Η δεκαετία του '90 ήταν για τη Σοσιαλιστική Δημοκρατία του Βιετνάμ μια περίοδος που χαρακτηρίσθηκε, πριν από όλα, από μία εντατική οικονομική άνοδο.

Το 1995 έληξε μάλλον ευνοϊκά για το Βιετνάμ από την άποψη αυτή. Το ΑΕΠ συνολικά αυξήθηκε κατά 9,5%, ένας ρυθμός αξιόλογος αλλά και απολύτως αναγκαίος για μια χώρα με τόσο υψηλούς δημογραφικούς ρυθμούς. Ιδιαίτερα μεγάλος ήταν ο ρυθμός αύξησης της βιομηχανικής παραγωγής και των εξαγωγών. Πολύ ευνοϊκά ήταν τα αποτελέσματα σε έναν τομέα ζωτικής σημασίας για τη χώρα, στην παραγωγή τροφίμων. Η παραγωγή τροφίμων το 1995 έφθασε τα 27.500.000 τόνους, αριθμός που δείχνει μια ετήσια αύξηση 1.100.000 τόνων με βάση το 1990. Οι εξαγωγές ρυζιού, ενός από τα βασικά εξαγωγικά προϊόντα της χώρας, έφθασαν τα 2.000.000 τόνους.

Τα ενθαρρυντικά αποτελέσματα του 1995 δημιούργησαν τις βάσεις για αισιόδοξους στόχους και για το 1996. Για φέτος, προβλέπεται αύξηση του ΑΕΠ κατά 9,5% - 10%, της βιομηχανικής παραγωγής κατά 14 - 15%, της αγροτικής παραγωγής κατά 4,5% και των εξαγωγών κατά 25%. Προβλέπεται επίσης η αφιέρωση του 27% του ΑΕΠ στην αναπτυξιακή επένδυση.

Ενα από τα πιο σοβαρά προβλήματα του Βιετνάμ είναι το δημογραφικό. Σήμερα, το Βιετνάμ έχει 74.200.000 κατοίκους, δηλ. περίπου το 8πλάσιο της Ελλάδας, που κατοικούν σε μια επιφάνεια 332.000 τ.χλμ., δηλ. μόλις 2,5 φορές μεγαλύτερη. Είναι φανερό ότι όχι μόνο η μεγάλη πυκνότητα (225 κάτ. /τ. χλμ.) αποτελεί σοβαρό παράγοντα εξάντλησης των φυσικών πόρων (π. χ., έδαφος) αλλά και οι ταχείς ρυθμοί αύξησης δημιουργούν σοβαρά οικονομικά προβλήματα. Η προσπάθεια μείωσης του δημογραφικού δείκτη είναι ήδη σοβαρή. Ισως, κάποτε αποδειχθεί ότι το Βιετνάμ είναι μια περίπτωση πρότυπης μελέτης δημογραφικών προβλημάτων. Το βέβαιο είναι ότι η μεγάλη αλλαγή της κατάστασης μιας πλευράς των συνθηκών διαβίωσης του πληθυσμού (συγκεκριμένα, το τεράστιο άλμα της εκπαιδευτικής του κατάστασης μέσα σε πολύ λίγα χρόνια) δεν άρκεσε για τη μείωση του ρυθμού. Εκείνο που απαιτούνταν (και που ακόμη δεν έχει γίνει) ήταν η συνολική αλλαγή της κατάστασης της βιετναμικής κοινωνίας και η απαλλαγή της από τον έντονα αγροτικό και πατριαρχικό της χαρακτήρα.

Η προσπάθεια, πάντως, δεν εγκαταλείφθηκε και δεν έχει μείνει τελείως χωρίς καρπούς. Με βάση τα στοιχεία του 1995, ο ετήσιος ρυθμός δημογραφικής ανόδου είναι σήμερα 2.2%, πράγμα που σημαίνει μείωση κατά 0,1% τον χρόνο από το 1989.

Το πρόβλημα της περιφερειακής ανισότητας (πρόβλημα που, άλλωστε, θεωρείται σχεδόν παραδοσιακό στον Τρίτο Κόσμο) δεν είναι λιγότερο σοβαρό για το Βιετνάμ. Ετσι, σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία του 1994, η Πόλη Χο Τσι Μινχ καλύπτει το 6,3% του πληθυσμού και το 5,2% του εργατικού δυναμικού, αλλά το 19% της συνολικής παραγωγής και το 17,5% του ΑΕΠ της χώρας, καθώς και το 25% των προσόδων του προϋπολογισμού. Σε μια χώρα όπου το μέσο κατά κεφαλήν ΑΕΠ δεν υπερβαίνει τα 150 δολάρια, στην Πόλη Χο Τσι Μινχ είναι περί τα 800, ένα επίπεδο που θυμίζει μια μέση χώρα μάλλον, παρά τη φτωχή αγροτική χώρα στην οποία βρίσκεται η πόλη.

