήσουν οι φοιτητές να φωνάζουν όπως κάνουν συνήθως», κλπ. Παρ' όλα αυτά, ακόμη και σε σχολές, όπως η δική μου, που αντιμετωπίζουμε ως εκπαιδευτικό προσωπικό και πρακτικές δυσκολίες συζήτησης και συντονισμού γιατί είμαστε μοιρασμένοι σε πολλά κτίρια και σε διαφορετικά σημεία, σταδιακά η κατάσταση άρχισε να αλλάζει.

Και αυτό ήταν μια νίκη των φοιτητών. Με επιμονή και αποφασιστικότητα, δε σταμάτησαν να επιδιώκουν να συζητήσουν με το εκπαιδευτικό προσωπικό και να πετύχουν μια συνεννόηση τέτοια που να διασώζει κάπως την εξεταστική περίοδο του καλοκαιριού. Γιατί, με το νέο σύστημα, αν χαθεί ένας συγκεκριμένος αριθμός διδακτικών ωρών, δεν μπορεί να γίνει εξεταστική και αυτομάτως χάνουν οι φοιτητές ολόκληρο το εξάμηνο. Η κατάσταση γίνεται ακόμη πιεστικότερη αν σκεφτεί κανείς ότι πλέον για να πάρουν ειδικότητα πρέπει να διαγωνιστούν για μεταπτυχιακές σπουδές και όλα αυτά ενώ οι περισσότεροι δουλεύουν.

Πολλοί πανεπιστημιακοί καθηγητές επέμεναν ότι το εξάμηνο έχει χαθεί. Οι φοιτητές όμως με τον αγώνα τους και την πολύ ώριμη στάση που κράτησαν σε πολλά σημεία επέβαλαν ουσιαστικά τη λύση της διενέργειας εξετάσεων ακόμη και μέσα στο καλοκαίρι ή το φθινόπωρο, δηλώνοντας έτοιμοι να καλυφθούν οι εκπαιδευτικές ώρες όποτε χρειαστεί, και τονίζοντας, συνέχεια, ότι η κινητοποίησή τους ήταν υψίστης προτεραιότητας για να τεθεί σε δεύτερη μοίρα υπό τη δαμόκλειο σπάθη του εξαμήνου. Το πέτυχαν γιατί με τη στάση τους σταδιακά «τράβηξαν» όλο και περισσότερους καθηγητές κατ' αρχάς να συμμετάσχουν στις συνελεύσεις τους και στη συνέχεια να τους υποστηρίξουν.

Σε αυτό το σημείο, βέβαια, θα πρέπει να τονιστεί και ο ρόλος των νέων λεκτόρων. Είναι νέοι άνθρωποι που έχουν, ήδη, αντιμετωπίσει περισσότερες δυσκολίες απ' ό,τι οι παλαιότεροι για να καταφέρουν να διδάξουν στο πανεπιστήμιο, η θέση τους δεν είναι καθόλου βέβαιη, ο μισθός τους χαμηλός και τα μέσα για να διδάξουν ή να κάνουν έρευνα πενιχρά. Βιώνουν οι ίδιοι άθλιες εργασιακές συνθήκες αβεβαιότητας. Αυτή η ομάδα του πανεπιστημιακού εκπαιδευτικού προσωπικού πρωτοστάτησε στην υποστήριξη των φοιτητικών κινητοποιήσεων και πραγματικά υιοθέτησε θέσεις που είναι πρωτοφανείς για τα δεδομένα των γαλλικών πανεπιστημίων, την τελευταία δεκαετία. Εκτός από την έμπρακτη υποστήριξη στους φοιτητές, έκαναν κάτι εξαιρετικά χρήσιμο από πολιτικής και ιδεολογικής άποψης.

Μελέτησαν σε βάθος και ανέτρεψαν ένα προς ένα τα επιχειρήματα όλων των «κεφαλών» (πανεπιστημιακών ή όχι) που υπερασπίζουν τις πολιτικές τις οποίες ακολουθεί η κυβέρνηση ντε Βιλπέν και οι προηγούμενες στο όνομα της «αναγκαιότητας να στηριχτεί η γαλλική οικονομία», κλπ., δηλαδή τις καπιταλιστικές αναδιαρθρώσεις. Μέσα από σειρά άρθρων όχι μόνο στο διαδίκτυο αλλά και στον Τύπο, που κυκλοφόρησαν ευρέως κατά τη διάρκεια των διαδηλώσεων, η πλειοψηφία των νέων λεκτόρων έκανε φύλλο και φτερό την κυρίαρχη επιχειρηματολογία και ιδεολογία σε ένα συνολικότερο επίπεδο, γεγονός που απογύμνωσε όλη αυτή την καλλιεργούμενη αντίληψη περί «αδυναμίας άλλων επιλογών και αναγκαιότητας», υπό ένα πρίσμα καθαρά πολιτικό.

