Η δεκαετία του '90 ήταν για τη Σοσιαλιστική Δημοκρατία του Βιετνάμ μια περίοδος που χαρακτηρίσθηκε, πριν από όλα, από μία εντατική οικονομική άνοδο.

Το 1995 έληξε μάλλον ευνοϊκά για το Βιετνάμ από την άποψη αυτή. Το ΑΕΠ συνολικά αυξήθηκε κατά 9,5%, ένας ρυθμός αξιόλογος αλλά και απολύτως αναγκαίος για μια χώρα με τόσο υψηλούς δημογραφικούς ρυθμούς. Ιδιαίτερα μεγάλος ήταν ο ρυθμός αύξησης της βιομηχανικής παραγωγής και των εξαγωγών. Πολύ ευνοϊκά ήταν τα αποτελέσματα σε έναν τομέα ζωτικής σημασίας για τη χώρα, στην παραγωγή τροφίμων. Η παραγωγή τροφίμων το 1995 έφθασε τα 27.500.000 τόνους, αριθμός που δείχνει μια ετήσια αύξηση 1.100.000 τόνων με βάση το 1990. Οι εξαγωγές ρυζιού, ενός από τα βασικά εξαγωγικά προϊόντα της χώρας, έφθασαν τα 2.000.000 τόνους.

Τα ενθαρρυντικά αποτελέσματα του 1995 δημιούργησαν τις βάσεις για αισιόδοξους στόχους και για το 1996. Για φέτος, προβλέπεται αύξηση του ΑΕΠ κατά 9,5% - 10%, της βιομηχανικής παραγωγής κατά 14 - 15%, της αγροτικής παραγωγής κατά 4,5% και των εξαγωγών κατά 25%. Προβλέπεται επίσης η αφιέρωση του 27% του ΑΕΠ στην αναπτυξιακή επένδυση.

Ενα από τα πιο σοβαρά προβλήματα του Βιετνάμ είναι το δημογραφικό. Σήμερα, το Βιετνάμ έχει 74.200.000 κατοίκους, δηλ. περίπου το 8πλάσιο της Ελλάδας, που κατοικούν σε μια επιφάνεια 332.000 τ.χλμ., δηλ. μόλις 2,5 φορές μεγαλύτερη. Είναι φανερό ότι όχι μόνο η μεγάλη πυκνότητα (225 κάτ. /τ. χλμ.) αποτελεί σοβαρό παράγοντα εξάντλησης των φυσικών πόρων (π. χ., έδαφος) αλλά και οι ταχείς ρυθμοί αύξησης δημιουργούν σοβαρά οικονομικά προβλήματα. Η προσπάθεια μείωσης του δημογραφικού δείκτη είναι ήδη σοβαρή. Ισως, κάποτε αποδειχθεί ότι το Βιετνάμ είναι μια περίπτωση πρότυπης μελέτης δημογραφικών προβλημάτων. Το βέβαιο είναι ότι η μεγάλη αλλαγή της κατάστασης μιας πλευράς των συνθηκών διαβίωσης του πληθυσμού (συγκεκριμένα, το τεράστιο άλμα της εκπαιδευτικής του κατάστασης μέσα σε πολύ λίγα χρόνια) δεν άρκεσε για τη μείωση του ρυθμού. Εκείνο που απαιτούνταν (και που ακόμη δεν έχει γίνει) ήταν η συνολική αλλαγή της κατάστασης της βιετναμικής κοινωνίας και η απαλλαγή της από τον έντονα αγροτικό και πατριαρχικό της χαρακτήρα.

Η προσπάθεια, πάντως, δεν εγκαταλείφθηκε και δεν έχει μείνει τελείως χωρίς καρπούς. Με βάση τα στοιχεία του 1995, ο ετήσιος ρυθμός δημογραφικής ανόδου είναι σήμερα 2.2%, πράγμα που σημαίνει μείωση κατά 0,1% τον χρόνο από το 1989.