Οι επίσημες τοποθετήσεις δείχνουν ότι το πρόβλημα δεν έχει ξεφύγει από την προσοχή των αρχών. Γίνονται προσπάθειες αποφυγής της δημιουργίας απομονωμένων ζωνών ανάπτυξης στα πλαίσια μιας χώρας που όλο και πιο πολύ καθυστερεί. Πρόκειται για ένα καθήκον πολύ μακροπρόθεσμο του οποίου τα αποτελέσματα θα αργήσουν να φανούν. Ωστόσο, οι αρμόδιοι έχουν τη γνώμη ότι οι μικρές διαστάσεις της χώρας και οι τρεις βιομηχανικοί αναπτυξιακοί πόλοι που έχουν δημιουργηθεί στο Βορρά, στο Κέντρο και στο Νότο της χώρας, θα αποτρέψουν μια υπερβολική όξυνση του προβλήματος.

Σ' αυτή, άλλωστε, την προβληματική τοποθετείται και το πρόβλημα της χρήσης των ξένων επενδύσεων (που, ως τα τέλη του 1994, είχαν φθάσει το εγκεκριμένο άθροισμα των 12.000.000.000 δολ. ). Ενας σοβαρός κίνδυνος που πρέπει να αποφευχθεί, είναι η συγκέντρωσή τους σε μερικούς τομείς ή περιοχές, που δίνουν άμεσα κέρδη αλλά αυξάνουν τις δυσαναλογίες. Ενα δύσκολο πρόβλημα, που επίσης θα απαιτήσει πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα απασχόλησης.

Τέλος, δεν μπορούμε να παραλείψουμε και ένα άλλο σοβαρό πρόβλημα: Το πρόβλημα του περιβάλλοντος. Πρόβλημα όχι πρωτοφανές, αντίθετα εγγενές σε κάθε προσπάθεια εκβιομηχάνισης, πολύ περισσότερο πρόσφατης, αλλά που παρουσιάζει σοβαρά νέα στοιχεία σε χώρες όπου τα τεχνικά μέσα βρίσκονται ακόμη σε επίπεδο συχνά κάτω του στοιχειώδους.

Δεν μπορεί να υπάρξει καμιά σοβαρή αντίρρηση για το ότι το Βιετνάμ βρίσκεται σε ένα σταυροδρόμι. Τα σημάδια του είναι ήδη φανερά. Οι αναπτυξιακοί ρυθμοί, μεταξύ των ανωτέρων του κόσμου, αλλάζουν, με ρυθμούς συχνά βραδείς αλλά πραγματικούς, το πρόσωπο της χώρας. Το Βιετνάμ έχει γίνει ο τρίτος εξαγωγέας ρυζιού σε όλο τον κόσμο και η τέταρτη "πετρελαϊκή" δύναμη στη ΝΑ Ασία. Το βιομηχανικό στοιχείο γίνεται όλο και πιο φανερό σε μια χώρα που, ως τώρα, ήταν μια χώρα μικρής χειρωνακτικής και αγροτικής παραγωγής. Οι αυξημένες επενδύσεις κεφαλαίων σε σύγχρονους τομείς επιτρέπουν την ελπίδα της κάλυψης της απόστασης ανάμεσα στο Βιετνάμ και τις γειτονικές του χώρες, που, πάντως, παραμένει σύμφωνα με τις επίσημες εκτιμήσεις,"τεράστια".

Η ιστορική εμπειρία (συχνά πικρή), μας διδάσκει ότι οι ιστορικοκοινωνικές μεταλλαγές δεν είναι ούτε εύκολο ούτε απλό πράγμα. Περιέχουν αντιθέσεις απρόβλεπτες και όχι πάντα εύκολες στην αντιμετώπισή τους. Ιδιαίτερα σήμερα, όπου τα οικονομικού χαρακτήρα εμπόδια συμπλέκονται αξεχώριστα με αυξημένα εμπόδια πολιτικού και ιδεολογικού χαρακτήρα.

Αλλά το βασικό πρόβλημα για το Βιετνάμ στην εποχή που έρχεται, δεν είναι η απορρόφηση του "σοκ" της ιστορικής προόδου, που, στο κάτωκάτω, είναι, έτσι ή αλλιώς, αναπόφευκτο. Βρίσκεται στην ίδια τη φύση της ιστορικής του πορείας.