Στο συγκεκριμένο σημείο νομίζω ότι συμβαίνει κάτι πολύ σημαντικό. Διαπιστώνουμε μια επαναπολιτικοποίηση των νέων ανθρώπων που διδάσκουν στα πανεπιστήμια, μια τάση τους να αναμειχθούν και να αγωνιστούν, και μια στροφή της επιχειρηματολογίας τους προς τα αριστερά. Νέοι καθηγητές που επανέρχονται στην ιδεολογία, συχνά στο μαρξισμό, για να αναλύσουν την κοινωνική κατάσταση, που αμφισβητούν όσα παρουσιάζονται ως δεδομένα και κυρίως αμφισβητούν το σύστημα ως σύνολο.

Αυτό το γεγονός είναι πραγματικά κάτι εξαιρετικά νέο και πρωτοφανές για τα γαλλικά πανεπιστημιακά δεδομένα αλλά και για τα δεδομένα των διανοούμενων κύκλων, των τελευταίων χρόνων, όπου είχε κυριαρχήσει μια αντίληψη συναίνεσης και συμβιβασμού και αυτήν την κατεύθυνση υιοθετούσαν τα περισσότερα βιβλία και έρευνες, αυτήν προσπαθούσαν να υπερασπιστούν.

-- Υπάρχει η αίσθηση ότι αυτές οι κινητοποιήσεις απέκτησαν μέρα με τη μέρα έναν πιο ριζοσπαστικό χαρακτήρα κυρίως στο περιεχόμενο και στον τρόπο προσέγγισης της πραγματικότητας από τους συμμετέχοντες. Τι μέλλον μπορεί να έχει ένα τέτοιο κίνημα, με δεδομένη τη στάση που τηρούν οι πολιτικές δυνάμεις στη Γαλλία συμπεριλαμβανομένου του ΚΚ;

-- Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι από την πλευρά της πολιτικής συνειδητοποίησης των συμμετεχόντων, ιδιαίτερα των φοιτητών και της εργαζόμενης νεολαίας, το κίνημα αυτό είναι πολύ πιο ριζοσπαστικό και προωθημένο από οτιδήποτε έχουμε δει τα τελευταία χρόνια. Μεγάλο κομμάτι του δε ζητούσε μόνο την απόσυρση του επίμαχου άρθρου, αλλά του συνόλου του νομοσχεδίου για «την ισότητα των ευκαιριών» και γενικότερα και άλλων ανάλογων νόμων.

Η υποστήριξη που έλαβε το φοιτητικό κίνημα από τις πολιτικές δυνάμεις, θα μπορούσα να πω ότι, είναι ενδεικτική της προβληματικής κατάστασης που επικρατεί σε αυτό το επίπεδο στη Γαλλία. Ουσιαστικά δεν υπάρχει ΚΚ. Τα συνδικάτα δίστασαν για καιρό αλλά ακόμη και σήμερα σχεδόν σύρονται και θέτουν πολύ πιο περιορισμένο πλαίσιο αιτημάτων από αυτό των φοιτητών. Δεν έλειψαν, μάλιστα, οι περιπτώσεις που οι εκπρόσωποι των συνδικάτων υπέσκαπταν τις απεργιακές κινητοποιήσεις οι ίδιοι, λίγες ώρες πριν την έναρξή τους, θέτοντας διαρκώς υπό αμφισβήτηση την αποτελεσματικότητά τους, αλλά και τον αντίκτυπο που θα είχαν στην κυβέρνηση. Ο επικεφαλής της CGT Μπερνάρ Τιμπό υιοθέτησε πιο «μαχητικές» θέσεις, αλλά αυτό δεν μπορεί να εκτιμηθεί ανεξάρτητα από τις διαδικασίες αρχαιρεσιών που αναμένονται μέσα στη CGT τον ερχόμενο μήνα, και μάλιστα με δεδομένη τη δυσαρέσκεια πολλών συνδικαλιστικών στελεχών της με αυτό που αποκαλούν «συμβιβασμένη πολιτική της ηγεσίας τους».