Το πρόβλημα της περιφερειακής ανισότητας (πρόβλημα που, άλλωστε, θεωρείται σχεδόν παραδοσιακό στον Τρίτο Κόσμο) δεν είναι λιγότερο σοβαρό για το Βιετνάμ. Ετσι, σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία του 1994, η Πόλη Χο Τσι Μινχ καλύπτει το 6,3% του πληθυσμού και το 5,2% του εργατικού δυναμικού, αλλά το 19% της συνολικής παραγωγής και το 17,5% του ΑΕΠ της χώρας, καθώς και το 25% των προσόδων του προϋπολογισμού. Σε μια χώρα όπου το μέσο κατά κεφαλήν ΑΕΠ δεν υπερβαίνει τα 150 δολάρια, στην Πόλη Χο Τσι Μινχ είναι περί τα 800, ένα επίπεδο που θυμίζει μια μέση χώρα μάλλον, παρά τη φτωχή αγροτική χώρα στην οποία βρίσκεται η πόλη.

Οι επίσημες τοποθετήσεις δείχνουν ότι το πρόβλημα δεν έχει ξεφύγει από την προσοχή των αρχών. Γίνονται προσπάθειες αποφυγής της δημιουργίας απομονωμένων ζωνών ανάπτυξης στα πλαίσια μιας χώρας που όλο και πιο πολύ καθυστερεί. Πρόκειται για ένα καθήκον πολύ μακροπρόθεσμο του οποίου τα αποτελέσματα θα αργήσουν να φανούν. Ωστόσο, οι αρμόδιοι έχουν τη γνώμη ότι οι μικρές διαστάσεις της χώρας και οι τρεις βιομηχανικοί αναπτυξιακοί πόλοι που έχουν δημιουργηθεί στο Βορρά, στο Κέντρο και στο Νότο της χώρας, θα αποτρέψουν μια υπερβολική όξυνση του προβλήματος.

Σ' αυτή, άλλωστε, την προβληματική τοποθετείται και το πρόβλημα της χρήσης των ξένων επενδύσεων (που, ως τα τέλη του 1994, είχαν φθάσει το εγκεκριμένο άθροισμα των 12.000.000.000 δολ. ). Ενας σοβαρός κίνδυνος που πρέπει να αποφευχθεί, είναι η συγκέντρωσή τους σε μερικούς τομείς ή περιοχές, που δίνουν άμεσα κέρδη αλλά αυξάνουν τις δυσαναλογίες. Ενα δύσκολο πρόβλημα, που επίσης θα απαιτήσει πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα απασχόλησης.

Τέλος, δεν μπορούμε να παραλείψουμε και ένα άλλο σοβαρό πρόβλημα: Το πρόβλημα του περιβάλλοντος. Πρόβλημα όχι πρωτοφανές, αντίθετα εγγενές σε κάθε προσπάθεια εκβιομηχάνισης, πολύ περισσότερο πρόσφατης, αλλά που παρουσιάζει σοβαρά νέα στοιχεία σε χώρες όπου τα τεχνικά μέσα βρίσκονται ακόμη σε επίπεδο συχνά κάτω του στοιχειώδους.

Δεν μπορεί να υπάρξει καμιά σοβαρή αντίρρηση για το ότι το Βιετνάμ βρίσκεται σε ένα σταυροδρόμι. Τα σημάδια του είναι ήδη φανερά. Οι αναπτυξιακοί ρυθμοί, μεταξύ των ανωτέρων του κόσμου, αλλάζουν, με ρυθμούς συχνά βραδείς αλλά πραγματικούς, το πρόσωπο της χώρας. Το Βιετνάμ έχει γίνει ο τρίτος εξαγωγέας ρυζιού σε όλο τον κόσμο και η τέταρτη "πετρελαϊκή" δύναμη στη ΝΑ Ασία. Το βιομηχανικό στοιχείο γίνεται όλο και πιο φανερό σε μια χώρα που, ως τώρα, ήταν μια χώρα μικρής χειρωνακτικής και αγροτικής παραγωγής. Οι αυξημένες επενδύσεις κεφαλαίων σε σύγχρονους τομείς επιτρέπουν την ελπίδα της κάλυψης της απόστασης ανάμεσα στο Βιετνάμ και τις γειτονικές του χώρες, που, πάντως, παραμένει σύμφωνα με τις επίσημες εκτιμήσεις,"τεράστια".