Κατ' αρχήν και πριν προχωρήσουμε, πρέπει να πούμε ότι θα ήταν υπερβολικά αισιόδοξο να πούμε ότι τα άμεσα οικονομικά εμπόδια έχουν παραμερισθεί. Το Βιετνάμ όχι μόνο παραμένει μια φτωχή αγροτική χώρα αλλά και θα χρειασθεί, σύμφωνα με τους επίσημους υπολογισμούς, επενδύσεις ύψους 50.000.000.000 δολ. ως το 2000, μόνο για να μπορέσει να διατηρήσει ετήσιο ρυθμό ανάπτυξης 10% στις επόμενες δεκαετίες.

Αλλά το πιο βασικό δε βρίσκεται καν εκεί. Βρίσκεται στο ότι το ίδιο το μέλλον της ΣΔ του Βιετνάμ είναι ασαφές και αβέβαιο. Ενας από τους καρπούς της ιστορικής εμπειρίας είναι το ότι, σε χώρες όπως είναι σήμερα η ΣΔΒ, δηλ. κοινωνίες πολύ καθυστερημένες, με ισχυρούς αναχρονιστικούς τομείς, όπου ο σύγχρονος τομέας μόλις και εμφανίζεται, και τέτιες είναι, ίσως, οι περισσότερες σημερινές χώρες, ο σοσιαλισμός δεν μπορεί να αναπτυχθεί αν δεν αναπτυχθεί, παράλληλα και ταυτόχρονα, και ο καπιταλισμός. Δεν είναι δύσκολο να καταλάβουμε ότι πρόκειται για μια ανήσυχη συμβίωση, που δεν κρατά για πάντα (αν και κρατά για πολύ καιρό) και που πολλά της στοιχεία παραμένουν αβέβαια. Κυρίως παραμένει αβέβαιο ποιος θα νικήσει τελικά. Αυτό θα εξαρτηθεί από πολλούς παράγοντες, που δε βρίσκονται όλοι (ούτε, αναγκαστικά, οι σημαντικότεροι) μέσα στην "ενδιαφερόμενη" χώρα.

Η ΣΔΒ καταπιάνεται με το πρόβλημα σε συνθήκες ιδιαίτερα δυσμενείς. Σε συνθήκες βαθιάς οπισθοδρόμησης της πολιτικής συνείδησης και επικράτησης ρευμάτων που φθάνουν από τον μαχητικό σκοταδισμό ως την καθαρή καιροσκοπική δουλοπρέπεια, χωρίς να μιλήσουμε για τον πολιτικό συσχετισμό των δυνάμεων. Θα τα καταφέρει; Ενα ακόμη ερώτημα για να μας απαντήσει το μέλλον...

Θανάσης ΠΑΠΑΡΗΓΑΣ

Οι εξελίξεις στον τομέα των τηλεπικοινωνιών των ΗΠΑ, τις τελευταίες μέρες, δε συνιστούν έκπληξη, όσο και αν δημιουργούν ζοφερότατο κλίμα στο εργασιακό και το κοινωνικό πεδίο. Ούτε οι χλιαρές κοινωνικές αντιδράσεις στην ανακοίνωση χιλιάδων απολύσεων θα πρέπει να προκαλούν ανάλογα αισθήματα, αν κάποιος λάβει υπόψη του το υπόβαθρο των εργασιακών σχέσεων στις ΗΠΑ.

Οταν ο πρόεδρος της ΑΤ&Τ, Ρόμπερτ Αλεν, ανακοίνωσε στα μέσα του 1995

την απόφαση για τριχοτόμηση της εταιρίας της οποίας προϊσταται, λίγοι

αντιλήφθηκαν ότι, στην πραγματικότητα, επιχειρούσε να τεκμηριώσει την ανάγκη για χιλιάδες απολύσεις εργαζομένων. Η επιχειρησιακή λογική του αμερικανικού "γίγαντα των τηλεπικοινωνιών", όμως, ήταν προφανής. Για να μειωθεί το κόστος, άρα να μεγιστοποιηθούν τα κέρδη, τα τμήματα της εταιρίας "έπρεπε" να διαχωριστούν κατά αντικείμενο. Το ζημιογόνο τμήμα της παραγωγής υπολογιστών έπρεπε να συρρικνωθεί. Το τμήμα που παράγει τηλεπικοινωνιακό εξοπλισμό, να γίνει η αιχμή του δόρατος. Και το τμήμα των τηλεπικοινωνιακών υπηρεσιών να ενισχυθεί, προκειμένου να αντιμετωπίσει το μελλούμενο άνοιγμα της αγοράς στον ανταγωνισμό.