Ταυτόχρονα, η γαλλική δεξιά, μέσα από τους κύριους εκφραστές της όπως εμφανίζονται και στον κυβερνητικό συνασπισμό, τα τελευταία χρόνια ρέπει ολοένα σε πιο αντιδραστικές και συντηρητικές θέσεις. Υπάρχει ένας σταδιακός εκφασισμός ακόμη και στον τρόπο άσκησης πολιτικής, κάτι που το βλέπουμε στις μεθόδους που ακολούθησε η αστυνομία τόσο στην εξέγερση των γκέτο όσο και τώρα στις διαδηλώσεις. Πολλές συλλήψεις, ακόμη περισσότερες προκλήσεις, άμεσες παραπομπές, τάχιστες καταδίκες. Σαφώς σε αυτό το παιχνίδι εκφασισμού έχει εισέλθει και η δικαιοσύνη.

Το Σοσιαλιστικό Κόμμα προσπαθεί να εκμεταλλευτεί πολιτικά τις κινητοποιήσεις, αλλά είναι επίσης πολύ ξεκάθαρες οι προσπάθειές του να τις αποπροσανατολίσει και αυτό το αντιλαμβάνεται η πλειοψηφία όσων κινητοποιούνται. Σε όλα αυτά, να επαναλάβω ότι δεν υπάρχει ΚΚ ενώ, πραγματικά, το φοιτητικό κίνημα βρίσκεται σε πολύ ριζοσπαστικότερη κατεύθυνση από ό,τι παλαιότερα και ασκεί τρομακτικές πιέσεις στις πολιτικές δυνάμεις.

-- Ο φόβος, όμως, απέναντι στο ενδεχόμενο ριζοσπαστικοποίησης περαιτέρω αυτού του κινήματος νομίζω ότι είναι εμφανής, αφού ακόμη και αστικά ΜΜΕ κάλεσαν σε υποχώρηση την κυβέρνηση, επισημαίνοντας τον κίνδυνο «να οδηγηθεί η νεολαία σε οριστική ρήξη συνολικά με το σύστημα».

-- Νομίζω ότι αυτό φαίνεται ακόμη και από την επιχειρηματολογία που χρησιμοποιείται τόσο από τη δεξιά όσο και από αυτό που ονομάζω «εκλεπτυσμένη» αριστερά. Και οι δύο μιλούν για «καταστροφή» και οι δύο τονίζουν ότι δεν μπορεί η χώρα να παραλύει για τόσον καιρό, τα πανεπιστήμια να είναι κλειστά. Ολοι μιλούν για την κοινωνική συνοχή, την τάξη και την ανάγκη να επανέλθουν αυτά. Το Σοσιαλιστικό Κόμμα στήριξε σχεδόν όλη του την κριτική στο επίμαχο άρθρο στην έλλειψη διαλόγου και συναίνεσης με τους κοινωνικούς εταίρους.

Και όλα αυτά γιατί επισταμένα αρνούνται να δουν ή τουλάχιστον να ομολογήσουν την πραγματικότητα: δεν είναι θέμα χειρισμού. Είναι θέμα κατάστασης. Είναι θέμα καπιταλιστικού συστήματος. Οι συνθήκες πλέον είναι αφόρητες και ο κόσμος αντιδρά. Το συγκεκριμένο αυτό ζήτημα, που είναι και η πραγματική αιτία, γίνεται προσπάθεια να μη θιγεί.