Η ιστορική εμπειρία (συχνά πικρή), μας διδάσκει ότι οι ιστορικοκοινωνικές μεταλλαγές δεν είναι ούτε εύκολο ούτε απλό πράγμα. Περιέχουν αντιθέσεις απρόβλεπτες και όχι πάντα εύκολες στην αντιμετώπισή τους. Ιδιαίτερα σήμερα, όπου τα οικονομικού χαρακτήρα εμπόδια συμπλέκονται αξεχώριστα με αυξημένα εμπόδια πολιτικού και ιδεολογικού χαρακτήρα.

Αλλά το βασικό πρόβλημα για το Βιετνάμ στην εποχή που έρχεται, δεν είναι η απορρόφηση του "σοκ" της ιστορικής προόδου, που, στο κάτωκάτω, είναι, έτσι ή αλλιώς, αναπόφευκτο. Βρίσκεται στην ίδια τη φύση της ιστορικής του πορείας.

Κατ' αρχήν και πριν προχωρήσουμε, πρέπει να πούμε ότι θα ήταν υπερβολικά αισιόδοξο να πούμε ότι τα άμεσα οικονομικά εμπόδια έχουν παραμερισθεί. Το Βιετνάμ όχι μόνο παραμένει μια φτωχή αγροτική χώρα αλλά και θα χρειασθεί, σύμφωνα με τους επίσημους υπολογισμούς, επενδύσεις ύψους 50.000.000.000 δολ. ως το 2000, μόνο για να μπορέσει να διατηρήσει ετήσιο ρυθμό ανάπτυξης 10% στις επόμενες δεκαετίες.

Αλλά το πιο βασικό δε βρίσκεται καν εκεί. Βρίσκεται στο ότι το ίδιο το μέλλον της ΣΔ του Βιετνάμ είναι ασαφές και αβέβαιο. Ενας από τους καρπούς της ιστορικής εμπειρίας είναι το ότι, σε χώρες όπως είναι σήμερα η ΣΔΒ, δηλ. κοινωνίες πολύ καθυστερημένες, με ισχυρούς αναχρονιστικούς τομείς, όπου ο σύγχρονος τομέας μόλις και εμφανίζεται, και τέτιες είναι, ίσως, οι περισσότερες σημερινές χώρες, ο σοσιαλισμός δεν μπορεί να αναπτυχθεί αν δεν αναπτυχθεί, παράλληλα και ταυτόχρονα, και ο καπιταλισμός. Δεν είναι δύσκολο να καταλάβουμε ότι πρόκειται για μια ανήσυχη συμβίωση, που δεν κρατά για πάντα (αν και κρατά για πολύ καιρό) και που πολλά της στοιχεία παραμένουν αβέβαια. Κυρίως παραμένει αβέβαιο ποιος θα νικήσει τελικά. Αυτό θα εξαρτηθεί από πολλούς παράγοντες, που δε βρίσκονται όλοι (ούτε, αναγκαστικά, οι σημαντικότεροι) μέσα στην "ενδιαφερόμενη" χώρα.

Η ΣΔΒ καταπιάνεται με το πρόβλημα σε συνθήκες ιδιαίτερα δυσμενείς. Σε συνθήκες βαθιάς οπισθοδρόμησης της πολιτικής συνείδησης και επικράτησης ρευμάτων που φθάνουν από τον μαχητικό σκοταδισμό ως την καθαρή καιροσκοπική δουλοπρέπεια, χωρίς να μιλήσουμε για τον πολιτικό συσχετισμό των δυνάμεων. Θα τα καταφέρει; Ενα ακόμη ερώτημα για να μας απαντήσει το μέλλον...

Θανάσης ΠΑΠΑΡΗΓΑΣ