Το τι σήμανε αυτό πρακτικά μπορεί να συμπυκνωθεί σε μια φράση: 73.000

απολύσεις μέσα στα επόμενα πέντε χρόνια.

Στις σύγχρονες μεγάλες επιχειρήσεις των ΗΠΑ, κατά την ειρωνική διατύπωση

γνωστού Αμερικανού οικονομολόγου, οι ευθύνες δεν αναλαμβάνονται, μεταβιβάζονται.

Και, κατά σατανική σύμπτωση (;), όποτε κάτι πάει στραβά στους εταιρικούς

ισολογισμούς, η πρώτη λύση που φαίνεται ότι έρχεται στο μυαλό των ιθυνόντων τους και των συμβούλων τους είναι ακριβώς αποκύημα ευθυνοφοβίας. Το

"downsizing". Στα απλοελληνικά, δηλαδή, ο επαναπροσδιορισμός των αναγκών

της επιχείρησης σε προσωπικό (προς τα κάτω, φυσικά) και η περικοπή των θέσεων εργασίας, που δεν είναι απολύτως αναγκαίες, ώστε να μειωθεί το κόστος.

Τι... εστί downsizing το αντιλήφθηκαν, σε όλο του το μεγαλείο, οι εργαζόμενοι της ΑΤ&Τ, την περασμένη βδομάδα. Δύο χιλιάδες από αυτούς απολύθηκαν. Οι υπόλοιποι κάθονται σε αναμμένα κάρβουνα, ζώντας ένα κλίμα αντάξιο μυθιστορήματος του Μπρεχτ. Δεν είναι απλώς και μόνο (!) το ότι χιλιάδες από αυτούς θα βρεθούν στο δρόμο. Είναι και το γεγονός ότι οι περισσότεροι υπό απόλυση εργαζόμενοι είναι μεσήλικες, οι οποίοι είναι αδύνατο να εργαστούν, μετά από 20 ή 30 χρόνια, σε άλλο αντικείμενο. Η, ακόμα χειρότερα, βρίσκονται ελάχιστα πριν το όριο συνταξιοδότησης...

Από το 1984 ως τις μέρες μας, η άλλοτε "μαμά - Μπελ" και οι εταιρίες που

προέκυψαν από αυτήν έκτοτε σε παναμερικανικό επίπεδο διενήργησαν τις απολύσεις σχεδόν 250.000 εργαζομένων, στο πλαίσιο "αναδιατάξεων", για να μειωθεί το λειτουργικό τους κόστος.

Το 1984, η ΑΤ&Τ είχε, σύμφωνα με στοιχεία της ίδιας, 373.000 υπαλλήλους. Το 1991, είχε 274.000. Το 1992, μετά τη συγχώνευση με τη NCR, είχε 317.000. Και το 1997, σύμφωνα με τα πλάνα που παρουσίασε, δίκην... κομφερανσιέ, ο Αλεν, θα έχει 253.000.

Την περασμένη Τρίτη, η διεύθυνση της ΑΤ&Τ εκκίνησε την πρώτη φάση του νέου κύκλου απολύσεων και επανέλαβε την απόφασή της να δρομολογήσει "εθελούσιες εξόδους" εργαζομένων. Αυτή η πρώτη φάση θα διαρκέσει τρία χρόνια και θα περιλάβει την περικοπή 40.000 θέσεων εργασίας (13% του εργατικού δυναμικού)...

Η αιμορραγία στην ΑΤ&Τ είναι μόνο η αρχή, σημείωνε πριν λίγο καιρό το αμερικανικό περιοδικό "Business Week" - γνωστό ανά τον κόσμο ακριβώς επειδή εκφράζει απόψεις των επιχειρηματιών, κυρίως των Αμερικανών. Στη βιομηχανία των τηλεπικοινωνιών, πιθανότατα, θα χαθούν 100.000 θέσεις εργασίας, μέσα στα επόμενα πέντε χρόνια, έλεγε μια αρθρογράφος του... "ευαγγελίου του σύγχρονου μάνατζερ", αντιμετωπίζοντας πάντως με αρκετό σκεπτικισμό το downsizing που σχεδιάζουν τα μεγάλα κεφάλια της βιομηχανίας τηλεπικοινωνιών.

Αλλοι αναλυτές στις ΗΠΑ, όμως, εξαίρουν την κίνηση αυτή των αμερικανικών τηλεπικοινωνιακών γιγάντων ως "θαρραλέα" και "αναγκαία προκειμένου να

σταθούν στον επικείμενο σκληρό διεθνή ανταγωνισμό". Τέτοιου είδους αφορισμοί δεν είναι απλώς υπερσυντηρητικοί, είναι και αφελείς.