-- Θα μπορούσε να λειτουργήσει αυτή η πιεστική κατάσταση ως μοχλός πυροδότησης κάποιων αλλαγών στο ΚΚ Γαλλίας;

-- Οχι, δε νομίζω ότι μπορεί κάτι τέτοιο να συμβεί. Οι επιλογές, το συνολικό πολιτικό πρόγραμμα της ηγεσίας του ΚΚ Γαλλίας εδώ και χρόνια έχει εντελώς άλλη κατεύθυνση. «Συμπορεύεται» με την πολιτική των Βρυξελλών, συμπορεύτηκε με τις κεντρικές επιλογές του Σοσιαλιστικού Κόμματος όταν ήταν στην κυβέρνηση. Υπάρχει μια γενική «μετάλλαξη», της οποίας η πορεία έχει χαραχτεί και δεν είμαι καθόλου βέβαιη ότι μπορεί κάτι να αλλάξει με τα σημερινά δεδομένα. Ακόμη και το Σοσιαλιστικό Κόμμα, που ουδείς έχει αυταπάτες για το ρόλο που έπαιζε και παλαιότερα, σήμερα έχει σαφώς λιγότερο λαϊκή βάση, είναι πολύ πιο απροκάλυπτα όργανο της αστικής τάξης.

Το βέβαιο είναι ότι σήμερα είμαστε μάρτυρες μιας διαδικασίας πολιτικής κινητοποίησης, μιας διαδικασίας αλλαγής συσχετισμού δυνάμεων που βρίσκεται σε εξέλιξη και έχει πολύ μεγάλη δυναμική. Αυτή η διαδικασία μπορεί να εκδηλώνεται στη Γαλλία, αλλά αναμφιβόλως έχει επιδράσεις σε όλες τις χώρες της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Δεν είναι τυχαίο ότι «πάγωσαν» ανάλογες νομοθεσίες στη Γερμανία, δεν είναι τυχαίο ότι στη Βρετανία δεν παρουσιάστηκαν αν και είναι ήδη έτοιμες, ενώ, όπως θυμάστε μετά το δημοψήφισμα στη Γαλλία, δεν έγινε ανάλογο δημοψήφισμα για το «ευρωσύνταγμα» στη Βρετανία.

Η κατάσταση είναι σίγουρα ιστορική και σίγουρα έχει πολύ ελπιδοφόρα χαρακτηριστικά, αλλά επίσης είναι εξαιρετικά δύσκολη.

-- Τι ξεχωρίζετε ως το θετικότερο στοιχείο σε αυτήν την κατάσταση, που όπως λέτε βρίσκεται σε εξέλιξη, έστω και σε δύσκολες συνθήκες;

-- Νομίζω ότι το θετικότερο στοιχείο είναι η διαδικασία πολιτικής συνειδητοποίησης, στην οποία βρίσκεται η γαλλική νεολαία, είτε φοιτητές είτε εργαζόμενοι, είτε και τα δύο. Υπό αυτό το πρίσμα, η κατάσταση είναι πολύ θετικότερη σε σύγκριση με τον Μάη του '68 γιατί τότε ακόμη η νεολαία και κυρίως οι φοιτητές αποτελούσαν μια, ας πούμε, προνομιούχα ομάδα, που δεν έθετε, προφανώς και λόγω των συνθηκών στις οποίες ζούσε, υπό ριζική αμφισβήτηση το σύνολο του συστήματος, τουλάχιστον στην πλειοψηφία της.

Σήμερα, αντίθετα, η πλειοψηφία της νεολαίας, ακριβώς λόγω των δυσκολότατων συνθηκών που αντιμετωπίζει, συνειδητοποιεί ολοένα και περισσότερο ότι δεν μπορεί να επιβιώσει υπό το υπάρχον σύστημα. Δεν μπορούν να επιβιώσουν ως φοιτητές, δε θα επιβιώσουν ως εργαζόμενοι, ως ασφαλισμένοι, ως συνταξιούχοι, ως οτιδήποτε. Και πλέον αυτή η κατάσταση αφορά τους πάντες και όχι μόνο τη νεολαία που προέρχεται από τα υποβαθμισμένα προάστια ή τις φτωχογειτονιές, ή μόνο τα παιδιά των οικονομικά χαμηλότερων στρωμάτων της εργατικής τάξης.

Και όσο η κατάσταση γίνεται πιο ακραία, τόσο η κρατική μηχανή και οι κυβερνητικές πολιτικές γίνονται πιο ακραίες, πιο αυταρχικές, πιο φασίζουσες. Αυτό εκφράζεται στην κυβερνητική προπαγάνδα, στα εκπαιδευτικά προγράμματα, στη μέθοδο που ακολούθησε η κυβέρνηση για να υιοθετήσει τον επίμαχο νόμο, παρακάμπτοντας το κοινοβούλιο μέσα από τη χρήση διατάγματος εκτάκτων αναγκών, όπως έκανε στην περίπτωση των γκέτο, επιβάλλοντας απαγόρευση κυκλοφορίας, στον τρόπο αντιμετώπισης κάθε διαφορετικής άποψης, στον τρόπο καταστολής κάθε φωνής διαμαρτυρίας. Θα γίνω κουραστική, αλλά πάλι έχω την αίσθηση ότι η κατάσταση πολώνεται και οδηγείται σε άκρα τέτοια, που θυμίζουν πολύ τη δεκαετία πριν τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.