Γράφει ο Τζον Κένεθ Γκαλμπρέιθ, ένας από τους γνωστότερους οικονομικούς

αναλυτές των τελευταίων ετών: "Κεντρικό σημείο της οικονομίας της ικανοποίησης είναι η γενική πίστη στην ελεύθερη αγορά (...). Περισσότερο είναι μια στάση, η πεποίθηση ότι είναι μέσα στη φύση των πραγμάτων, και ειδικά της οικονομικής ζωής, στο τέλος όλα να έρχονται κατ' ευχήν" (*).

Αυτής της θεόπνευστης λογικής έμπλεοι, οι ιθύνοντες της αμερικανικής βιομηχανίας των τηλεπικοινωνιών επέλεξαν τις απολύσεις ως την κύρια, τη σίγουρη λύση για βελτίωση των οικονομικών αποτελεσμάτων των εταιριών τους. Τι κι αν χιλιάδες θα χάσουν τις δουλιές τους; Λίγο ενδιαφέρει. Η αγορά δε λαθεύει ποτέ άλλωστε...

Στην πραγματικότητα, το αν θα πετύχουν τα πλάνα της ΑΤ&Τ για αύξηση των

κερδών, είναι το μόνο που ενδιαφέρει τους ιθύνοντες των αμερικανικών εταιριών τηλεπικοινωνιών. Από την άλλη μεριά, το πρωτεύον όσον αφορά στις εργασιακές σχέσεις στις ΗΠΑ είναι πως υιοθετείται, από διαρκώς μεγαλύτερο αριθμό επιχειρήσεων, η τάση να αντιμετωπίζονται τα επιχειρηματικά προβλήματα που προκύπτουν με απολύσεις.

Είναι πραγματικά εντυπωσιακός ο τρόπος που οι εργαζόμενοι στη "μαμά - Μπελ" ΑΤ&Τ αντιμετώπισαν την πολιτική των απολύσεων που υιοθετήθηκε από την ηγεσία της εταιρίας. Με συγκρατημένο, σχεδόν στωικό και, θα τολμούσε κάποιος να πει, αποστασιοποιημένο τρόπο. Αλλά αυτός ο κάποιος θα διακινδύνευε να χάσει τη σοβαρότητά του. Δεν είναι η αδιαφορία, ούτε η επίγνωση της ανυπαρξίας των εργατικών συνδικάτων στη χώρα - γενέτειρα της σύγχρονης "οικονομίας της αγοράς" (κομψή έκφραση για να περιγραφεί η παράδοση στην πιο ανελέητη, ανεξέλεγκτη καπιταλιστική πολιτική). Ούτε, πολύ περισσότερο, η παραίτηση από τις εργασιακές διεκδικήσεις, που αρκετοί βιάζονται να διαβλέψουν. Για την "παθητικότητα" των Αμερικανών εργαζομένων στον τομέα (και γενικότερα) μπορούν να αναζητηθούν δύο αίτια: Πρώτον, η άγνοια των εργαζομένων στο πού οδηγούνται τα πράγματα, και, δεύτερον, η απροθυμία - ως παραίτηση - των συλλογικών οργάνων των εργαζομένων να διεκδικήσουν οτιδήποτε. Μπορεί να μεταβληθεί η κατάσταση αυτή; Το ερώτημα δεν είναι αν μπορεί, αλλά πώς. Είναι σαφές ότι δεν μπορεί να επιβληθεί αλλαγή στο εργασιακό καθεστώς "από πάνω". Αρα, για να υπάρξει αντίδραση στις επιταγές των ποικιλώνυμων αφεντικών των επιχειρήσεων, θα χρειαστεί να μετουσιωθεί η προσωπική σε συλλογική αντίθεση και δράση. Αν και φαίνεται μακρινό το ενδεχόμενο, στην πραγματικότητα η κατάσταση, όσον αφορά στο ευρύτερο εργασιακό περιβάλλον των ΗΠΑ, μπορεί μια χαρά να παρομοιαστεί με καζάνι που σιγοβράζει...

(*) "Η κοινωνία της ικανοποίησης", Εκδόσεις "Singular", 1993.

Μπάμπης ΓΕΩΡΓΙΚΟΣ

Από τους εορτασμούς της περασμένης χρονιάς, για την επέτειο της νίκης ενάντια στους Αμερικανούς

Τα άνθη από τη νεολαία, κάτω από το άγαλμα του Χο Τσι Μινχ

Νεαροί μαθητές γυμνάζονται στις πολεμικές τέχνες, καθημερινά, στο Ανόι