Και νομίζω ότι είναι ξεκάθαρο ότι όλα αυτά δεν αφορούν μόνο τη Γαλλία αλλά και ολόκληρη την Ευρώπη, μια Ευρώπη του κεφαλαίου, των δυνάμεων καταστολής για να επιβληθούν οι επιλογές του κεφαλαίου. Μια Ευρώπη που υιοθετεί παρόμοια εκπαιδευτικά προπαγανδιστικά μέτρα και μεθόδους κοινωνικού αποκλεισμού, μια Ευρώπη που θα γίνεται ολοένα και πιο αυταρχική όσο εντείνονται τα προβλήματα.

Είναι ξεκάθαρο ότι στη Γαλλία βρισκόμαστε σε μια φάση βαθύτατης κοινωνικής δυσαρέσκειας που η αστική τάξη και οι εκπρόσωποί της δεν μπόρεσαν να προβλέψουν ότι αυξάνεται καθώς η σημερινή κατάσταση καλλιεργείται την τελευταία δεκαετία. Δεν μπόρεσαν να προβλέψουν ότι όλος αυτός ο κόσμος που, πριν από μερικά χρόνια βρισκόταν κολλημένος μπροστά στην τηλεόραση και στο διαδίκτυο και επικοινωνούσε μόνο έτσι, σήμερα θα βρίσκεται στο δρόμο και θα κάνει μαραθώνιες συζητήσεις για όλα όσα προσπάθησαν επισταμένα να μπουν στο περιθώριο: την κοινωνική και οικονομική κατάσταση, το κεφάλαιο, την εργατική τάξη.

Υποτίμησαν το μήνυμα του δημοψηφίσματος, αν και ήταν η πρώτη φορά που τόσο μαζικά, δηλαδή ένα 55% τάχθηκε ενάντια στην επιλογή της πλειοψηφίας των πολιτικών δυνάμεων, που υπό συνθήκες εκλογών εκφράζουν περίπου 70% - 80% του εκλογικού σώματος! Αντίθετα, επέλεξαν να επιταχύνουν την εφαρμογή των πολιτικών που απέρριψαν οι Γάλλοι και μάλιστα με αυταρχικότερες μεθόδους.

Βρισκόμαστε σε μια φάση κρίσης, που δεν μπορεί κανείς να πει πού θα μπορούσε να καταλήξει, αλλά αναμφίβολα εκφράζει μια πολύ βαθιά διαδικασία αλλαγής συσχετισμού δυνάμεων, πολιτικής συνειδητοποίησης και εντονότατης λαϊκής δυσαρέσκειας. Και, ασχέτως κατάληξης, τελικά, από μόνη της μια τέτοια διαδικασία είναι θετικό βήμα. Το ότι άρχισε πάλι η συζήτηση για την πάλη των τάξεων, τα δικαιώματα, την ανάγκη ανατροπής του συστήματος είναι πολύ θετικό, ιδιαίτερα μετά από τόσα χρόνια προπαγάνδας και περιθωριοποίησης. Δεν πρόκειται απλώς για μια ιδεολογική διαμάχη.

Πρόκειται σαφώς για ταξική σύγκρουση και η συνείδηση αυτής της διάστασης είναι εξαιρετικά σημαντική, γιατί γίνεται μεγάλη προσπάθεια να έρθει η εργατική τάξη της Ευρώπης σε αντιπαράθεση στους κόλπους της, αφού παρουσιάζεται ο ένας εργάτης εχθρός του άλλου. Το να γίνει συνείδηση ότι ο εχθρός είναι κοινός και ότι το θέμα είναι ταξικό είναι εξαιρετικά σημαντικό, και νομίζω ότι στη Γαλλία βρισκόμαστε σε αυτήν ακριβώς την κρίσιμη φάση και αυτό, αναμφίβολα, είναι πολύ θετικό....